Bitkilerin İlginç Deseni

BİRÇOK bitkinin sarmallar oluşturarak büyüdüğünü hiç fark ettiniz mi? Örneğin bir ananasın pulları, 8’i bir yöne; 5 veya 13 tanesi de ters yöne dönen sarmallar oluşturabilir. (Şekil 1’e bakın.) Ayçiçeğinin çekirdeklerine bakarsanız birbirinin üzerinden geçen 55 ve 89 sarmal görürsünüz, belki de daha fazla. Karnabaharda bile sarmallar görebilirsiniz. Bir defa sarmalları fark etmeye başlayınca pazara gitmek sizin için çok daha ilginç olabilir. Bitkiler neden bu şekilde büyür? Sarmalların sayısı bir anlam taşır mı?

Bitkiler Nasıl Büyür?

Bitkilerin çoğu sürgendoku denen küçük, merkezi bir büyüme noktasından gövde, yaprak, çiçek gibi yeni organlar çıkarır. Primordiyum denen her yeni yapı, merkezden ayrılıp büyürken kendisinden önceki primordiyumla arasında belli bir açı bırakarak yeni bir yol izler. * (Şekil 2’ye bakın.) Çoğu bitkinin yeni sürgünleri, sarmallar oluşturan benzersiz bir açıyla büyür. Bu açı nedir?

Şu problemi düşünün: Öyle bir bitki tasarlamak istiyorsunuz ki, yeni sürgünler büyüme noktasını hiç boş yer kalmayacak kadar sık bir şekilde çevrelesin. Varsayalım ki yeni çıkan her primordiyumun kendinden öncekiyle arasında, tam bir dönüşün beşte ikisi oranında bir açı bırakarak büyümesini tasarlıyorsunuz. Bu durumda her beş primordiyumdan birinin aynı noktadan çıkıp aynı yöne doğru büyümesi sizin için sorun yaratacaktır. Bunlar, sıralar arasında boşluk bırakarak boşa yer harcayan başka sıralar oluşturacaklardır. (Şekil 3’e bakın.) Aslında, oran olarak tam bir dönüşün herhangi bir basit kesrini aldığımız sürece, bu dönüş, boşluğu tümüyle doldurmak yerine, merkezden düz bir şekilde çıkan sıralar oluşturacaktır. Sadece “altın açı” denen yaklaşık 137,5 derecelik açı yeni sürgünlerin ideal  sıklıkta büyümesini sağlar. (Şekil 5’e bakın.) Bu açıyı bu kadar özel yapan nedir?

Altın açı idealdir, çünkü bu sayı bir dönüşün basit kesri değildir. Tam bir dönüşün 5/8’i bu açıya yakındır, 8/13’ü daha yakın ve 13/21’i daha da yakındır. Fakat hiçbir kesir tam bir dönüşün altın oranını vermez. Bu nedenle yeni bir sürgün merkezden çıkarken, kendisinden önceki sürgünle arasında bu 137,5 derecelik sabit açıyı bıraktığında hiçbir sürgün, asla tam olarak başka bir sürgünle aynı yönde büyümez. (Şekil 4’e bakın.) Sonuçta primordiya, merkezden çıkan düz çizgiler yerine bir sarmal oluşturur.

Merkezi bir noktadan büyüyen ve belirgin sarmallar oluşturan primordiyanın bilgisayarlı benzetiminin, ancak yeni sürgünler arasındaki açının kesinlikle doğru açı olmasıyla yapılabilmesi ilginçtir. Altın açıdan onda bir derecelik sapma olsa bile, ideal sonuç elde edilemez. (Şekil 5’e bakın.)

Çiçekte Kaç Taçyaprak Var?

İlginç olarak, altın açıya bağlı büyümeyle meydana gelen sarmalların sayısı genellikle Fibonacci sayıları olarak adlandırılan diziye ait bir sayıdır. Bu sayı dizisi ilk olarak Leonardo Fibonacci olarak tanınan 13. yüzyılda yaşamış İtalyan matematikçi tarafından tanımlanmıştır. Bu dizide, 1’den sonraki her sayı, kendinden önceki iki sayının toplamına eşittir: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55 diye devam eder.

Sarmal şekilde büyüyen birçok bitkinin çiçeklerinde Fibonacci dizisine ait sayılardan biri kadar taçyaprak vardır. Bazı gözlemcilere göre Düğün çiçeklerinin genellikle 5 taçyaprakları, kanotlarının 8, yakıotlarının 13, yıldızpatıların 21, bildiğimiz kır papatyalarının 34 ve saraypatıların 55 veya 89 taçyaprakları vardır. (Şekil 6’ya bakın.) Meyve ve sebzeler genellikle Fibonacci sayılarıyla uyumlu özellikler gösterir. Örneğin muzun kesiti beş kenarlıdır.

‘Her Şeyi Güzel Yaptı’

Sanatçılar, altın oranın gözümüze en hoş gelen oran olduğunu uzun zaman önce keşfetmişlerdir. Bitkilerin yeni sürgünlerinin özellikle tam bu ilginç açıyla büyümesinin nedeni nedir? Birçok insan bunun, canlılardaki akıllı tasarımın başka bir örneği olduğu sonucuna varıyor.

Canlıların tasarımını ve onlardan zevk alma özelliğimizi düşünen birçok kimse, yaşamdan sevinç duymamızı isteyen bir Yaratıcının yaptıklarını fark ediyor. Mukaddes Kitap, Yaratıcımız hakkında şunları söyler: “O her şeyi vaktinde güzel yaptı” (Vaiz 3:11).

[Dipnot]

[Sayfa 24, 25’teki şemalar]

1

(Yayına bakın)

2

(Yayına bakın)

3

(Yayına bakın)

4

(Yayına bakın)

5

(Yayına bakın)

6

(Yayına bakın)

[Sayfa 24’teki resim]

Sürgendokunun yakından çekilmiş bir fotoğrafı

[Tanıtım notu]

R. Rutishauser, Zürich Üniversitesi, İsviçre

[Sayfa 25’teki resim tanıtım notu]

Beyaz çiçek:Thomas G. Barnes @ USDA-NRCS PLANTS Database