Kumdan Bir Cennet Ada

UYANIŞ! YAZARI, AVUSTRALYA

İNGİLİZ kâşif Kaptan James Cook, 1770’te gemiyle Avustralya’nın doğu kıyıları boyunca seyahat etti. Bugünkü Brisbane şehrinin yaklaşık 150 kilometre kuzeyinde bulunan, geniş kumsalı olan bir adadan geçti. Gün gelecek bu kumsal, yılda 300.000 turist çekecekti. Ancak Kaptan Cook adayı pek önemsemedi. Aslında o ve başkaları gördüklerinin bir ada değil yarımada olduğunu sanmışlardı. Birkaç yıl sonra kâşif Matthew Flinders bu kıyıya geldi ve şunları yazdı: “Bu yarımadadan daha kıraç bir yer olamaz.”

Eğer Cook ve Flinders, kilometreler boyunca uzanan altın kumsalların ve kumulların arkasına geçmiş olsalardı çok daha farklı düşüneceklerdi. Orada balta girmemiş yağmur ormanlarının, cam gibi berrak tatlı su göllerinin, muhteşem renklerdeki kum tepelerinin ve yüzlerce hayvan türünün olduğu ayrı bir dünyaya rastlayacaklardı. Bugün Fraser Adası olarak bilinen, dünyanın bu en büyük kum adası öyle dikkat çekicidir ki 1992’de Dünya Mirası Listesine alınmıştır. *

Dağlarda Doğar

Fraser Adası’nın uzunluğu 120 kilometre, genişliği 25 kilometre ve yüzölçümü 160.000 hektardır. Devasa kum tepeleri deniz seviyesinden 240 metre yüksekliktedir, bu da adayı dünyanın en yüksek kum adası yapar. Bu olağanüstü kum yığını hangi doğal etkenler sonucu oluşmuştur?

Kanıtlar, adayı meydana getiren tonlarca kumun, Avustralya’nın doğu sahili boyunca uzanan bir dağ sistemi olan Avustralya Cordillerası’ndan taşındığını gösteriyor. Zamanla sağanak yağmurlar dağlardan kaya parçalarını sökmüş ve bunları nehirler yoluyla denize taşımış. Okyanus akıntıları bu kaya parçalarını sürükleyerek kum haline getirmiş ve onları deniz yatağı boyunca yavaş yavaş kuzeye doğru süpürmüş. Anakaraya bağlı burunlarla ve denizden yükselen kayalıklı çıkıntılarla önü kesilen kum taneleri birikmiş ve Fraser Adası oluşmuştur.

O zamandan beri Büyük Okyanus bu adaya kıyı boyunca kum yığmaya devam ediyor. Rüzgâr kumu oradan alıp içeri taşıyarak kumullar meydana getiriyor. Sonra da bu kumullar önlerine çıkan her şeyi yutarak her yıl 1 metre içe doğru yürüyor.

Tatlı Su Gölleri ve Ender Ormanlar

Adadaki kumullarda oluşan çukurlarda 40 tatlı su gölünün meydana gelmesi şaşırtıcıdır. Bunlardan bazıları kumulun tam tepesindeki geniş oyukta oluşur. Suyun gölden sızmasını önleyen nedir? Kısmen çürümüş yapraklar, ağaç kabukları ve dallardan oluşan organik bir astar ya da turba ile suyun yolu tıkanır.

Adada ayrıca, kumdaki oyukların yeraltı suyu düzeyinin altına kadar ulaşması sonucu oluşan göller vardır. Tatlı su bu oyuklara sızar ve su tablasında cam gibi berrak, kumdan arınmış, pencereye benzer göller oluşur.

Adadaki göllere her yıl 150 santimetre yağmur suyu dolar. Göller tarafından tutulmayan veya kum tarafından emilmeyen sular denize dökülen dereler meydana getirir. Bir derenin Büyük Okyanusa günde 5 milyon litreden fazla su taşıdığı düşünülmektedir.

 Suyun bol olması, Fraser Adasını zengin bitki örtüsüyle donatır. Normalde besin bakımından yoksun olan kumda yağmur ormanı oluşmaz. Ancak Fraser Adası, kum zeminde yağmur ormanlarının oluştuğu sayılı yerlerden biridir. Aslında bir zamanlar ormanda o kadar çok ağaç vardı ki, 100 yılı aşkın bir süre boyunca ormancıların balta sesleri hiç susmadı. Bazı okaliptüs ağaçları (Eucalyptus pilularis ve Eucalyptus microcorys) ve kauri çamı (Agathis australis) ormancıların çok ilgisini çekti. Bir ormancı 1929 yılında şunları söylemişti: “Adaya uğrayan bir yolcu 45 metre yüksekliğinde ağaçtan canlı bir duvara rastlar . . . . Ormanın bu büyük imparatorlarının çapı 2 ila 3 metre arasında değişir.” Süveyş Kanalı’nın duvarlarının yapımında bu adadan gelen çeşitli terebentin ağaçları (Syncarpia hillii ve Syncarpia glomulifera) kullanılmıştı. Ancak bugün Fraser Adasında, ağaçların keyfini kimse kaçırmıyor.

