Gün Değişimi Çizgisini Geçmek

İNSANOĞLU ÇOKTAN BERİ ZAMANDA YOLCULUK yaparak geleceği görmeyi veya geçmişi yeniden yaşamayı hayal etmektedir. Öyleyse her gün insanların bir bakıma zamanda yolculuk ettiğini öğrenmek sizi şaşırtmaz mı? Bir toplantı için uçakla Tokyo’dan New York’a giden bir işadamını ele alalım. Eğer uçağı öğleyin kalkarsa, hiç durmaksızın dünyanın etrafının neredeyse yarısını kat ederek gideceği yere vardığında, sanki aynı günün, yola çıktığı saatten daha erken bir saatinde yere inmiş olacaktır.

Uzun bir yolculuk yapmanıza rağmen yolculuğa başladığınız saatten önce gideceğiniz yere varmanız gerçekten mümkün mü? Hayır, mümkün değildir! Fakat birbirine uzak kentler farklı saat dilimlerinde bulunmaktadır. Aslında, yerküre üzerinde gözle görülmeyen bir çizgi olan uluslararası gün çizgisini geçmek, takvim günlerini birbirinden ayıran kabul edilmiş sınırı geçmek anlamına gelir. Bu gerçekten de zihni karıştıran bir deneyimdir. Bu, yolculuk ettiğiniz yöne bağlı olarak bir anda bir gün kazanmak veya kaybetmek demektir.

Dönüş için Tokyo’lu işadamının Salı akşamı geç saatlerde New York’tan ayrıldığını varsayın. Yaklaşık 14 saat sonra havaalanına indiğinde Japonya’da artık Perşembe olmuştur. Bir tam günü atlamış gibi hissetmek ne tuhaf! Deneyimli bir yolcu uluslararası gün çizgisini geçtiği ilk yolculuğunu anımsayarak şunları söyledi: “Kaybolan günün nereye gittiğini anlayamadım. Bu çok tuhaftı.”

Gün değişimi çizgisi yolcuları allak bullak edebildiğinden, bazıları böyle bir çizginin icat edilmesinin nedenini merak edebilir.

Gemiciler Bir Şey Keşfediyor

Gün değişimi çizgisine gerek duyulmasının nedenini 1522 yılındaki bir olaya bakarak görebiliriz; o yıl, Ferdinand Macellan’ın tayfası ilk kez gemi ile yeryüzünün çevresini dolaşmayı tamamlamıştı. Onlar denizde geçirdikleri üç yılın sonunda 7 Eylül Pazar günü İspanya’ya vardılar. Fakat, ellerinde bulunan gemi seyir defterine göre tarih 6 Eylül Cumartesiydi. Bu farkın nedeni neydi? Onlar dünyanın çevresinde güneşle aynı yönde, batıya doğru yolculuk ederek güneşin doğuşunu İspanyollardan bir kez eksik görmüşlerdi.

Yazar Jules Verne Seksen Günde Devriâlem adlı romanının doruk noktasını bu olgunun tersinden yararlanarak planladı. Kitabın kahramanı büyük miktarda para kazanmak için tam 80 günde yeryüzünün  çevresindeki seyahatini bitirmeliydi. Macerasının sonunda hayal kırıklığına uğramış olarak eve döndü, çünkü oldukça büyük olan bu ödülü kazanması için belirlenen dönüş zamanına göre bir gün gecikmişti. Ya da ona öyle görünmüştü. Gerçekte ise gelişinin son güne rastladığını öğrenmesi onu hayrete düşürmüştü. “Phileas Fogg (romanın kahramanı) yolculuğunda bir gün kazanmıştı ve bunun tek nedeni sürekli doğuya doğru yolculuk etmesiydi.

Uluslararası gün çizgisinin Verne’nin hikâyesinin mutlu sonla bitmesini sağladığı görülebilmekle birlikte bu ünlü roman 1873’te yayımlandığında henüz gün değişimi çizgisi saptanmamıştı. O zamanın kaptanları Pasifik Okyanusunu geçerken alışılmış olarak bir günlük takvim ayarı yaparlardı; fakat onların haritasında şimdiki gün değişimi çizgisi yoktu. Bu dünya çapında bir zaman dilimi sisteminin benimsenmesinden önceydi. Böylece, Alaska Rusya’nın elindeyken oradaki insanlar Moskova sakinleriyle aynı takvim gününü takip ettiler. Fakat bölge 1867’de Amerika Birleşik Devletleri tarafından satın alınınca Alaska, Amerika Birleşik Devletleri’nin takvim tarihini benimsedi.

