Gün Ortasında Gece

‘BAZILARI ‘Gün ortasında gece mi? İmkânsız!’ diyebilir. Oysa bu hem mümkündür hem de her on yılda bir, belli zamanlarda tam Güneş tutulması olduğunda gerçekleşen bir olaydır. Güneş tutulması nasıl meydana gelir ve bu neden bu kadar muhteşem bir manzara oluşturur? Bu soruların cevabı öncelikle Ay ile bağlantılıdır.

Ay’ın Dünya’nın çevresinde dönmesiyle değişen görüntüsü hakkında bilginiz var mı? Ay ve Güneş Dünya’ya göre gökyüzünde zıt taraflarda olduğunda Güneş batıdan batarken doğudan yükselen bir dolunay görürüz. Günler geçtikçe gökyüzünün bir tarafından öbür tarafına, doğan güneşe doğru ilerleyen Ay, her akşam daha geç çıkar. Ay’ın aydınlık kısmı gittikçe küçülür ve en sonunda incecik bir hilal haline gelir. Ay bütün gün boyunca gökyüzünü Güneş’le paylaştığında bu incecik hilal de yok olur ve karanlık yüzü Dünya’ya dönük olan ay neredeyse görünmez olur. Ay’ın bu evresine yeniay denir. Daha sonra bu süreç tersine döner ve Ay Güneş’ten uzaklaşarak sonunda dolunay haline geri döner. Bu çevrim yaklaşık olarak her 28 günde bir tekrarlanır.

Yeniay Güneş tutulmasında kilit rolü oynar. Yörüngeleri aynı seviyede olmadığı için yeniay gündüz vakti Güneş’in önünden geçtiğinde genellikle biz farkına varmayız. Ancak Güneş, Ay ve Dünya ara sıra aynı hizada olabilirler. O zaman Ay’ın gölgesi Dünya’nın yüzeyine düşerek tutulmaya neden olur.

Güneş tutulmaları Güneş, Ay ve Dünya arasındaki eşsiz bir bağlantıdan kaynaklanmaktadır. Çapı Ay’dan 400 kat fazla olan Güneş, büyüklük bakımından muazzamdır. Bununla birlikte Güneş’in bize Ay’dan yaklaşık 400 kat daha uzak olması da dikkate değerdir. Fakat bunun sonucunda Güneş ve Ay bizim bakış açımızdan hemen hemen aynı büyüklükte görünür. Bu nedenle Ay bazen Güneş’i tamamen örtüyormuş gibi görünebilir.

Tam Güneş tutulmasının olması için hem Güneş, Ay ve Dünya tamı tamına aynı hizada olmalıdır; hem de bu, Ay kendi yörüngesinin Dünya’ya en yakın kısmında bulunurken gerçekleşmelidir. * Bu şartlarda Ay’ın gölge konisinin ucu Yer yüzeyi üzerinde dar bir şerit boyunca karanlık oluşturur.

21 Haziran 2001’deki tam tutulma olayında gölge tam 200 kilometre genişliğinde olacaktı. Karanlık yol, Güney Amerika’nın doğu kıyısında Güneş’in doğduğu zamanda başlayıp tutulmanın en uzun süresinin yaklaşık beş dakikaya ulaştığı yer olan Güney Atlas Okyanusu’nun üzerinden geçecekti. Angola, Zambia, Zimbabve ve Mozambik’i de geçtikten sonra Madagaskar’ın doğu kıyısında Güneş’in battığı yerde son bulacaktı. Şimdi bu heyecan verici göksel olayın Angola ve Zambia’daki gözlemcilere nasıl göründüğüne bir bakalım.

 Tutulma için Hazırlıklar

Profesyonel araştırmacılar, amatör astronomlar ve daha birçokları yeni binyılın ilk tam tutulması için büyük umutlarla Afrika’ya akın ettiler. Birçok ziyaretçi tutulmayı izlemek için tutulma hattındaki tek başkent olan Lusaka’ya (Zambia) gitti.

Zambia belki de daha önce hiç bu kadar büyük bir turist akınına uğramamıştı. Tutulmaya daha birkaç gün varken, Lusaka binlerce turistle dolup taştı. Bu olay için hazırlıklar aylar öncesinden yapılmıştı. Ziyaretçi kalabalıklarını ağırlayacak oteller, tatil yerleri, kamp alanları ve evler önceden tamamen ayırtılmıştı.

Lusaka havaalanında halk için izleme alanları yapıldı; böylece ziyaretçiler sabah gelerek, tutulmayı izleyip akşam da ayrılabileceklerdi. Televizyon ve radyo istasyonları haftalar boyunca tekrar tekrar güneşe direkt bakmanın tehlikeleri hakkında uyarılarda bulunarak gerçekleşecek gök olayını duyurdular. Güneş tutulmasını izlemek için yapılmış özel gözlüklerin satışları beklenilenden fazla oldu ve birçok mağaza yok sattı.

