Dalgaların Altında Canlı Bir Işık Gösterisi

Dalgıç, girintili çıkıntılı bir kayanın dibinden yüzerken bir oyukta dolaşan 60 santimetre uzunluğunda bir mürekkepbalığı gördü. Mürekkepbalığı mavi-gri renkteki ortamda kendini neredeyse mükemmel şekilde kamufle etmişti. Dalgıç yaklaşınca mürekkepbalığı birden ışıl ışıl parıldayan kızıl bir renge büründü. Dalgıç geri çekildiğinde ise asıl rengine geri döndü. Bu şaşırtıcı yumuşakçaların renk değiştirme yeteneği bazı ahtapot ve kalamar türlerinde de vardır. Peki onların bunu nasıl başardıklarını hiç merak ettiniz mi?

Başarılarının sırrı, derilerindeki pigmentli hücreler olan kromatoforlarda yatar. Sinirler kas kasılmalarına yol açarak bu hücrelerin boyutunu ayarlar ve böylece canlının çeşitli renklere bürünmesini ve desenlerini değiştirmesini sağlar.

Birçok kalamar türü, renklerini kontrol etmenin yanı sıra ateşböceğine benzer şekilde kendi ışığını da üretir. Başka birçok deniz canlısında bulunan bu biyolojik ışıldama, fotosit denilen hücrelerde ve fotofor denilen organlarda meydana gelen karmaşık kimyasal tepkimeler sonucunda meydana gelir. Ayrıca bazı canlılar, ışıldayan bakterilerin faaliyeti sonucunda da ışık yayabilirler; bu bakteriler, bünyelerinde barındıkları canlılarla ortakyaşam ilişkisi sürdürürler.

Karmaşık kimyasal tepkimeler sonucu ışık saçan canlılarda, ışık yayan hücreler ve organlar lüsiferin adı verilen kimyasal bir madde içerir. Bu madde bir enzimle karşılaştığında oksijenle tepkimeye girer ve bunun sonucunda genelde yeşilimsi mavi bir ışık üretir. Bir dergide, bazı ışıldayan organlarla ilgili şöyle deniyor: “Odaklanmak için mercekleri, bir renk filtresi ya da açma-kapama düğmesi işlevi gören ayarlanabilir bir kapağı olan karmaşık aygıtlardır. Derilerinde hem ışık organları hem de kromatoforlar bulunan kalamarlar, hem renkleri hem de ürettikleri ışığın yoğunluğunu kontrol edebilirler.”—Scientific American.

Bünyelerinde barındırdıkları ışıldayan bakteriler sayesinde ışık saçan canlılar ise mikroskobik konuklarını özel ışık organlarının içinde ağırlarlar. Bu organlarda zengin bir kan donanımı bulunur. Kan, bakterilere besin taşıyarak bir anlamda “ışık faturasını” ödemiş olur.

[Sayfa 31’deki resim tanıtım notları]

Küçük resim: Jeffrey Jeffords/www.divegallery.com

© David Nicholson/Lepus/Photo Researchers, Inc.