Şişmanlığın Sebepleri

“Çocuklarımızın sağlığını derinlemesine etkileyebilecek bir salgının ortasındayız. Eğer toplum önlemler almak üzere şimdi harekete geçmezse şişman kişilerin sayısındaki artış durmayacak”—(William J. Klish, pediatri profesörü).

KİLO sorunu olmayan bazı kişilerde kilolu ve şişman insanları yargılama ve onları iradeleri ve güdüleri zayıf kişiler olarak görme eğilimi vardır. Ancak obezite sorunu bu kadar basit midir? Obez insanlar mutlaka herhangi bir fiziksel egzersizden kaçınan tembel kişiler midir? Yoksa çoğu durumda, baş edilmesi daha zor ve daha kapsamlı nedenler mi söz konusu?

Kalıtım mı? Çevre mi? Yoksa İkisi de mi?

Önceki makalede adı geçen kitapta şöyle yazıyor: “Obezitenin nedeni olarak çevreyle genetiği karşı karşıya getiren bir tartışma uzun zamandır sürüyor” (Food Fight). Bu bağlamda genetikle ne kastediliyor? Bazılarının savunduğu teoriye göre, insan vücudu ilerideki olası ihtiyaçları için fazladan kalori depolama yönünde doğal bir yetiye sahip. Aynı kaynakta devamen şöyle söyleniyor: “Obezite genleri onlarca yıldır araştırılıyor. . . . . Günümüzde insan genleri ve obezite üzerinde çok sayıda araştırma yapılıyor. İnsanları kilo almaya ve şeker hastalığı gibi hastalıklara eğilimli kılan genleri saptamak için karmaşık teknikler kullanılıyor. Bilimsel deyişle, genel olarak insanların vücut ağırlığındaki çeşitliliğin yüzde 25 ila yüzde 40’ı genlerle açıklanabilir. . . . . Obezitenin genelde kişisel başarısızlıklara bağlandığı göz önünde bulundurulursa bu sayılar biyolojinin önemini vurguluyor, ancak yine de çeşitliliğin yüzde 60’ı çevresel nedenlere bağlanabilir.” Bu, obezitenin başlıca nedenlerinden birinin kişinin yaşam tarzı olduğu anlamına geliyor. Kişi her gün harcadığı kaloriden daha fazlasını mı alıyor? Düzenli olarak zararlı yiyecekler mi tüketiyor? Her gün ölçülü egzersiz için vakit ayırıyor mu?

Mayo Kliniği obezitenin sebeplerini basit ifadelerle şöyle açıklıyor: “Genler kilolu olmaya ya da obeziteye yol açan bir etken olabilir, ancak vücut ağırlığınızı eninde sonunda belirleyen faktörler beslenme tarzınız ve fiziksel faaliyetlerinizdir. Fazla kalori almak, hareketsiz bir yaşam tarzı sürmek ya da her ikisini birden yapmak uzun vadede obeziteye yol açar.” (İtalikler tarafımızdan). Aynı kaynakta devamen “Kalıtımınız şişman olmaya mahkûm  olduğunuz anlamına gelmez” diyor. “Genetik yapınız nasıl olursa olsun kilonuzu belirleyecek etken eninde sonunda beslenmeyle ve faaliyetlerle ilgili seçimlerinizdir.”

Umutsuz insanlar eski kilolarına kavuşmaya çabaladıkça zayıflama endüstrisi de trilyonlarca para kazanıyor. Ancak uzmanlar zayıflama programları hakkında ne düşünüyor? Daha önce bahsedilen kitapta şöyle yazıyor: “Obezitenin tedavisi oldukça zor; kilo veren çoğu kişi de kilosunu korumuyor. Bu konudaki en olumlu tahmin, insanların dörtte birinin –genelde birçok girişimden sonra– kilo verdiği ve kilosunu koruduğudur” (Food Fight).

Şişmanlığın Tehlikeleri

Obezite ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Güney California Üniversitesi Tıp Merkezi’nde nörolog olan Dr. Scott Loren-Selco, obez olan herkesi –gençleri bile– tip II diyabet tehlikesine karşı uyarıyor (Haziran 2003 tarihli Uyan! dergisine bakın). O şunları söylüyor: “Bu hastalık günümüzde çok yaygınlaştı ve inanın ki oldukça da korkutucu bir hastalık. [Obezite hastalarını] hastanenin şeker hastalığı bölümüne götürüp onlara gelecekteki olası durumlarını gösterebileceğimi söylüyorum: kör kişiler, bir uzvu kesilmiş olanlar, tip II [diyabetten] ötürü yatağa düşmüş bir sürü kişi. Ve hepsi de obez.” Bu duruma yol açan etken nedir? Loren-Selco şöyle cevap veriyor: “Büyük boy hamburgerlere ve patates kızartmalarına paraları yetiyor ve dolayısıyla onları alıyorlar. Hiç kimse onlara bunun yanlış olduğunu söylemiyor, tabii ki bunu fast-food şirketleri ve beslenme konusunda hâlâ eğitim almamış çoğu doktor yapmaz.”

Beslenme konusunda tanınmış bir yazar olan Dr. Edward Taub şöyle söylüyor: “Kilolu olmanın modern yaşamın normal ve kabul edilebilir bir özelliği olduğuna inanmak, son zamanlarda giderek yaygınlaşan, hatta tamamen zararsız görülen bir davranış haline geldi. Bu, bizi şişmanlatarak kazanç sağlayan şirketlerin elde ettiği gerçekten de şaşırtıcı bir halkla ilişkiler başarısıdır.”

Uzmanlar kalçalarında fazla yağ bulunan “armut biçimli” vücudu olanların, karın bölgesinde yağ biriken (özellikle de beli 90-100 santimetreyi geçen) “elma biçimli” vücudu olanlardan daha sağlıklı olabildiklerini söylüyorlar. Çünkü bir kitaba göre “karnınızdaki yağ, yüksek tansiyon, koroner atardamar hastalığı, diyabet, felç ve bazı kanser türlerine yakalanma riskinizi artırır. Ancak eğer armut biçimli bir vücudunuz –geniş kalçalarınız ve uyluklarınız– varsa sağlık açısından o kadar çok risk taşımıyorsunuz” (Mayo Clinic on Healthy Weight).

Öyleyse dünya çapında, ciddi sağlık sorunları yaşama tehlikesiyle karşı karşıya olan milyonlarca kilolu yetişkin ve çocuk için çare nedir? Etkili bir tedavi yöntemi var mı?

 [Sayfa 5’teki çerçeve/çizelge]

BKİ nedir? Size ne gösterir?

Beden kitle indeksi (BKİ) bir kişinin kilolu veya obez olup olmadığını görmesine yardımcı olan bir boy-kilo oranıdır. Mayo Kliniği’nden bildirilenlere göre en sağlıklı BKİ oranı 18,5 ila 24,9’dur. Eğer BKİ’niz 25 ile 29,9 arasındaysa kilolusunuzdur. 30’un üzerinde olanlar ise obez olarak görülürler. Çizelgeden kendi durumunuzu kontrol ettiniz mi? Sonucu doğrulatmak ya da öneriler almak için bir doktora gitmeniz gerekiyor mu?

BKİ’nizi hesaplamak için kilonuzu metre cinsinden boyunuza bölün, daha sonra da çıkan sonucu tekrar boyunuza bölün. Örneğin eğer 90 kiloysanız ve boyunuz 1,80’se BKİ’niz 27,7’dir (90÷1,80÷1,80=27,7).

[Çizelge]

Sağlıklı Kilolu Obez

BKİ 18,5-24,9 25-29,9 30 veya üzeri

Boy Kilogram cinsinden

ağırlık

1,47 m 53 veya altı 54-64 65 veya üzeri

1,50 56 veya altı 57-67 68 veya üzeri

1,52 57 veya altı 58-69 70 veya üzeri

1,55 59 veya altı 60-71 72 veya üzeri

1,57 61 veya altı 62-73 74 veya üzeri

1,60 63 veya altı 64-76 77 veya üzeri

1,63 66 veya altı 67-79 80 veya üzeri

1,65 67 veya altı 68-81 82 veya üzeri

1,68 70 veya altı 71-84 85 veya üzeri

1,70 72 veya altı 73-86 87 veya üzeri

1,73 74 veya altı 75-89 90 veya üzeri

1,75 76 veya altı 77-91 92 veya üzeri

1,78 79 veya altı 80-94 95 veya üzeri

1,80 80 veya altı 81-97 98 veya üzeri

1,83 83 veya altı 84-100 101 veya üzeri

1,85 85 veya altı 86-102 103 veya üzeri

1,88 89 veya altı 90-106 107 veya üzeri

1,90 90 veya altı 91-108 109 veya üzeri

[Tanıtım notu]

Mayo Clinic on Healthy Weight kitabından uyarlanmıştır

[Sayfa 5’teki çerçeve]

Kalori nedir?

Kalori nasıl tanımlanabilir? Kalori standart bir ısı enerjisi birimidir. Dolayısıyla terlediğinizde kalori ya da diğer adıyla ısı enerjisi harcarsınız. “Bir kalori, bir kilogram suyun ısısını tam bir santigrat derece yükseltmek için gerekli olan ısı miktarıdır” (Balance Your Body, Balance Your Life). Herkesin günlük kalori ya da enerji ihtiyacı boyuna, kilosuna, yaşına ve faaliyetlerine bağlı olarak değişir.

[Sayfa 6’daki çerçeve/resim]

Şunları yapıyorsanız hareketsiz bir yaşam tarzınız var

▪ Gününüzün çoğunu televizyon ya da masa başında veya bir araçta oturarak, başka sözlerle hareket etmeden geçiriyorsanız

▪ Çoğu kez 100 metreden fazla yürümüyorsanız

▪ Hareket etmenizi gerektirmeyen bir işte çalışıyorsanız

▪ Haftada en az bir kez 20 ila 30 dakika egzersiz yapmıyorsanız

[Tanıtım notu]

Kaynak: Mayo Clinic on Healthy Weight