Yangın! Hangi Yangın Söndürücüyü Kullanmalısınız?

DUVARDAKİ sessiz küçük nöbetçiye hiç aldırış etmeden kim bilir kaç kez önünden yürüyüp geçmişizdir! Fakat o bir gün, büromuzu, fabrikamızı hatta evimizi yanıp kül olmaktan koruyabilir. Taşınabilir yangın söndürücüler, ocağın üstündeki bir tavanın alev alması ya da bir ısıtıcının perdeleri tutuşturması gibi küçük bir sorunun kontrolden çıkmasını önlemeye yardım edebilir. Onlar da, hızlı tepkili silahlar gibi, acımasız düşmanı güç toplamadan önce yok etmek üzere tasarlanmıştır.

Bu düşman birçok şekilde, örneğin, orman yangınları, petrol ve gaz yangınları, elektrik yangınları şeklinde ortaya çıktığından, taşınabilir yangın söndürücülerin de birçok çeşidi vardır. Doğal olarak hem düşmanınızı hem de silahlarınızı tanımak istersiniz. Bu, profesyonel bir itfaiyecinin bilgisine sahip olmak değil, birkaç temel ilkeyi bilmek anlamına gelir. Örneğin, aşağıdaki durumlarda ne yapardınız?

Pastanede çalışan bir pastacı, ekmek pişirmeye hazırlanırken fırının içindeki, 20 adet yeni, iyice yağlanmış tepsinin bulunduğu bir ızgarayı ısıtıyordu. Ancak termostat bozuktu ve ısı hızla yükselerek yağdan dumanlar çıkartmaya başladı. Pastacı eldivenli elleriyle hemen fırını açtı ve ızgarayı çekip çıkardı. Fakat böyle yaparken, üzerinden dumanlar yükselen yağın bol miktarda havayla temas etmesine neden oldu. Boom! Yağ kendiliğinden tutuşunca alevleri tavana doğru fışkırttı. Pastacı zarar görmedi; hemen fırlayıp birkaç saniye içinde karbondioksit içeren bir yangın söndürücüyle geri döndü ve yangını hemen söndürdü. Fakat aniden daha fazla duman çıktı ve yağ tekrar tutuştu. Bu döngü dört kez tekrarlandı! Yangın söndürücünün kısa zamanda biteceğinden korkan pastacı, yakınındaki bir yangın battaniyesini tutacağından çekti ve onu ızgaranın üzerine attı. Battaniyenin yangını söndürdüğünü ve alevlerin tekrar yükselmediğini gören pastacı rahatladı.

Küçük, fakat tehlikeli bir yangını söndürmek için mümkün olan en iyi silahları kullanmak istememiz doğaldır. Ancak bu pastacının, duman olduğunda meydana gelme olasılığı fazla olan kendiliğinden tutuşma hakkında bilgisi olsaydı sadece fırını söndürecek, kapıları kapalı tutarak  fırının içindekileri kendiliğinden soğumaya bırakacaktı. Ya da ilk önce yangın battaniyesini kullanıp, eğer gerekirse sonradan karbondioksit içeren yangın söndürücüyü kullanacaktı. Durum ne olursa olsun bu örnek, yangınlar ve onların en iyi şekilde nasıl söndürüleceği hakkındaki temel bir bilginin değerini gösteriyor.

Yangın Anlamına Gelen “Üçgen”

Yangın üçgeni olarak adlandırılan şey, tutuşmaya neden olan şartları hazırlayan, akla yatkın bir formüldür: Yakıt artı oksijen artı ısı eşittir yangın. Tek bir bileşeni çıkardığınızda, sadece yangını söndürmekle kalmıyor; yangının tekrar çıkmasını da önlüyorsunuz. Bunun nasıl olduğunu görelim.

YAKIT: Yangınlar da bizim gibi beslenmeyince ölür. İtfaiyeciler orman ve çalılık yangınlarında, asıl yangının olduğu alanda bir yangın durdurucu bölge meydana getirerek bu ilkeyi kullanırlar. Bir mutfak ortamında yakıtı ortadan kaldırmak sadece gazı kapatmak anlamına gelebilir. Bununla birlikte, başka ortamlarda yakıtın ortadan kaldırılması zor, hatta olanaksız olabilir.

