Niagara Şelalesi—Müthiş Bir Deneyim

GEÇENLERDE, daha önce hiç bu kadar yakından görmediğim Niagara Şelalesi’ni görme fırsatım oldu. Sizi temin ederim ki bu müthiş bir deneyim. Arkadaşlarım ve ben, şekli nedeniyle Kanada Horseshoe (Atnalı) Şelalesi olarak adlandırılan yeri ziyaret ediyorduk. 1958’deki ilk ziyaretimden beri birkaç kez orada bulunmuştum, fakat daha önce hiç yapmadığım bir şey vardı; ırmakta şelalenin ön cephesine doğru giden bir tekneye binmemiştim. Oysa insanlar bunu 1848’de Maid of the Mist (Sislerin Kızı) teknesi gezintileri başladığından beri yapıyorlar. Milyonlarca insan bu heyecan verici yolculuğu yapmıştır. Şimdi sıra bendeydi.

Tekneler her iki taraftan, hem Kanada hem de Amerika kısmından düzenli seferler yapıyor. Orada hiç bitmeyen bir kuyruk var. Su damlalarından korunmak için mavi plastik yağmurluklar giymiş, aralarında küçük çocukların da bulunduğu çeşitli yaş gruplarından insanları görebiliyorduk. (Burayı diğer taraftan, Amerika Şelalesi’nden ziyaret edenler için yağmurluğun rengi sarıdır.) Maid of the Mist VII teknesi 582 yolcu taşıyabilir. 145 ton ağırlığında, 24 metre uzunluğunda ve 9 metre genişliğindedir. Bugün orada, Maid of the Mist IV, V, VI, ve VII adlı 4 tekne çalışıyor.

 Sırılsıklam Oluyoruz

Kalabalıkla beraber sıraya girdik ve Maid of the Mist VII teknesi su içinde kalmış turist grubunu indirir indirmez biz akın ettik. Heyecanlı bir yolculuğa başladığımızı fark ediyordum. Bizden bir mil kadar uzaktaki sular 52 metre yükseklikteki şelalenin üst kenarından gürül gürül dökülerek 55 metre derinliğindeki havzaya akıyordu. Teknemiz ırmakta ilerlemeye başladı ve toplam 54 metre derinliğe inen Amerika Şelalesi’nin  dibinde girdap oluşturan suyu yarıp geçerek Amerika tarafına doğru yol aldı. * Yolculuğun en heyecanlı kısmı önümüzde duruyordu.

Gürültülü sulara daha da yakınlaştıkça heyecanımız arttı. Çok geçmeden, havayı dolduran ince damlacıklar halindeki şiddetli su serpintisi ve rüzgâr nedeniyle fotoğraf çekmek imkansızlaştı. Su şelalenin kenarından akıp büyük bir gürültüyle teknenin önüne dökülüyordu. Dümenci, tekneyi dakikada 168.000 metreküpten daha fazla suyun çarptığı noktaya yaklaştırdıkça bu yolculuk hiç bitmeyecekmiş gibi görünüyordu. Korkunç bir gürültü vardı. Kendi bağırışınızı güçlükle duyabilirdiniz. Kalbim küt küt atıyordu. Soğuk olmakla birlikte temiz görünen Niagara suyunu gerçekten tadabildim. Bu aslında insanın hayatında iz bırakacak bir deneyimdir.

Hiç bitmeyecekmiş gibi görünen bu anlardan sonra, sonunda dümenci Maid adlı teknemizi tehlike çizgisinden yavaşça geriye doğru aldı ve bizi akıntının aşağısına doğru çevirdi. Rahat bir nefes aldım. Hayattaydık. Fakat aslında kaygı duymak için hiçbir neden yoktu. Bu tekneleri işleten şirketin tarihinde hiçbir kaza kaydı yoktu. Buharlı gemi şirketinin genel müdürü Emil Bende, her teknenin cankurtaran yelekleriyle ve maksimum yolcu kapasitesine yetecek miktarda salla donatıldığı konusunda teminat verdi. Titanic’teki hataların burada tekrarlanmasına hiç neden yoktu!

Şelaleler Geri Çekiliyor!