Tarihsel Gelişmeler

1884’te, bu zaman ölçme kaosu ortasında 25 ülkeden temsilciler Uluslararası Başlangıç Meridyeni Konferansı için Washington D.C.’de buluştular. Onlar dünya çapındaki 24 saatlik zaman dilimi sistemini kurdular ve Greenwich’ten (İngiltere) geçen boylam çizgisinin başlangıç meridyeni olması üzerinde fikir birliğine vardılar. * Yerküre üzerindeki bir noktanın doğu ya da batı olarak konumunu saptamakta bu meridyen referans alındı.

Greenwich’ten yerküre çevresinde doğu ya da batı yönüne doğru 12 saatlik uzaklıktaki zaman dilimi, uluslararası gün çizgisi olarak uygun bir yer gibi göründü. 1884 yılındaki konferansta resmi olarak benimsenmemekle birlikte 180 derece meridyeni özellikle uygun bir yer olarak kabul gördü; böylelikle, gün değişimi çizgisinin bir anakara üzerinden geçmemesi sağlanmış oluyordu. Yaşadığınız ülkenin bir kısmında günlerden Pazarken diğer kısmında Pazartesi olursa çıkacak karışıklığın sonuçlarını hayal edebiliyor musunuz?

Bir dünya atlasına veya küresine bakarsanız, 180 derece meridyenini Hawaii’nin batısında bulabilirsiniz. Uluslararası gün çizgisinin, meridyeni tam olarak takip etmediğini hemen fark edeceksiniz. Bu meridyen karayı bölmemek için Pasifik Okyanusu üzerinde zikzak çizer. Gün değişimi çizgisinin saptanmasında uluslarca genel kabul gören görüş resmi bir anlaşmaya bağlanmadığından herhangi bir ülke uygun görürse bu konuda değişiklik yapabilir. Örneğin, 1995’te Kiribati, o adalar zincirini kesen uluslararası gün çizgisinin bundan böyle ülkenin en doğudaki adasının dışından geçeceğini bildirdi. Bu nedenle günümüzün çağdaş haritaları Kiribati adalarının hepsini gün değişimi çizgisinin aynı tarafında gösteriyor. Böylece onlar aynı takvim gününü paylaşıyorlar.

Gün Değişimi Çizgisinin İşlevi

Gün değişimi çizgisi geçildiğinde bir gün kaybetmenin veya kazanmanın nedenini örneklemek için, dünyanın etrafında gemi ile yolculuk ettiğinizi ve doğuya doğru yol aldığınızı varsayalım. Bunun farkında olmayabilirsiniz, fakat yolculuğunuz boyunca her saat dilimi için bir saat kazanmış sayılırsınız. Dünya etrafındaki yolculuğunuzu tamamladığınızda 24 saatlik zaman dilimleri boyunca yolculuk etmiş olacaksınız. Uluslararası gün çizgisi olmasaydı yerel zamanın bir gün ilerisinde bulunacaktınız. Uluslararası gün çizgisi bu çelişkiyi düzeltir. Biraz karışık değil mi? Macellan’ın tayfası ve hayali kahraman Phileas Fogg’un dünya etrafında yaptıkları yolculukları tamamladıkları günü yanlış hesaplamalarına şaşırmayın!

Evet gün değişimi çizgisini geçenler birden bire bir gün kaybetmek ya da kazanmakla ilgili bu tuhaf duyguyu iyi bilirler. Fakat eğer uluslararası gün çizgisi olmasaydı yolculuk etmek daha büyük karışıklıklara yol açacaktı.

[Dipnot]

[Sayfa 13’teki şema/harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Mart | Mart

2 | 1

[Sayfa 14’teki resimler]

Yukarıda: Greenwich Kraliyet Gözlemevi

Sağda: Bu kaldırım taşı çizgisi başlangıç meridyenini gösteriyor