OKSİJEN: Yangınlar yine bizim gibi soluk da almalıdır. Yangının üzerine bir kürek dolusu toprak ya da bir yangın battaniyesi attığınızda onu boğarsınız. Bu arada, yangının boğulması için oksijen seviyesinin sıfıra düşmesi gerekmez. Çevremizdeki havada normalde yüzde 21 oranında bulunan oksijenin düzeyini yüzde 15’e düşürürseniz, örneğin yanıcı sıvılar, hatta bazı katı maddeler de dahil birçok madde artık yanmaz.

ISI: Yangını başlatacak ısı kaynağı bir ısıtıcı, bir soba, aşırı yüklü bir elektrik prizine bağlı kablolar, bir kıvılcım ya da kor, yıldırım ya da çürüyen bitkilerin, uçucu kimyasal maddelerin veya bir sürü başka şeyin meydana getirdiği ısılar olabilir. Bir duman, özellikle de bir ısı kaynağı üzerindeki yağlardan yükselen bir duman gördüğünüzde, bunun saniyeler içerisinde kendiliğinden tutuşabileceğini unutmayın.

Her Tür Küçük Yangın İçin Özel Olarak Yapılmış

Fabrikalarda, bürolarda ve kamu binalarında yangın söndürücülerin bulundurulması çoğu kez kanunen talep edilirken, birçok evde bunlar yoktur. Başlıca yangın söndürücü türleri su, ıslak kimyasal maddeler, köpük, kuru toz ve karbondioksittir. Halon içeren yangın söndürücülerin dünyanın atmosferindeki ozon tabakasına zararlı olduğu düşünüldüğünden, bunlar yavaş yavaş kullanımdan kaldırılmaktadır. Kullanıcıların acil bir durumda doğru yangın söndürücüyü seçmesine yardım etmek için, çoğu yangın söndürücü modelinin üzerinde nerede kullanılıp kullanılmayacağını gösteren simgesel resimler vardır ya da bunlar farklı renklerle kodlanmıştır. Ve çoğunda belirli bir yangın sınıflandırmasını gösteren bir harf vardır; A, B ya da C gibi. Yangın söndürücünün tetik mekanizması sıkıştırıldığında, içindeki püskürtücü ve basınçlı gaz, aktif maddeyi büyük bir hızla hortumun ağzından dışarı çıkmaya zorlar. Yangın söndürücüler basınçlı  gaz içerdiklerinden, periyodik olarak kontrol edilmelidir. Bunlar her zaman çıkışlara yakın yerlere ve kolayca ulaşılabilecek şekilde konulmalıdır. Şimdi tüm yangın söndürücü türlerine kısaca göz atalım.

Kuru toz içeren yangın söndürücüler tutuşmayı kimyasal olarak engeller ve neredeyse evrensel bir yangın yavaşlatıcı olarak adlandırılabilir. Kuru toz sadece A ve B sınıfı yangınlarda etkili olmayıp, C sınıfı (elektrikli donanım) yangınlarla mücadelede de yararlıdır. Anlaşılacağı gibi, bu çok amaçlı yangın söndürücü eviniz için mükemmel koruma sağlar. Kuru toz kirliliğe yol açabilir; fakat kontrol edilemeyen bir yangının neden olacağı kayıpla karşılaştırıldığında bu bedel önemsiz kalabilir!

Basınçlı su içeren yangın söndürücüler kâğıt, odun, plastik, çöp ya da kumaşların tutuşmasıyla çıkan yangınlar için mükemmeldir. Bunlar çoğu kez A sınıfı yangınlar olarak adlandırılır. Yangın söndürücü bir madde olarak suyun gücü, ısıyı soğurmadaki muazzam kapasitesinden kaynaklanır. Yeterli miktardaki su ısıyı kolayca yok eder; bunu, yangının tekrar ısı oluşturabilme süresinden daha hızlı yapar ve böylece yangın söner. Fakat yanıcı sıvılarda su kullanmayın. Böyle yaptığınızda sadece yangının patlarcasına yayılmasına neden olursunuz! Aynı zamanda, su elektriği ilettiği için elektrik akımı geçen kabloların bulunabileceği yerlerde suyu ya da su içeren herhangi bir yangın söndürücüyü kullanmayın.

