Büyüleyici Orkideler

“Çini duvarın kenarına uzanmış, görkemli ve etkileyici güzelliklerini sergiliyorlar. Hafif hafif esen rüzgârla, gölgeler ve güneş ışığıyla cilveleşiyorlar ve şu anda daha önce hiç olmadıkları kadar harika görünüyorlar.”

SAN JOSÉ’DEKİ (Kosta Rika) Yıllık Ulusal Orkide Fuarı’nı anlatan bir gazete makalesi bu sözlerle başlıyordu. Orkide kelimesi çoğu kişinin aklına hemen dünyadaki en egzotik ve en güzel çiçeklerden bazılarını getirir. Fuarı ziyaret eden bir bayan şöyle dedi: “Böylesine karmaşık bir yapıyı ve güzelliği gördükten sonra bunların Tanrı tarafından yaratıldığını kim inkâr edebilir?” Gerçekten de orkideler, görünmez nitelikleri yarattığı şeylerle algılanabilen Yehova Tanrı’ya övgü getirir.—Romalılar 1:20.

Orkidelere binlerce yıldan beri çok değer veriliyor. Bulgular Çinlilerin 4.000 yıldan fazla zaman önce orkide yetiştirdiğini gösteriyor. Bildirildiğine göre, dünyanın öbür ucunda da, 1502 ila 1520 yıllarında, şu anda Meksika olarak bilinen yeri yöneten II. Montezuma bazı orkide türleri yetiştirmiş. Bununla birlikte bu bitkilerle ilgili araştırmalar ancak 1800’lü yıllarda göze çarpar derecede arttı.

İngiltere’de yaşayan William Cattley 1818 yılında Brezilya’dan gönderilen bazı tropikal bitkiler aldı. Ambalaj malzemesinde bitki köklerine benzeyen parçalar olduğunu fark etti. Ektiği bu köklerden güzel bir mor çiçek elde ettiğinde çok sevindi. Bu bir orkideydi. Söz konusu bu orkide türü günümüzde Cattleya olarak bilinir.

1800’lü yıllarda zenginler arasında eşsiz orkide türlerinin koleksiyonunu yapmak modaydı. Özellikle yeni keşfedilen türler çok yüksek fiyatlara satılabiliyordu. Bununla birlikte 1900’lü yılların başında orkide çılgınlığı yavaşladı. 1900’lü yılların ortalarında orkideleri yapay şekilde, ucuz yollarla üretme olanağı keşfedildiğinde orkide modası yeniden başladı. Artık bu egzotik çiçeklere herkes sahip olabilir!

 Akıl Almaz Çeşitlilik

Dünya çapında yaklaşık 20.000 türü bulunan orkide familyası çiçekli bitkilerin belki de en büyük familyasıdır. * Kuzey Kutup Dairesi’nden, yarı çöl bölgelere kadar hemen hemen her yerde bulunur. Bazı orkideler And Dağlarında 3.000 metre yükseklikte bulunan ağaçların tepelerinde görülürken, Avustralya’dakilere benzer diğer türler yaşamlarının büyük kısmını yer altında geçirirler.

Boy boy, rengârenk ve her tür kokuya sahip çeşitli orkide türleri vardır. Papua Yeni Gine’de bulunan bazı orkidelerin boyları metrelerce olabilir, ağırlıkları ise iki tona kadar çıkabilir. Topluiğne başı kadar çiçekleri olan diğer orkideler ise bir yüksüğün içine kolayca sığabilir. Bazı orkideler toprağa kök salarak büyürken çoğu, ağaçlarda ya da başka bitkilerin üzerinde yaşar. Bu şekilde yaşayan bitkilere epifilit denir. Bazı orkideler ise havayı hafif bir hindistancevizi veya ahududu kokusuyla doldurur; ancak çürük et gibi kokan orkideler de vardır.

Bazıları ‘Bu kadar değişik çiçeğin hepsi nasıl aynı familyadan gelir?’ diye sorabilir. Orkideler böylesine akıl almaz bir çeşitliliğe sahip olsalar da, iki özellikleri onları diğer çiçekli bitkilerden ayırır. İlk olarak orkidelerin kendilerine özgü bir taçyaprağı düzeni vardır. İkinci olarak orkideler, erkek ve dişi üreme organlarını eşsiz şekilde birleştiren  bir kolona (çomak biçimli bir yapı) sahiptir.