Evet, erozyon nedeniyle şelalede büyük bir kayıp meydana gelmiştir. 12.000 yıl boyunca Niagara’daki bu şelalenin şimdiki yerine doğru yaklaşık 11 kilometre geri çekildiği tahmin ediliyor. Bir zamanlar erozyon oranı her yıl yaklaşık 1 metreydi. Şimdi her on yılda yaklaşık 36 santimetre azalıyor. Bu erozyonun nedeni nedir?

Su yumuşak kumtaşı ve killi yapraktaşı tabakaları üzerinde bulunan sert dolomit kireçtaşının en üst tabakası üzerinden geçer. Bu daha alttaki tabakaları aşındırır, daha sonra kireçtaşı kayaları çöker ve aşağıdaki havzaya düşer.

Boşa Harcanmayan Su

Kısa Niagara Irmağı’na (56 kilometre) akan suyun büyük bölümü, beş Büyük Gölün dördünden gelir. Kuzeye doğru, Erie Gölü’nden Ontario Gölü’ne akar. Bu kısa yolculuktan Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından paylaşılan hidroelektriğin üretiminde faydalanılır. Buranın dünyanın en büyük hidroelektrik güç kaynaklarından biri olduğu söylenir. Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki enerji santralları, ortaklaşa kullandıkları 4.200.000 kilovatlık bir kapasiteye sahiptir. Türbinler için gerekli olan su, daha şelaleye ulaşmadan Niagara ırmağından alınır.

Balayı ve Gece Işıkları

Niagara Şelalesi balayındaki çiftler için gözde bir yerdir. Bu özellikle 1953 yapımı Niagara filminden sonra böyle oldu. Şelale, geceleri gezegenimizin bu eşsiz köşesine bir başka görkem ve güzellik katan renkli spotlarla aydınlatılır. Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’ne yapılan bir ziyaret, bu dünya harikasını görmeden bitirilmiş sayılmaz. Eğer biraz olsun maceraya düşkünseniz bir tekne gezintisi yapmayı unutmayın! Pişman olmazsınız; pişman olsanız da unutmayacağınız muhakkak.

[Dipnot]

[Sayfa 26’daki çerçeve/resim]

NİAGARA İSPANYOL HAVA ARABASI

Şelalenin 4,5 kilometre aşağısında birdenbire kuzeydoğuya dönen Büyük Boğaz’ın bulunduğu yer olan Rapids’in sonunda oluşan büyük bir girdap vardır. Muazzam büyüklükteki zümrüt yeşili bu girdap Boğaz’daki en dar kanaldan kurtulmak için daralır ve sonra açılır.”—Ontario Niagara Parkı.

Bu göze çarpar su birikintisinin bir baştan bir başa olan büyüklüğünü görebilmek için en iyi yol, su birikintisi üzerinden karşıya geçen ve hem yukarısından hem de aşağısından ırmağın etkileyici manzarasının görülmesini sağlayan Niagara İspanyol Hava Arabasına, yani bir teleferiğe binmektir. Bu teleferiğe neden “İspanyol” Hava Arabası deniyor? Çünkü tasarımı ve yapımı, usta bir İspanyol mühendis Leonardo Torres Quevedo (1852-1936) tarafından gerçekleştirildi ve 1916 yılından beri kullanılmaktadır. Bu teleferik şu anda kendi türünün tek örneği olarak kalmıştır.

[Sayfa 26’daki şema/resim]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

EROZYON 1678’den beri şelalenin tahminen 1.000 fit ya da daha fazla geri çekilmesine neden olmuştur

1678

1764

1819

1842

1886

1996

[Tanıtım notu]

Kaynak: Niagara Parkı Kurulu

[Sayfa 27’deki haritalar]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

KANADA

ABD

KANADA

ABD

Erie Gölü

Niagara Şelalesi

Niagara Irmağı

Ontario Gölü

[Sayfa 25’teki resim]

Amerika Şelalesi

Kanada Horseshoe (Atnalı) Şelalesi

[Sayfa 26’daki resim]

Gece aydınlatılmış şelalenin kış mevsimindeki görünümü