Islak kimyasal maddeler içeren yangın söndürücüler suda erimiş alkali tuzlardan oluşan basınçlı bir solüsyon içerir ve bunlar özellikle yağlara karşı etkilidir, fakat petrol ürünlerine karşı etkili değildir. Ayrıca, A sınıfı yangınlarda da etkilidir.

Köpük içeren yangın söndürücüler sadece A sınıfı yangınlarda değil, özellikle yanıcı sıvılarla (endüstride kullanılan yağlama maddeleri, yakıtlar, boyalar) ilgili yangınlarda da etkilidir; bunlar genellikle B sınıfı yangınlar olarak bilinir. Yangın söndürücü olarak iki tür köpük vardır; bu nedenle hangisinin ihtiyacınıza göre olduğunu kontrol edin. Yanan bir sıvıya köpük sıkıldığında, köpük onu ince bir tabaka halinde kaplar; böylece yanıcı buharları engeller ve oksijeni de uzak tutar. Bu nedenle köpük nazikçe sıkılmalıdır; böylece köpük sıvının içine girmez, daha ziyade sıvının üzerinde kolayca yayılır. Elektriğe yakın yerlerde köpük kullanmamaya özen gösterin.

Karbondioksit içeren yangın söndürücüler gaz yangınları dışında hemen hemen tüm yangınlarda kullanılabilir. Bu söndürücüler karbondioksitin oksijenin yerini alması ilkesine göre çalışır. Fakat daha önce de gördüğümüz gibi, yanıcı madde ısısını korursa kendiliğinden tekrar tutuşması mümkündür. Karbondioksit bir gazdır; bu nedenle rüzgârlı ve açık bir alan etkisini azaltır. Bununla birlikte, temiz olması hassas makineler ve elektronik donanımla ilgili durumlarda tercih edilmesine yol açar. Fakat, kapalı alanlarda karbondioksit boğulmaya neden olabilir; bu nedenle onu böyle bir ortamda kullanırsanız yangın söndüğünde oradan ayrılın ve arkanızdan kapıyı kapattığınızdan emin olun.

 Yangın battaniyesi * pratik bir yangın söndürücüdür ve mutfakta ocağın üstünün ya da halının küçük bir kısmının tutuşması gibi küçük yangınlar için mükemmeldir. Battaniyeyi duvara asılan küçük tutacağından hemen çekin, kendinizi alevlerden korumak için onu önünüzde olabildiğince uzatın ve battaniyeyi yangının üzerine örtün. Tabii daha önce yapmadıysanız ve mümkünse ısı kaynağını kapatın.

Örneğin elbiseniz tutuştuğunda yangın battaniyeleri hayatınızı da kurtarır. Bu durumda şu önemli kuralı unutmayın: “Durun, yere yatın ve yuvarlanın.” Asla koşmayın, böyle yapmakla sadece alevleri körüklersiniz. Yuvarlanırken kendiniz ya da bir başkası bir yangın battaniyesini vücudunuzun etrafına sarabilirse, yangını daha da hızlı söndürürsünüz.

Yangın Söndürücülerden Daha İyisi

Yangınlardan en iyi korunma, elbette yangını önlemektir; bu nedenle sağduyunuzu kullanın. Kibritleri ve çakmakları çocuklardan uzak tutun. Tutuşabilecek tüm malzemeleri ocağınızın üzerinden ya da yakınından kaldırın. Yemek pişirirken bol, kolları sarkan kıyafetleri asla giymeyin. Evinize duman dedektörleri takın.

Bazı ek öğütler şunlardır: Elektrik prizlerini ya da uzatma kablolarını asla aşırı yüklemeyin. Kızaran yağları sıcak bir ocağın üstünde asla denetimsiz bırakmayın. Isıtıcıları koyduğunuz yere dikkat edin. Evinizin yakınında dolu tüpgazlar varsa, emniyet tapalarının binaya dönük olmamasına dikkat edin; bunlar bir yangında büyük olasılıkla üfleç görevi görürler. Doğru amperdeki elektrik sigortalarını kullanın. Bozuk elektrik kablolarını yenileyin.