Kosta Rika’ya Özgü Orkideler

Kosta Rika, yüzölçümü küçük olsa da dünyada orkidelerin en yoğun olduğu yerlerden biridir. Gerçekten de bu ülke henüz keşfedilmemiş birçok orkidenin yanı sıra, bilinen yaklaşık 1.400 orkide türüne ev sahipliği yapar. Doğuda Karayip Denizinin, batıda ise Büyük Okyanusun iklimi ılımanlaştıran etkisi altında kalan Kosta Rika, nem oranlarının çeşitli olduğu bir ülkedir ve bu şekilde birçok orkide türünün yetişmesine elverişli bir doğal ortamdır. Bu ülkede ayrıca, çoğu orkidenin iyi yetiştiği, orta yükseklikte bulunan nemli alanlar bulunur. Bu alanlar “bulut ormanları” olarak adlandırılır. Bulut ormanlarının bulunduğu bir alanda tam 47 orkide türüne ev sahipliği yapan bir ağaç bulundu!

Varlıkları tehdit altında olduğu düşünülen birçok orkide türünü kurtarmak için devamlı çaba harcanıyor. Neyse ki buna rağmen diğer türler Kosta Rika’nın ormanlarında hâlâ çok iyi yetişiyorlar. Günümüzde toplumun her kesiminden insanın orkide yetiştirme hobisi var. Onlara bakmak zor değil, ancak bir sorun var. Orkide yetiştirmek bağımlılık yaratabilir. Bir yazar bu durumu şu sözlerle ifade ediyor: “Bir orkideyle yetinmeye çalışmak, sadece tek bir tuzlu fıstık yedikten sonra durmaya benzer.”

[Dipnot]

[Sayfa 15’teki çerçeve/resim]

Yıllık Ulusal Orkide Fuarı

Kosta Rika Orkide Derneği, toplumu orkidenin doğal ortamını koruma ihtiyacından haberdar etmek üzere 1971’de ilk ulusal fuarını düzenledi. Birkaç masa üzerinde sadece 147 bitkinin sergilendiği ilk fuar oldukça küçüktü. Bununla birlikte geçtiğimiz yılların birinde 1.600’den fazla bitki sergilendi. Fuara gelen ziyaretçiler, canlı ve yoğun bir renk cümbüşüyle karşılaştılar ve hayal edilebilecek her boyut ve şekildeki orkideler karşısında gözleri kamaştı.

[Tanıtım notu]

Jardín Botánico Lankester

[Sayfa 16’daki çerçeve/resimler]

Lankester Bahçeleri

1917’de İngiliz doğabilimci Charles Lankester Wells tarafından kurulan bu huzurlu cennet, Amerika kıtasındaki en değerli botanik bahçelerinden biri olarak görülür. Lankester Bahçeleri, yaklaşık 11 hektarlık bir alanı kaplayan orman ve bahçelerinde, yerel ve egzotik 800 çeşit nadide orkide türü barındırır. Ayrıca bu bahçeler ulusal bir koruma merkezi görevi de görür. Yabani orkideler –özellikle de nadir bulunan türler– bazen yasadışı şekilde satılıyorlar. Yetkililer bu orkidelere el koyduklarında onları korunmaları için Lankester Bahçelerine getiriyorlar.

[Tanıtım notu]

Üstteki fotoğraflar: Jardín Botánico Lankester de la Universidad de Costa Rica

[Sayfa 17’deki çerçeve/resimler]

Evde Orkide Yetiştirirken

▪ Orkidelerin çoğu, toprak saksılarda veya çakıl taşı ya da ağaç kabuğuyla dolu sepetlerde büyüyebilir.

▪ Çoğu orkidenin toprağa ihtiyacı olmasa da orkideler özellikle çiçek verdikleri zaman düzenli olarak gübrelenmelidir.

▪ Nasıl ışık alması gerektiği orkidenin türüne bağlıdır. Vanda için, güneye bakan bir pencereden gelen parlak gün ışığı uygundur; ancak Cattleya için batıdan gelen parlak gün ışığı veya gölgeli güney ışığı en iyisidir. Phalaenopsis ise en iyi şekilde, batıdan gelen gün ışığında veya güneye bakan bir pencereden gelen gölgeli ışıkta büyür.

▪ Orkideler saksının dibindeki deliklerden su sızmaya başlayana kadar sulanmalıdır. Bitkinin toprağı hafif kurumadan su verilmemelidir.

▪ Orkideler nemli ortamda çok iyi büyür. Bu nedenle eğer kuru bir ortamdaysanız orkidenin yetiştiği saksıyı çakıl taşlarıyla dolu bir tepsiye yerleştirin ve çakıl taşlarını geçmeyecek miktarda su verin.

[Resimler]

“Phalaenopsis”

“Vanda”

“Cattleya”

[Tanıtım notu]

Jardinería Juan Bourguignon

[Sayfa 16, 17’deki resim]

Kaplan orkidesi 6 metreye kadar büyüyebilir ve ağırlığı iki tona ulaşabilir

[Tanıtım notu]

Noemi Figueroa/Brooklyn Botanik Bahçesi

[Sayfa 17’deki resim]

Dünyanın en küçük orkidelerinin çiçekleri sadece bir milimetredir