Domates Çok Yönlü Bir “Sebze”

İTALYAN bir ev kadını “Domates olmasa ne yapardım!” diyor. Bu düşünceye dünya çapındaki sayısız aşçı katılır. Gerçekten de domates, çoğu kültürün yemek tariflerinde yer alır. Bahçecilikle uğraşanlar diğer meyve ve sebzelerden çok, domates yetiştirirler. Ancak domates meyve midir yoksa sebze mi?

Domates aslında bitkinin tohum içeren organı olduğundan bilimsel açıdan meyve sayılır. Ancak çoğu kişi, genellikle yemeklerde kullandığından domatesin sebze olduğunu düşünür. Bu lezzetli meyvenin ilginç bir geçmişi vardır.

Renkli Bir Tarih

Meksika’da Aztekler domatesi yemek için yetiştirirlerdi. 16. yüzyılın başlarında Meksika’dan dönen İspanyol fatihler domatesi İspanya’ya götürdüler ve Nahuatl dilindeki tomatl sözcüğünden gelen tomate adını verdiler. Bu yeni lezzet bir süre sonra İtalya, Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da bulunan İspanyol topluluklarda da yenmeye başladı. Zamanla İspanyolların İtalya’da, Kuzey Afrika’da ve Ortadoğu’da kuşattıkları bölgelerde de sevildi.

Avrupa’nın kuzeyi domatesle 15. yüzyılın ortalarında tanıştı. Önceleri zehirli olduğu düşünüldüğünden bahçelerde dekoratif amaçla yetiştirildi. Patlıcangiller familyasından olan bu meyvenin yoğun aromalı yaprakları ve sapları zehirli olsa da, kendisinin tamamen zararsız olduğu zamanla görüldü.

İtalyanların domatese pomodoro (altın elma) adını vermeleri Avrupa’ya gelen ilk domateslerin sarı olduğu fikrini verir. İngilizler bunu önce tomate, ardından tomato olarak adlandırdılar, ayrıca domates “aşk elması” adıyla da tanındı. Avrupa’dan çıkıp Atlantik’i geçerek Kuzey Amerika’ya yerleşenler domatesi yurduna geri getirdiler. Domates burada, 19. yüzyılda önemli bir gıda maddesi olarak kabul edildi.

Çok Çeşitli ve Popüler

Domatesin rengi sorulduğunda yanıt genellikle “kırmızı”dır. Ancak sarı, turuncu, pembe, mor, kahverengi, beyaz ya da yeşil, hatta çizgili domateslerin olduğunu biliyor muydunuz? Ayrıca hepsi yuvarlak değildir. Bazıları yassı ya da ovalken bazıları da armut biçimindedir. Domatesler bir bezelye kadar küçük ya da yetişkin bir erkeğin yumruğu kadar büyük olabilir.

Bu popüler meyve kuzeyde İzlanda’dan, güneyde Yeni Zelanda’ya kadar birçok yerde yetiştirilir. Domatesin en çok yetiştirildiği yerler Amerika ve güney Avrupa ülkeleridir. Domates soğuk iklimin hâkim olduğu yerlerde seralarda yetiştirilirken, kuru iklimin hâkim olduğu yörelerde topraksız tarım teknikleriyle –toprak içermeyen besleyici sıvılarda– yetiştirilir.

Domates, bahçecilikle amatör olarak uğraşan kişilerin gözdesidir. Domates yetiştirmek oldukça kolaydır. Kişi bahçesinde birkaç bitkiyle küçük bir aileye yetecek kadar domates yetiştirebilir. Eğer yeriniz sınırlıysa evinizin terasında ya da pencerenizin önünde, saksıda yetiştirilebilen türleri deneyebilirsiniz.

Öneriler ve Sağlığa Yararları

Soğuk, domatesin lezzetini bozduğundan buzdolabında saklamayın. Domateslerin daha hızlı olgunlaşmasını isterseniz, güneş gören bir pencerenin önüne koyabilir ya da olgun bir domates veya muzla birlikte bir kâseye koyup oda sıcaklığında ya da ağzı sıkıca kapanmış koyu kahverengi bir kese kağıdında birkaç gün bekletebilirsiniz.

Domates sağlığınız için yararlıdır. Potasyum, kalsiyum ve mineral tuzlarının yanında A, C ve E vitaminleri içerir. Araştırmacılar ayrıca domatesin harika bir likopen kaynağı olduğunu keşfettiler. Likopen, kanser ve kalp rahatsızlığı gibi bazı hastalıkların riskini azaltmaya yaradığı düşünülen güçlü bir antioksidandır. Domatesin  yüzde 93 ila 95’inin sudan oluştuğunu ve az kalori içerdiğini bilmek kilo sorunu yaşayanlar için sevindiricidir.

Çok Yönlü Bir Tat

Domates satın alırken hangi türünü tercih edersiniz? Herkesçe bilinen kırmızı domates salatalarda, çorbalarda ve soslarda kullanılır. Yüksek oranda şeker içerdiği için oldukça tatlı olan açık kırmızı, turuncu ya da sarı renkteki kiraz domateslerin çiğ hali oldukça lezzetlidir. Pizza ya da makarna yapacaksanız, oval domates iyi bir seçim olabilir. İçi etli olduğundan İngiltere’de biftek domatesi diye adlandırılan iri basık domates, dolma yapmak ya da fırında pişirmek için iyi bir seçimdir. Yeşil domatesin kendine has çizgileri olan bazı türleri lezzetli turşuların ya da sosların yapımında kullanılır. Gerçekten de domates, birlikte pişirildiği sebzeli ve yumurtalı yemeklere, makarnaya, et ve balık yemeklerine kendine özgü tadını ve rengini katar. Eğer yörenizde taze domates bulunmuyorsa, işlemden geçirilmiş domates ürünlerinin birçoğunu kuşkusuz marketlerde bulabilirsiniz.

Her aşçının kendine ait domatesli yemek tarifleri vardır. Burada da denemek isteyebileceğiniz birkaç tarif bulunuyor.

1. Hızlı ve renkli bir meze: Domatesi, mozarella peynirini ve avokadoyu dilimleyin. Üzerlerine zeytinyağı gezdirip kara biber ve fesleğen yaprakları serpin.

2. Yunan salatası: Domatesi, salatalığı, beyaz peyniri ve kırmızı soğanı küp küp doğrayıp bir kapta harmanlayın. Tuz, biber, zeytin yağı ve limon suyuyla hazırladığınız sosla karıştırarak servis yapın.

3. Meksika sosu (salsa): Taze domates, soğan, yeşil acı biber ve kişniş yapraklarını doğrayıp biraz misket limonu suyuyla karıştırın.

4. Domatesli makarna sosu: Tencereye 1 konserve doğranmış domates, bir tutam şeker (veya ketçap), biraz zeytinyağı, bir diş dövülmüş sarmısak, biraz kurutulmuş ot (fesleğen, defne yaprağı ya da kekik gibi) ve yeteri kadar tuz ve karabiber koyun. Bu karışımı bir taşım kaynatın. Ardından kıvama gelmesi için yaklaşık 20 dakika kısık ateşte pişirin. Haşladığınız makarnayı süzüp, sosu üzerine dökün.

Çok yönlü domates, Yaratıcının bizim için sağladığı muhteşem çeşitlilikteki gıdalardan sadece biridir.