Evinizde yangın tatbikatı yapmayı düşündünüz mü? Bu gerçekten hayatlar kurtarabilir. Ailenizin belirli bir yerde –gece ya da gündüz ulaşılması kolay olan, güvenli olduğu açıkça bilinen herhangi bir yer– toplanması için düzenleme yapın. Sorumlulukları paylaşın: Küçük çocukların ya da özürlü kişilerin bu güvenli yere gelmesine kim yardım edecek? İtfaiyeyi kim çağıracak? Evet böyle tatbikatlar hayatlar kurtarır; çünkü bunlar sayesinde doğru tepki prova edilip otomatik ve hızlı hale getirilir.

En Kötüsü Olursa

Unutmayın; eşyaların yenisi alınabilir, fakat hayatların yenisi alınamaz. Bir yangını söndürmek için yaşamınızı tehlikeye atmayın. Bununla birlikte, daha ileriye gidip yangını söndürmenin sizin için tehlikesi yoksa, bu mücadeleyi, bir çıkış yerine ulaşabileceğiniz bir konumdan yapın. Doğru yangın söndürücüye sahip olup olmadığınızdan şüpheleniyor ve yangının bu yangın söndürücünün başa çıkabileceğinden çok daha büyük olmasından korkuyorsanız; hızla dışarı çıkın ve itfaiyeyi çağırın.

Dumanın, özellikle de sentetiklerden çıkan zehirli dumanın alevlerden daha fazla insan öldürdüğünü unutmayın; iki dakikadan daha kısa sürede öldürebilir! Bu nedenle, yanan bir binadan yere eğilerek kaçın. Zemine yakın yerlerde duman ve sıcak daha azdır. Mümkünse, ağzınıza nemli bir bez tutun. Kapıyı kullanmadan önce, elinizin tersiyle kapıya dokunun. Sıcaksa, yangın kapının arka tarafındadır ve başka bir çıkış bulun. Geçtiğiniz tüm kapıları ardınızdan kapatın. Bu, yangına gelen oksijen akışını sınırlar. Bir yangında asansörler elbette kesinlikle kullanılmaz; onların içinde hapis kalabilirsiniz ve bir fırın haline gelebilirler!

Bu nedenle, evinizi, arabanızı ya da işyerinizi yangından korumak için bir şeyler satın almayı planlıyorsanız; bu konuyu bölgenizdeki yangın konusunda uzman olan kişilerle konuşmanız en iyisi olabilir. Başka ayrıntılar ülkeden ülkeye değişebilir ve bunlar bu makalenin kapsamı dışındadır.

Her neyse, bir dahaki sefere bu sessiz küçük bekçilerden birini gördüğünüzde durun ve onu daha iyi tanıyın. Bir gün ona çok minnettar olabilirsiniz.

[Dipnot]

[Sayfa 25’teki şema/resimler]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

YANGIN

yakıt

ısı

oksijen

[Resimler]

A SINIFI

B SINIFI

[Tanıtım notu]

Chubb Fire Safety

[Sayfa 26’deki şema]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Elbiseleriniz tutuşursa koşmayın

1. DURUN

2. YERE YATIN

3. YUVARLANIN

[Tanıtım notu]

© Coastal Training Technologies Corp.’un izniyle

[Sayfa 24’teki resim]

Ev için çok amaçlı birçok yangın söndürücü vardır

[Tanıtım notu]

Yukarıdaki resim: Ulusal Yangından Korunma Derneği’nin (NFPA Quincy, Massachusetts 02269) izniyle yeniden basılmıştır. NFPA 10 – 1998, Portable Fire Extinguishers, Copyright © 1998. Bu yeniden basılan malzeme, NFPA’nın sözü edilen konuyla ilgili tüm ve resmi görüşünü içermemektedir ve bu konu tümüyle ilkeler halinde açıklanmıştır.