Eşekler Olmasaydı Halimiz Ne Olurdu?

UYANIŞ! YAZARI, ETİYOPYA

YERYÜZÜNÜN en büyük nüfusa sahip 16. ülkesi olan Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’nın sokaklarında, eşekler uzun zamandır önemli bir nakliye aracıdır. Bu eşeklerin, gidecekleri yeri iyi bildiklerinin ve azimle oraya ulaşmaya çalıştıklarının farkında olan şoförlerin çoğu, onlara ayak uydurmayı öğrenmiştir. Eşekler yoğun trafikten ürkmezler ancak şoförler eşeğin üzerinde geniş bir yük olduğunu ve arkasındaki trafiği umursamadığını hesaba katmalıdır. Bu yüzden kömürlere, tezeklere ya da taşıdıkları her neyse ona çarpmak istemiyorsanız yoldan çekilmeniz iyi olur!

Etiyopya’daki eşek nüfusu tahminen beş milyon civarındadır, yani yaklaşık olarak her 12 kişiye bir eşek düşer. Milyonlarca Etiyopyalı derin vadilerin ayırdığı ücra tepelerde yaşar. Ülkenin ortasında bulunan geniş platoyu sayısız küçük dere bölmüştür. Buralara köprüler inşa etmek hatta toprak yollar yapmak bile, benzer koşullarda bulunan herhangi bir ülkede oldukça zordur. Bu yüzden dirençli ve yere sağlam basan eşek ideal bir nakliye aracıdır.

Eşek, ovalardaki kuru, sıcak havadan yüksek bölgelerdeki dağ havasına kadar Etiyopya’nın farklı iklimlerinin hemen hepsinde yaşayabilir. Üstelik dik yokuşları, dar patikaları, taşlı nehir yataklarını, çamurlu yolları ve başka engebeli arazileri aşmak için de birebirdir. Hiçbir atın ya da devenin gidemediği yerlere gidebilir. Özellikle motorlu araçların birçok eve ulaşmadığı şehirlerde yaşayan milyonlarca insan için eşek, başlıca nakliye aracıdır.

Eşekler keskin virajlarda ustalıkla manevra yapabilir, evlere ulaşmak için çitlerle çevrili dar patikalardan geçebilirler. Onların pahalı lastiklere ihtiyacı yoktur ve kaygan zeminde pek sıkıntı çekmezler. Her şekil ve boyutta yük taşırlar ve hemen her zaman malı, nerede  olursa olsun eve kadar teslim ederler. Öfkeden köpüren şoförler oturdukları yerden korna çalarken, eşekler kilitlenmiş trafikte kolaylıkla yol alırlar. Hiçbir trafik polisi ters yola girdiği için bir eşeğe ceza kesmeye kalkışmaz. Ayrıca park sorunu da yoktur. Bir eşeğin fiyatı aşağı yukarı 50 dolardır, ancak motorlu taşıta yapacağınız masrafı düşünecek olursanız, ikisini karşılaştıramazsınız bile.

Başkentteki Dört Ayaklı Araçlar

Sabah olunca, nüfusu 3 milyonu aşan Addis Ababa şehrine bazısı 25 kilometre kadar uzaktan gelen binlerce eşek akın eder. Özellikle pazarın kurulduğu Çarşamba ve Cumartesi günleri daha kalabalık olur. Yolculuk üç saat kadar sürebildiğine göre, bazısı daha güneş doğmadan yola koyulmuş demektir. Bazen sahibi eşeğin yanında yürür, ancak çoğu zaman eşeğine yetişmek için arkadan koşanları görürsünüz.

En çok taşıdıkları yük tahıl, sebze, odun, çimento ve kömür dolu çuvallar ile yemeklik yağ tenekeleri ve içecek dolu kasalardır. Bazı eşekler 90 kilo ya da daha fazla yük taşıyabilir. Bambu ya da okaliptüs sırıkları gibi uzun yükler, eşeğin yanına bağlanıp arkadan sürüklenerek götürülür. Ama koskocaman bir saman yığını altında neredeyse kaybolmuş hayvanın hali tam resimliktir.

Sabahleyin ağır yüklerini pazara taşıyan eşekler, oldukça hızlı gidebilirken, mallar satılıp yükleri sırtlarından indirildikten sonra eve dönüş sırasında, acele etmeden, hatta yol kenarlarında biraz yeşillik atıştırmak için aheste aheste dolaşarak yol alırlar. “Tatil” günlerinde de, eşekler su ve odun taşımak için günlük ev işlerinde kullanılırlar. Ayrıca başkalarına da kiralanabilirler. Hatta bazıları, “eşekle nakliyat” firmasında çalışan “kervanlara” aittir. Bazı yerlerde bir eşek iki tekerlekli bir araba çekebilir ya da bir çift eşek daha büyük bir arabaya koşulabilir.

Önem Görmeyi Hak Ediyorlar

Eşeklerin bakımı oldukça kolaydır. Kendi yemlerini bulur ve ne bulurlarsa yerler. