Denizlerin Minyatür Şövalyeleri

BALİNALAR, yunuslar, köpekbalıkları, hepsi kuşkusuz hayal gücünüzü harekete geçiren etkileyici deniz yaratıklarıdır. Ancak, deniz ‘küçük ve büyük hayvanlarla’ doludur (Mezmur 104:25). Ayrıntıları gören bir göz için küçük yaratıkları izlemek de hayli ilginçtir.

Örneğin, okyanus tabanında telaşla dolaşan ve “denizlerin zırhlı şövalyeleri” olarak adlandırılan canlılar var. Ortaçağdaki şövalyelerden farklı olarak, bu minyatür zırhlı “şövalyeler” etkileyici renkleri ve şekilleriyle süslü zırhlar giyerler. Derinliklerin bu minicik sakinleri kabuklu hayvanlar denen gruba dahildir ve genelde karides olarak bilinirler.

Planktonların Arasından Tabağınıza

Karides deyince belki aklınıza yalnızca sofranızdaki lezzetli bir deniz ürünü geliyor. * Oysa, karidesler tabağınıza gelmeden önce çok renkli bir hayat yaşarlar. Bazı dişi karidesler döllenmiş yumurtalarını, içinden yavrular çıkana dek karınlarına yapışık durumda tutarlar, bazılarıysa yavruların kendi başlarına gelişip olgunlaşması için yumurtalarını sudaki akıntılara bırakırlar.

Karides yumurtaları çatlayınca içinden çıkan yavrulara zoea denir; bunlar görünüşleri yetişkin durumdan bambaşka olan farklı larva aşamalarından geçerler. Yavrular, plankton yığınları içinde bir süre kaldıktan sonra nihayet okyanus tabanına yerleşir ve yetişkinliğe doğru yavaş yavaş ilerleyerek bilinen şekillerini alırlar.

Zırh Değiştirme

Sağlam bir zırhla kaplı olan yetişkin karidesler nasıl büyüyebiliyor? Bir kaynakta belirtildiği gibi, “(deri değiştirme diye de adlandırılan) bu süreç eskisinin altında yeni, yumuşak bir dış katman (kütiküla) oluşumu içerir. O zaman eski katman atılır ve hayvan su emer; yeni dış katman şişer, böylece ilerideki büyüme için gereken yer açılmış olur” (A Field Guide to Crustaceans of Australian Waters). Avustralya kıyılarını anlatan bir kitapta şunlar söyleniyor: “Hayvan, tüm vücudunu –bazıları büyük ve güçlü, bazıları küçük ve narin olan tüm kısımlarıyla birlikte (ki bunlar çok sayıdadır)– geri çekip eski kabuksu kılıfından çıkarmalıdır. Bunlar, insanın parmaklarını eldivenden çıkarması gibi çıkarlar” (Australian Seashores).

Kabuklular pençe veya tırnak kasları gibi büyükçe organlarını vücut kısımlarının eklemlenmiş yerlerindeki dar aralıklardan nasıl çekip çıkarırlar? Yazar W. J. Dakin şöyle anlatıyor: “[Bunu] yapabilmelerini sağlayan tek şey hayvanın canlı kısımlarının yumuşak ve dar yerlerden çekilip çıkarılabilecek özellikte olmasıdır. Aslında deri değiştirme sırasında kan bacaklardan vücudun diğer kısımlarına çekilir, böylece çıkarma işlemi sırasında kolayca sıkışabilirler.” Yeni kabuk eskisinin helezonlarını, çizgilerini ve renk kalıplarını korur ve böyle olması gayet yerindedir.

Kamuflaj ve Reklam Yapan Renkler

Denizgülünün dokunaçları arasında yaşayan bazı karidesler kısmen saydamdır ya da ev sahiplerinin renklerine uyacak şekilde kodlanmıştır. Bu kamuflajlı karidesler denizgülünün kolları arasında korunur ve geçimlerini sağlamak üzere konaklarında birikecek herhangi bir artığı ortadan kaldırarak bir tür bakım hizmeti verirler.

Bazı karideslerin çarpıcı renkleri vardır, örneğin temizlikçi karidesler diye bilinen türler böyledir. Genellikle resifleri oluşturan düz kayaların altında bir arada yaşarlar; parlak renkleri sağladıkları temizlik hizmetinin bir reklamı gibidir. Parazitli balıklar temizlikçi karideslerin yuvaları etrafında dolanarak onları gövdeleri üzerinde gezinmeye davet ederler. Karidesler hiç tedirginlik duymadan balıkların solungaçlarına ve ağzının içine kadar tırmanır. Sonra bu “doktor karidesler” parazitleri ortadan kaldırıp yerler ayrıca balığı kaplayan mukusla (mukoza salgısıyla) da beslenirler.

Renkleri ve üstlendikleri görev ne olursa olsun, bu minik canlı mücevherlerle ilgili bir şey kesindir; giysileri bir eski zaman şövalyesininkinden çok daha etkileyicidir.

[Dipnot]

 [Sayfa 23’teki resim]

Rhynchocinetes uritai

[Sayfa 23’teki resim]

Saydam anemon (denizgülü) karidesi

[Sayfa 23’teki resim]

İmparator karidesi

[Sayfa 23’teki resim]

Anemon (denizgülü) karidesi

[Sayfa 23’teki resim]

Temizlikçi karides

[Sayfa 23’teki resim tanıtım notu]

Temizlikçi karides dışındaki resimler: © J and V Stenhouse