Evripos’un Gizemli Gelgitleri

YUNANİSTAN’IN doğu tarafında ve Khalkís şehrinin yanında bulunan dar bir boğaz, anakarayı Eğriboz Adası’ndan ayırır. Bu, Evripos boğazıdır. Uzunluğu 8 kilometredir ve genişliği 1.600 metre ile 40 metre arasında değişir. En sığ kısmının derinliği ancak 6 metredir. “Hızlı Akıntı” anlamına gelen Evripos ismi, kanal sularının hızı bazen saatte 20 kilometreyi bulan şiddetli akışını tanımlar. Bununla birlikte ilginç olarak, bazı günler akıntının gücü zayıflar, sular ileri geri gitmeye başlar ve hatta akıntı tamamıyla durabilir! Khalkís şehrinin birçok ziyaretçisi bu olağandışı gelgit olayını izlemek için boğazın üzerindeki küçük köprüye gelir.

Gelgitler, Güneş ve Ay’ın denizler üzerindeki çekim kuvvetinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle gelgitler Dünya’nın, Güneş ve Ay’a göre konumuyla bağlantılı olarak değişir. Yeniay evresinde, Güneş ve Ay, Dünya’ya göre aynı yandadır. Dolunay evresinde ise Dünya’nın iki zıt tarafındadırlar. Her iki durumda da, Güneş ve Ay’ın denizler üzerinde aynı anda yarattığı çekim kuvveti dünyanın en yüksek gelgitlerine neden olur.

Evripos boğazında genellikle, yaklaşık her 24 saatte bir, iki gelgit kabarması ve iki gelgit alçalması gerçekleşir. Akıntı 6 saat 13 dakika boyunca tek yönde akar, kısa bir süre durur ve daha sonra yönünü değiştirerek ters yönde akmaya başlar. Kavuşum ayının (yeniaydan yeniaya geçen süre) 23 veya 24 günü boyunca akıntı bu düzende akar. Fakat ayın son dört veya beş günü süresince anormal şeyler olur. Bazı günlerde akıntının yönü hiç değişmeyebilir. Diğer günlerde ise tam 14 defa yönünü değiştirebilir!

Olağandışı Olayları Açıklama Girişimleri

Evripos’ta yaşanan olağandışı olaylar binlerce yıl boyunca, onları izleyenlerin aklını karıştırdı. Halk arasında yaygın bir söylentiye göre, MÖ dördüncü yüzyılda yaşamış olan Aristoteles, gelgitlerin sırrını çözemediği için umutsuz bir şekilde kendini bu boğazın sularına atıp boğuldu. Fakat gerçekte o intihar  etmemişti; suya atlayarak gelgitleri açıklamaya çalışmıştı. Meteorologica adlı çalışmasında şöyle yazdı: “Sanki deniz, çevresindeki kara alanları yüzünden dar bir boşluktan geçiyor. İleri geri hareket eden kara parçalarından dolayı su, daha küçük su kütlesinden büyük olanına akıyor.” Aristoteles bu olayı açıklamaya çalışken, yanılgıya düşerek, o yörede yaygın olan depremlerden ve denizdeki dalgalardan dolayı yerin sallandığını düşündü. Yaklaşık bir asır sonra Yunanlı astronom Eratosthenes “[boğazın] her iki tarafında denizin farklı seviyelerde olduğunu” fark etti. O, boğazın iki kıyısı yükseklik bakımından farklı olduğu için bir akıntının oluştuğunu düşündü.

Evripos’taki düzensiz gelgitlerin nedeni bugün bile tamamen anlaşılmış değildir. Fakat düzenli akıntının sebebinin, boğazın iki ucundaki su seviyelerindeki fark olduğu anlaşılıyor. Bu, suyun yüksek seviyeden alçak seviyeye doğru hızla akmasına neden oluyor. Bazen su seviyesindeki fark 40 santimetre kadar olabilir ve Khalkís’teki köprüden gözlenebilir.

Farkın Sebebi Ne?

Su seviyesindeki fark nasıl açıklanabilir? Doğu Akdeniz’den gelen gelgit akıntısı Eğriboz Adası’na ulaştığında iki kola ayrılır. Batı kolu, boğaza güney ucundan girer. Fakat doğu kolunun, boğaza kuzey tarafından girmeden bütün adanın etrafını dolaşması gerekir. Daha uzun olan bu rota, doğu kolunun Evripos’a varmasını yaklaşık bir saat on beş dakika geciktirir. Bu koşullar altında, kanalın bir tarafındaki deniz seviyesi ve dolayısıyla su basıncı diğer taraftan oldukça fazla olabiliyor. Fazladan basınç Evripos’tan geçen düzenli gelgit akıntısının gücünü artırıyor.

Peki düzensiz akıntılar için ne denebilir? Ay’ın ilkdördün ve sondördün evreleri boyunca Güneş’in çekim gücü, Ay’ın çekim gücünü destekleyeceği yerde engeller. Ay, gelgit alçalmasına neden olurken, Güneş de kısmen gelgit kabarmasına neden olur. Sonuç olarak bu zamanlarda, boğazın güney ve kuzey ucundaki su seviyeleri arasındaki fark daha az olur. Bu nedenle akıntının gücü azalır. Bazen işin içine rüzgâr da girdiğinde akıntı tamamen etkisiz hale gelir ve durur.

Tabii ki akıntının ilginç ve gizemli davranışı hakkında anlatılacak çok daha fazla şey var. Eğer bir gün Yunanistan’a giderseniz Eğriboz Adası’na uğrayın ve Evripos’un ilginç gelgit olaylarını izleyin!

[Sayfa 12, 13’teki haritalar]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

AKDENİZ

EGE DENİZİ

EĞRİBOZ ADASI

Khalkís

Evripos Boğazı

YUNANİSTAN

ATİNA

[Tanıtım notu]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Sayfa 13’teki resim]

Evripos Boğazı’nın havadan çekilmiş fotoğrafı