Acı Bir Geçmişi Olan Cennet

Ada, ismini acı bir olaydan alır. 1836’da Kaptan James Fraser ve eşi Eliza, Stirling Castle adlı geminin yaptığı kazada sağ kalıp bu adaya çıkarlar. Görünüşe bakılırsa yerli bir kabile kaptanı öldürür fakat Eliza sonradan kurtarılır. Bu acı olayın anısına Büyük Kum Adası’nın adı Fraser Adası olarak değiştirilir.

Yerli halkın başına da felaketler geldi. Bir zamanlar Fraser Adası’nda yaklaşık 2.000 Avustralya Yerlisi yaşıyordu. Bu Yerliler yapılı, güçlü insanlar olarak tarif edilir. Yurtlarını K’gari, yani Cennet olarak adlandırırlardı. Adanın yaratılışıyla ilgili bir efsane adayı yaratılan en güzel yer olarak anlatır. Ne yazık ki Avrupa kökenli hastalıklar, birçok Yerlinin ölümüne neden oldu. Ayrıca 20. yüzyılın başına gelindiğinde, geri kalan Yerlilerin çoğu anakaradaki yerleşim bölgelerine yerleştirilmişti.

Kucak Açan Sığınak

Bugün ada, yabanıl yaşam için bir sığınak olmuştur. Adanın en ünlü sakinleri arasında Avustralya’nın yaban köpekleri olan dingolar vardır. Anakaradaki evcil köpeklerle hiçbir bağlantısı olmayan bu hayvanlar, Avustralya’nın batısındaki en safkan dingolar olarak kabul ediliyor. Görünüş bakımından evcil köpeklere benzerler ama bu sizi yanıltmasın. Onlara karşı dikkatli ve mesafeli olmak gerekir.

Adada 300’den fazla kuş türüne rastlanır. Yanardöner-mavi orman yalıçapkını göllerin üzerinden uçarken, Brahman çaylakları ve ak karınlı deniz kartalları kumsalların üzerinde süzülür. Ziyaretçi göçmen kuşlar arasında, üreme bölgesi olan Sibirya’dan gelip kışı geçirmek için güneye giden Moğol cılıbıtı da vardır. Bu kuşlar yolculuklarını tamamlamadan önce Fraser Adasında biraz mola verirler. Buna ek olarak aslında kuzgun boyutlarında bir yarasa olan 30.000 ya da daha fazla gri başlı uçantilki, okaliptüs ağaçlarının çiçek açtığı mevsimde onların nektarıyla beslenmek için bu adaya gelir.

Fraser Adasını çevreleyen sularda da birçok canlı kaynaşır. Bunlar arasında, buzlarla kaplı Antarktika’dan gelip doğurmak ve çiftleşmek için Büyük Set Resifine giden kambur balinalar da vardır. Balinalar dönüş yolculuğu sırasında devasa vücutlarıyla sıçrayıp etrafa su sıçratarak, millerce uzaktan bile görülebilecek etkileyici bir gösteri yapar ve bu hayret verici adayı selamlarlar.

[Dipnot]

[Sayfa 14’teki haritalar]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

BÜYÜK OKYANUS

Fraser Adası

 [Sayfa 15’teki resimler]

Sağda, yukarıdan aşağıya:

Kurrnung Deresinin ağzı

Fraser Adasının çeşitli yerlerinde kırk tatlı su gölü vardır

Ender rastlanan bir görüntü, kumda oluşan yağmur ormanları

[Tanıtım notu]

Tüm fotoğraflar: Tourism Queensland

 [Sayfa 16, 17’deki resimler]

Dingo ve koala

[Tanıtım notu]

Tourism Queensland

[Sayfa 16, 17’deki resim]

Fraser Adası’nın 120 kilometre uzunluğundaki kumsalı dünyanın en uzun kumsallarından biridir

[Sayfa 17’deki resim]

Ak karınlı deniz kartalı

[Sayfa 17’deki resim]

Avustralya büyük yalıçapkınları

[Sayfa 17’deki resim]

Pelikanlar

[Sayfa 17’deki resim]

Kambur balina, Antarktika’ya giderken bu adanın açıklarında mola verir

[Sayfa 17’deki resim tanıtım notları]

Kartal: ©GBRMPA; pelikanlar haricindeki tüm fotoğraflar: Tourism Queensland