Takma Kol-Bacak Merkezini Ziyaret

OYNAT

Takma Kol-Bacak Merkezini Ziyaret

UYANIŞ! YAZARI, YENİ ZELANDA

BİR süre önce, Wellington’daki (Yeni Zelanda) Takma Kol-Bacak Merkezini ziyaret etmemin iki nedeni vardı. Birincisi takma bacağımın biraz onarıma ihtiyacı vardı. İkinci olarak da takma kol-bacağın nasıl yapıldığı hakkında daha fazla bilgi almak istiyordum.

Protezcim merkezi gezme isteğimi kabul etti. Bunu yapmama gerçekten değdi. Bu deneyim sayesinde protez alanında harcanan özverili çabalara ve başarılara duyduğum takdir arttı.

“Protez” sözcüğü “vücudun eksik olan bir bölümünün yerine geçen ve bu bölümün işlevini üstlenen yapay parça” anlamında kullanılır (AnaBritannica). Protezci de bu alanda uzman olan ve protez yapan kişidir.

Takma Bacağın Yapımı

Çoğu hasta bu merkeze takma bacak için geliyor. Takma bacak yapımının ilk aşamasında hastanın eksik bacağının iyileşmiş uç kısmına (güdük) bir konç geçirilir. Alçılı sargıyla bu kısmın kalıbı alınır, bu kalıp kullanılarak kesik kısmın birebir modeli çıkarılır. Bu model kullanılarak takma bacağın yerleştirileceği plastik yuva yapılır. Eksik olan bacağın yerine konulacak oldukça işlevsel bir bacağın yapım süreci böylece başlar. Daha yeni ve daha etkili bir araç da, kesik uzvun ucunu ölçen CAD/CAM adı verilen bilgisayar destekli programlardır. Bu yöntemde bir makine, bacağın uç kısmının birebir kopyasını çıkarır.

Merkezde kullanılan usta tekniklerin tanıtımını izledikten sonra, bazı ithal hazır protez parçaları gördüm. Bu parçalardan etkileyici bir tanesi termoplastik yuvaya takılan hidrolik eklemli bir dizdi. Bu yuva, ısıtılarak yeniden biçimlendirilebiliyor ve hastanın rahat edeceği bir şekle sokulabiliyor. Buna benzer parçaların, kapsamlı bilgiler içeren resimli katalogları dünya çapında birçok merkezden elde edilebilir.

Takma bacak yapımının son aşamalarında mümkün olduğu kadar doğal bir yürüyüş sağlamak için, yuva, diz, deri ve ayak parçalarında ince ayarlamalar yapılır. Son olarak da köpükten kaplama hazırlanır. Bu kaplama, takma bacağın “kemiklerini” örtmek için kullanılır. Sonra da protezin, bacağın sağlıklı kısmına mümkün olduğunca uyması için son kozmetik rötuşlar yapılır.

Hasta yeni bacağıyla yürümeyi bir ölçüde başardığında, merkeze gelen ortopedik cerrahlardan biriyle görüşmesi için düzenleme yapılır. Böylece takma uzvun en iyi şekilde kullanılmasını garantilemek için bir uzman tarafından son kontroller yapılır.

Engelli Çocuklar ve Atletler

Merkezi gezerken küçük bir kız dikkatimi çekti. Hiç çekinmeden bize kesik bacağını ve protezini gösterdi. Daha sonra zıplayarak yürüyüşünü seyrettim. Hiçbir şey umurunda değilmiş gibi görünüyordu.

Protezcimin bir uzvunu kaybeden çocuklar hakkında söyledikleri bayağı ilgimi çekti. Bana minyatür bir el göstererek böyle protezlerin henüz altı aylık bebeklere bile takıldığını söyledi. Peki neden? Bebeğin daha sonra takma el ya da kol kullanmaya alışabilmesi için. Protezcimin dediğine göre böyle bir eğitim sağlanmazsa bebek sadece bir kolunu kullanmaya alıştığından daha sonra iki kol birden kullanmakta zorlanabilirmiş.

