Kırmızböceği Çok Özel Bir Böcek

BAZI rujlarda ve diğer makyaj malzemelerindeki canlı kırmızı renk nasıl elde ediliyor? Bazı allık ve rujlardaki koyu kırmızı boyanın frenkinciri kaktüsü ile beslenen bir kabuklu bitten, yani kırmızböceğinden elde edildiğini öğrenmek sizi şaşırtabilir. Şimdi bu çok özel böceği daha yakından tanıyalım.

Zararlı mı Yoksa Yararlı mı?

Yetişkin bir dişi kırmızböceğinin boyu üç milimetre yani bir kibrit çöpünün başı kadardır. Erkek kırmızböceklerinin boyu ise dişilerin yarısı kadardır. Fakat kırmızböceklerinin boyu sizi sakın aldatmasın. Bir başvuru kitabı şöyle söylüyor: “Onlar en zararlı böceklerden biridirler.” Bu şekilde tanınmalarına rağmen bazı çiftçiler onları yetiştiriyor. Neden? Kurutulup öğütülmüş dişi kırmızböceği gövdelerinden yapılan canlı kırmızı renkte bir boya olan karmeni elde etmek için.

Kırmızböcekleri, Oaxaca (Meksika) eyaletinde yaşamış eski Mikstekler’in zamanından beri boya maddesi elde etmek için kullanılmaktadır. İspanyol fatihler kırmızböceğinin koyu kırmızı renginden etkilendiler ve kısa süre sonra pek çok Avrupalı, canlı renklere olan düşkünlüklerini bu doğal boyayla tatmin etti. Britanya, askeri üniformalarının geleneksel kırmızı rengini elde etmek için kırmızböceğini kullanırdı. Kırmızböceğinin kullanımı o kadar yaygınlaştı ki yaklaşık 1650 ile 1860 yılları arasında Meksika’nın en değerli ihraç malı olarak altın ve gümüşten sonra geldi.

Yok Oluşu ve Yeniden Ortaya Çıkışı

19. yüzyılın ortalarında sentetik boyalar doğal renklendiricilerin yerini almaya başladı. Bu duruma yol açan pek çok etken vardı. FDA Consumer dergisinden John Henkel şöyle açıklıyor: “Yapay yollarla oluşturulan renkler çok daha kolay üretiliyordu, daha ucuzdu ve boyama kalitesi daha iyiydi.” Bu nedenle kısa bir süre içinde gıda, ilaç ve makyaj malzemelerindeki doğal boya katkı maddelerinin yerini sentetik boyalar devraldı. Henkel şöyle devam ediyor: “Ancak kullanımları yaygınlaştıkça, güvenilirlikleriyle ilgili endişe de arttı.”

1970’li yıllardaki araştırmalarda bazı sentetik renklendiricilerin kansere neden olabileceği ileri sürüldü. Sağlığı tehdit eden bu olası tehlikeler su yüzüne çıktıkça doğal renklendiriciler de yeniden boy göstermeye başladı. Örneğin şu anda dünyadaki kırmızböceği ihtiyacının yaklaşık yüzde 85’ini Peru karşılıyor. Kanarya Adaları da, güney İspanya, Cezayir ve Orta ve Güney Amerika’daki ülkeler gibi kırmızböceği üreticileri arasında yer alıyor. Bununla birlikte günümüzde mevcut olan karmen boyasıyla ilgili talepleri karşılayamayan Meksika hükümeti, üretimini artırmaya çalışıyor.

Karmen Boyası Nasıl Üretiliyor?

Kırmızböceği bütün yaşamını frenkinciri kaktüsünün etli yaprakları üzerinde geçirir. Kendisini düşmanlarından korumak için mumsu ve tozsu bir madde salgılar. Böceği örten bu kabarık salgı yuva görevini görür. Bu salgı aynı zamanda, toplama vakti geldiğinde böceğin bulunmasını da kolaylaştırır.

 Sadece dişi kırmızböcekleri karminik asit, yani kırmızı pigment içerir. Hamile kırmızböceklerinde bu asidin yoğunluğu zirvededir. Bu nedenle çalışanlar en iyi kalitedeki boyayı elde etmek için hamile kırmızböcekleri yumurtlamadan hemen önce onları toplamaya büyük özen gösterirler. Peru’nun And Dağlarında, toplama işi yedi aylık bir zaman dilimi içinde yaklaşık üç sefer yapılır. Kırmızböcekleri bitkinin üzerinden fırçalanarak veya kör bir bıçakla kazınarak çıkartılır. Kurutulduktan, temizlendikten ve öğütüldükten sonra toz halindeki böcek gövdeleri amonyağın veya sodyum karbonat çözeltisinin içerisinde işlemden geçirilir. Karışım süzülerek katı kısımlardan ayrılır ve geriye saf sıvı kısım kalır. Mor rengin çeşitli tonlarını elde etmek için kireç de eklenebilir.

Böceklerden yapılmış bir makyaj malzemesi kullanma fikri pek cazip olmasa da içiniz rahat etsin; çünkü yazar Henkel’in dediğine göre, doğal “boya katkı maddeleri en çok incelenenler arasında”dır. “Bu renkler incelendi, incelendi ve tekrar incelendi ve bazen bu defalarca yapıldı.” Demek ki ışıltılı görünümümüzle ilgili bir iltifat alırsanız, bunun bir nedeni belki de çok özel bir böcek olan kırmızböceğidir!

[Sayfa 31’deki resimler]

1. Kaktüsün etli yaprağı üzerinde kırmızböcekleri

2. Hamile dişilerin yakından çekilmiş fotoğrafı

3. Kurutulmuş kırmızböcekleri

4. Makyaj malzemelerinde kullanılan sıvının işlemden geçirilişi

[Tanıtım Notları]

31. sayfadaki fotoğraflar: #1: The Living Desert, Palm Desert, CA; #3 ve ürünler: Cortesía del Centro de Investigaciones Económicas, Sociales y Tecnológicas para la Agroindustria y la Agricultura Mundial, Universidad Autónoma de Chapingo, fotografía de Macario Cruz; #4: David McLain/AURORA

[Sayfa 31’deki resim]

Karmen boyasıyla yapılmış ürünler