Yeni Zelanda’da Yunus Araştırması

 YUNANLI deneme yazarı Plutharkos, “O, insanı çıkar gözetmeden seven tek canlıdır” diye yazdı. Yazar hangi canlıdan söz ediyordu? Sözünü ettiği, balinanın yakın akrabası bir memeli olan yunustan başkası değildir.

The World Book Encyclopedia’ya göre, “birçok bilim adamı şempanze ve köpeklerin yanı sıra, yunusların da en akıllı hayvanlar arasında yer aldığına inanıyor.” Ancak, Plutharkos’un da söz ettiği gibi, yunuslar, insanlara sadece beslenmek için gelmez. Onların birçoğunun arkadaşlığımızdan da hoşlandığı açıkça görülüyor. Mysteries of the Deep (Derinliklerin Sırları) adlı kitap “Yunus, insana ihtiyacı olmadığı halde meraklıdır ve biz onun maskaralıklarını izlemekten hoşlandığımız gibi, o da büyük ihtimalle bizim tuhaf davranışlarımızı izlemekten hoşlanıyor” diyor. 32 tür deniz yunusundan 4’ünün doğal ortamı Yeni Zelanda’dır: Bayağı yunus, şişe burunlu yunus, kara yunus (Lagenorhynchus obscurus) ve dünyanın en küçük yunusu olan Hector yunusu (Cephalorhynchus hectori). *

Yeni Zelanda’nın güzel manzaralı bir kıyı bölgesi olan Adalar Körfezi’nde bol yunus bulunur. Orayı ziyaret etmeye can attığımızdan, bir tekneyle Russell kasabasından ayrılıyoruz. Rehberimiz bize şişe burunlu ve bayağı yunusların yanında, yunuslarla akraba olan katil balinaları ve kılavuz balinaları da görebileceğimizi söylüyor. Rehber, onların yerini saptayabilmek için ya hava deliklerinden püskürttükleri suyu ya da sırt yüzgeçlerini görmeye çalışmamız gerektiğini söylüyor. “Bazen ilk önce onlar bizi bulur!” diyor.

Yunuslarla Yüzmek

Çok geçmeden devasa boyuttaki –yaklaşık 4 metre uzunluğunda– şişe burunlu yunusların karaltıları teknenin önünde görünüyor; sırt yüzgeçleri dalgaları kolayca yarıyor. Yunuslar sıçrayıp oynarken, teknenin burnunun oluşturduğu dalgalarda rahatça yol alıyorlar. Tekne duruyor ve rehberle birlikte dikkatlice derin, yeşil sulara giriyorum; yabanıl yunuslar bu sularda onlarla birlikte yüzmemize izin veriyor.

Etrafım sırt yüzgeçleriyle sarılı olduğundan ve ilk olarak nereye bakacağımı bilemediğimden; derin bir nefes alıp, altımda hareket eden gri şekillere endişe ve merakla bakıyorum. Bir yunus beni incelemek için derinlerden su yüzeyine çıkıyor ve yavaşça dönerek bana beyaz karın bölgesini gösteriyor. Yunuslar dokunulamayacak kadar uzakta olmalarına rağmen, sonar ıslıkları rahatça duyuluyor. Yunuslar seslerini taklit etme  girişimlerimden etkilenmişe benzemiyorlar; bir kaybolup bir görünerek etrafımda dolaşmaya devam ediyorlar.

Balık Avı ve Oyun

Tekrar tekneye binip, kuytu bir koya kadar yunusları takip ediyoruz. Orada sayamayacağımız kadar çok yunus görüyoruz; her yerde sıçraşan yunuslar var; etrafa su sıçratıyorlar. Aslında balık avlıyorlar. Başlıca besinleri kalamar, balık ve kabuklu hayvanlardan oluşuyor. Bu arada, balık avlama dersini andıran bir olaya bile şahit oluyoruz. Anne yunus, sonar sistemiyle küçük bir balığı sersemletmişe benziyor ve görünüşe bakılırsa, yavru yunus bu balığa kuyruğuyla vurarak onu yakalamaya çalışıyor. Galiba yavrunun birkaç derse daha ihtiyacı var!