Bununla birlikte, tutulma Afrika kıtasında ilk olarak Angola’da bir kıyı kenti olan Sumbe’de gerçekleşecekti. Gözlemcilerin, güneş tutulmasını kara üzerinde en uzun süre, yani dört buçuk dakika boyunca izleyecekleri yer burasıydı.

Tutulmadan aylar önce, bunu ilan eden ve tehlikeleri hakkında uyaran ilan tahtaları Angola’nın başkenti Luanda’ya ve diğer büyük kentlere kuruldu. Ay’ın gölgesi ülkenin ortasından geçecekti, bu yüzden bütün Angola’da en azından kısmi fakat tama çok yakın bir tutulma görülebilecekti. Luanda’da, Güneş diskinin (Güneş’in yuvarlak görünen yüzeyinin) yüzde 96’sının örtüldüğü görülecekti. Hükümet özel şirketlerle işbirliği yaparak halka dağıtmak üzere özel güneş gözlükleri ithal etti. Çoğu gözlük para ödeyemeyecek olanlara bedava verildi.

Angola’daki tutulma etkinliklerinin merkezi Güney Atlas Okyanusu ile Angola’nın orta platosu arasındaki dar ve güzel bir kıyı düzlüğünde bulunan Sumbe idi. Sumbe Angola’yı yakıp yıkan en feci çatışmalardan etkilenmediğinden, ziyaretçiler, sıcak, dost canlısı ve girişken yaklaşık 25.000 sakini olan bozulmamış bir kentle karşılaştılar. Bütün ziyaretçilerin barınma ve yiyecek ihtiyaçlarını karşılamak için ek düzenlemeler yapıldı ve yerel elektrik sistemleri geliştirildi. Bilim adamları, hükümet yetkilileri ve Angola ile diğer ülkelerden gelen yardımsever işçilere tutulmayla ilgili özel bir seminer düzenlendi. Sumbe’de daha önce görülmemiş büyüklükte bir eğlence programı için kumsala büyük bir sahne kuruldu.

Büyük Gün Geldi

Güneş tutulmasını Angola’dan izlemenin avantajlarından biri de haziran ayında havanın orada oldukça kuru olmasıdır. Fakat tutulmadan önceki gün Sumbe’yi bulutlar kapladığında duyulan endişeyi bir düşünün. Bütün akşam boyunca ve sabaha kadar kent ince bir bulut örtüsüyle kaplanmıştı. Güneş tutulmasına tanık olma hayalleri suya mı düşecekti? Öğle olmak üzereyken bulutlar açılmaya başladı ve birkaç saat sonra gökyüzü mavi ve bulutsuz bir haldeydi. Ne büyük rahatlama! Benzer şekilde Zambia’da da şafak, puslu ve bulutlu bir gökyüzünü açığa çıkardığında kaygı da artıyordu. Fakat orada da hava tam zamanında açtı. Şimdi görgü tanıklarının tutulmanın adım adım nasıl olduğu konusunda anlattıklarını dinleyelim.

Angola: “Biz güneş tutulmasını denize bakan bir yerden izlemeye karar verdik. Saat yaklaştıkça kalabalıklar kent kumsalına ve tutulmayı izlemek için ayrılmış alanlara toplanmaya başladı. Öğlen tutulma başlamak üzereyken çoğu kişi koruyucu gözlüklerini taktı ve Ay’ın Güneş diskinden alacağı ilk ‘ısırığı’ beklemeye başladı. Öğleden hemen sonra tutulma başladı. Dürbün veya teleskoplarla bazı Güneş lekeleri (Güneş’in yüzeyindeki koyu lekeler) görülebiliyordu. İzleyenler gölgenin lekeleri teker teker içine aldığını gördüler. Tutulma ilerledikçe ısı hissedilir derecede düştü ve gün ışığı ürkütücü bir renk almaya başladı. En sonunda Güneş’in hilali de ilerleyen gölgeye teslim olduğunda karanlık çöktü.”

Zambia: “Yehova’nın Şahitleri’nin Makeni’de (Lusaka) bulunan Zambia bürosu tam Güneş  tutulmasını izlemek için mükemmel bir yerdi. Saat 15.07’de Ay Güneş’i örtmeye başladı. Gölge şeritleri ışık dalgaları görünümünde bina duvarlarının üzerinden geçti. Rüzgâr dindi ve kuşlar sessizliğe gömüldü. Yabanıl yaşam bir gece uykusuna hazırlanmaya başladı. Tam tutulmadan birkaç saniye önce, saat 15.09’da, Güneş’in yok olan diski önce parıltılı birkaç nokta haline geldi, sonra da bu noktalar tek bir taneye indi. Bu olaylar, sırasıyla Baily boncukları ve elmas yüzük olarak bilinir. * Daha sonra pembemsi kırmızı renkte parıldayan renkküre (güneş atmosferinin en alt katmanı) görüntüsü, yerini tam tutulmaya ve karanlığa bıraktı!”