Avrupa’daki bir şirketin kısa süre önce düzenlenen Paralympics’te (Engelliler Olimpiyatı) atletlerin kullanması için Sidney’e (Avustralya) protez parçalarıyla dolu bir konteynır yolladığını öğrendim. Tüm bu protezler ücretsiz olarak sağlanmış. Ayrıca bazısı Yeni Zelanda’dan gelen protezciler, oyunlar sırasında yarışmacılara yardımcı olmak için yarışmada hazır bulunmuşlar.

Özel olarak atletler için üretilmiş protezler de var. Merkezde bana bir örnek gösterdiler. Ayak ve bilekten oluşan bir parçaydı. İnsan ayağının doğal esnekliğinin taklit edilebilmesini kolaylaştıran özel bir malzemeyle yapılmıştı.

Son Gelişmeler

Gelecekte, protez alanında ne gibi gelişmeler bekleyebiliriz? Protezcim şu anda Yeni Zelanda’da en azından bir kişinin bilgisayar kontrollü takma bacak kullandığını söyledi. Anlaşılan bu protez, içine yerleştirilen alıcılara uygulanan basınca tepki veriyor. Bunun sonucunda da doğal bir yürüyüş sağlanıyor.

Bazı ülkelerde uzman ortopedik cerrahlar osteointegrasyon adı verilen bir teknik deniyor. Bu teknikte ampütasyonun (vücudun herhangi bir bölümünün tamamen ya da kısmen kesilmesi) ardından kesik uzva yapay aletin takılabileceği özel bir pim yerleştiriliyor. Böylece kalıp veya yuva kullanmaya gerek kalmıyor.

Ayrıca sinir liflerinin içine alıcı koymak için de araştırmalar yapılıyor. Bu başarılırsa, kişi protezini düşünce yoluyla kontrol edebilecek. Amerika Birleşik Devletleri’nde ve başka ülkelerde sınırlı sayıda el nakli gerçekleştirildi. Ancak bu, doku reddini önlemek için yaşam boyu ilaç kullanmayı gerektirdiğinden tartışma yaratan bir yöntemdir.

Kol protezi alanında artık miyoelektronik adı verilen bir sistem kullanılıyor. Bu sistemde elektrotlar, kolun sağlıklı kısmında bulunan kaslardan gelen uyarıları algılıyor. Ardından takma uzuvdaki elektronik parçaları kontrol etmek için bu uyarılar pille güçlendiriliyor. Kol protezi alanında en son yenilik, yapay kolun, takılan kişiye göre bilgisayar aracılığıyla ayarlanması.

Takma kol-bacak teknolojisindeki gelişmelere hayran kaldım. Protezcime, protezlerin işleyişini doğal uzuvlarınkiyle karşılaştırdığında ne düşündüğünü sordum. Elbette aslının çok daha üstün olduğunu hemen kabul etti. Bu, mezmur yazarının Yaratıcısına dua ederken söylediği şu sözleri aklıma getirdi: “Sana şükreylerim; çünkü heybetli ve şaşılacak surette yaratılmışım” (Mezmur 139:14).

[Sayfa 23’teki şema/resimler]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

[Resimler]

Miyoelektronik eller kaslardan aldığı sinyallerle hızını ve kavrama gücünü kontrol ediyor

[Tanıtım notu]

Eller: © Otto Bock HealthCare

[Resimler]

Yüksek teknoloji ürünü bu dizin içinde bulunan çipler ve manyetik alanlar, dizin kişinin yürüyüşüne uyum sağlamasına yardımcı oluyor

[Tanıtım notu]

Diz: Fotoğraf Ossur

[Resim]

Resimde ayağın kesiti, köpük kaplama ve bileğin yapısı görülüyor

[Tanıtım notu]

[Sayfa 21’deki resim]

Takma bacak ayarlanıyor

[Sayfa 22’deki resim]

Bir hastaya protezi takılıyor

[Sayfa 23’teki resim]

Engelli bebekleri eğitmek için kullanılan bir minyatür el protezi

[Sayfa 23’teki resim]

2004’teki Engelliler Olimpiyatında 100 metre koşusunun şampiyonu, yarışı karbon-lifli ayağıyla 10,97 saniyede bitirdi

[Tanıtım notu]

Fotoğraf: Ossur/Fotoğrafçı: David Biene

[Sayfa 21’deki resim tanıtım notu]

UYANIŞ!