Yunuslar, günlerinin büyük bir kısmını oynayarak ve diğer yunuslarla arkadaşlık ederek geçiriyorlar. Bir yunus sırt yüzgecinin üzerindeki birkaç yosunu gururla gösterip, süzülerek geçiyor. Rehberimiz, yosunun yunusların en sevdiği oyuncak olduğunu söylüyor. Yunuslar yosunu yüzgeçlerinin ya da burunlarının üzerine koyup, onunla saatlerce oynuyorlar. Biri yosunla oynamayı bıraktığında, bir diğeri kapıp oyuna devam ediyor.

‘Ses Görüntüleri’

Yunuslar su altındaki çevreyi daha iyi “görmek” için yankıyla yönelme ya da sonar sistemi kullanırlar; bu sistem, bir ultrason aygıtı gibi ses dalgası frekanslarıyla iş görür. Yunuslar etrafa çeşitli sesler yayarlar ve aldıkları “görüntüler” sayesinde gıdaların ya da biz de dahil başka ilginç nesnelerin yerini saptayabilirler. Yunuslar birbirleriyle iletişim kurarken yüksek frekanslı ıslıklar kullanırlar; bunlar, insanın konuşurken çıkardığı sesten on kat daha yüksek ve dört buçuk kat daha hızlı bir frekansla yayılırlar. Yunuslar bizim bildiğimiz anlamda bir dil kullanmak yerine, ‘ses görüntüleri’ kullanıyor gibiler.

Yunuslar hakkında daha öğrenilecek çok şeyin olduğu açıktır. Belki bir gün onları tümüyle –nasıl düşündüklerini ve bizim hakkımızda neler düşündüklerini– anlayacağız. Sisli sarp kayalıkları ve beyaz kumsalıyla bu güzel ıssız koyu yunuslara bırakarak buradan, şaşırmış ve etkilenmiş şekilde ayrılıyoruz. Bu canlılara yeniden hayran kalırken, onların Yaratıcılarına duyduğumuz derin saygı daha da arttı.—Vahiy 4:11.

[Dipnot]

 [Sayfa 18, 19’daki çerçeve/resim]

Yavrunun Büyütülmesi

Yunuslar balık değil, memeli hayvanlardır. Bu nedenle, yavru yunus annesinin vücudunda üretilen sütle beslenir. Annesi onu üç yılı aşkın bir süre emzirir ve bu dönemde hayatta kalmak için bilmesi gerekenleri öğretir. Örneğin, her “cümle”yi bitirirken attığı kendine özgü “imza” da dahil, yankıyla yönelme ya da sonar sistemini nasıl kullanacağını öğretir. Aynı zamanda, nasıl balık avlayacağını, çiftleşeceğini ve başka yunuslarla nasıl iletişim kuracağını da öğretir.

Annesinin rahminde katlanmış şekilde duran bir yavru yunusun doğarken ilk önce kuyruğu çıkar. Yeni doğmuş yavruların üzerinde görülen dikey çizgiler onun, rahmin neresinde katlanmış şekilde durduğunu gösterir. Bir yavru yüzerken süt emer; bütün bu süre içinde annesine yakın kalmakla, onun yüzüşünün meydana getirdiği hidrodinamik etkilerden yararlanır.

[Tanıtım notu]

© Jeffrey L. Rotman/CORBIS

[Sayfa 19’daki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

YENİ ZELANDA

Adalar Körfezi

[Sayfa 17’deki resim]

Şişe burunlu yunus

[Tanıtım notu]

© Jeff Rotman

[Sayfa 17’deki resim]

Hector yunusu

[Tanıtım notu]

Fotoğraf Zoe Battersby

[Sayfa 18’deki resim]

Kara yunus

[Tanıtım notu]

Mark Jones

[Sayfa 18’deki resim]

Bayağı yunuslar

[Tanıtım notu]

© R.E. Barber/Visuals Unlimited