Angola: “Göz kamaştıran elmas yüzük etkisi nefesleri kesti ve bağırışlar yükseldi. Daha sonra yerel saatle 13.48’de tam tutulma başladı. Tepkiler oldukça çeşitliydi. Bazıları fotoğraf çekmeye dalmıştı. Diğerleri hep bir ağızdan ‘Tam! Tam! Tam!’ diye bağırıyorlardı. Başkaları ise ıslık çalmaya ve gün ortasında gece bastırdıkça hayret içinde bağırmaya başladılar. Güneş atmosferinin milyonlarca derece sıcaklıktaki ışık sütunları, koronayı (Güneş tacı) oluşturarak her yöne dökülüyormuş gibi göründü. Ay’ın koyu çevresinde, yanan gazların oluşturduğu kavisleri görebiliyorduk. Sonra birdenbire sanki zaman hızlandırılmış gibi tam tutulma bitti ve gölgenin diğer tarafından Güneş ışığı hüzmesi parladı.

Güneş diski ortaya çıkmaya başladıkça ve Güneş’in tanıdık şekli yavaş yavaş eski halini aldıkça az önce yok olan Güneş lekelerinin birer birer karanlıktan ortaya çıkışını gördük.”

Zambia: “Tam tutulma burada 3 dakika 14 saniye sürdü, o yüzden bu görkemli olayı iyice özümsemek için vaktimiz oldu. Karanlıktı, fakat ufuğun etrafında alacakaranlık aydınlığı vardı. Gökyüzü hâlâ mavi olmasına rağmen genellikle Güneş’in örttüğü gezegenleri ortaya çıkardı; örneğin Jüpiter ve Satürn net bir şekilde  görülebilen ışık noktalarıydı. Belki de tutulmanın en heyecan verici görüntüsü Güneş tacıydı. Siyah bir diskin etrafındaki pembemsi beyaz bir parıltı gibi görünüyordu. Büyülenen izleyiciler onu ‘olağanüstü muhteşem’, şeklinde tarif ettiler. Ay diski giderek kenara çekilip, Güneş’in yüzünü yavaş yavaş açtı ve Güneş ışınlarının Dünya’ya gelmesine izin verdi. Saat 16.28 olduğunda tutulma sona ermişti!”

Güneş Tutulmasından Alınan Dersler

Birçok kişi bu olayın duyguları üzerinde bıraktığı etkiden söz etti. Angola’da bir kadın ‘neredeyse ağlayacaktım’ dedi. Başka biri, Tanrı’nın bu güzel armağanı üzerinde düşündüğünü söyledi. Bir başkası ise, insanlar Dünya’nın enerji kaynağının inanılmaz güzelliğini takdir etsin diye bu göksel olayı ancak sevgi dolu bir Yaratıcı’nın sağlayabileceğine dikkat çekti.

Afrika’daki pek çok kişinin Yaratıcı’ya ve Mukaddes Kitaba büyük saygı duyduğu açıktır. Yehova’nın Şahitleri, Sumbe kentinde insanlarla tutulma hakkında konuştukça ve bunun Yaratıcımız Yehova’nın olağanüstü işlerinden sadece biri olduğuna dikkat çektikçe kent sakinleri bu konu hakkında konuşmaya büyük bir ilgi gösterdiler. Çoğu kişi bu olağanüstü işler hakkında bilgi veren Watchtower dergisinin son zamanlarda çıkan bir sayısını almayı kabul etti.

Bu göksel olay milyonlarca kişinin problemlerini birkaç dakikalığına unutup Yaratıcı’yı gerçekten yücelten ve insanı hayran bırakan bir olay üzerine yoğunlaşmalarına yardımcı oldu. Güneş’in normalde görünmez olan muhteşem özelliklerini gördükten sonra bazıları, Yaratıcımız Yehova Tanrı’nın görünmez, fakat bundan daha da olağanüstü olan görkemi hakkında düşündü.

[Dipnotlar]

[Sayfa 21’deki şema]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

→ →

Güneş → Ay ⇨ Karanlık bölge ⇨ Dünya

→ →

[Tanıtım notu]

© 1998 Visual Language

[Sayfa 23’teki resimler]

Baily Boncukları

Tam tutulma

Elmas Yüzük

[Tanıtım notu]

Juan Carlos Casado, www.skylook.net

[Sayfa 23’teki resim]

Lusaka’da (Zambia) tutulmayı izleyenler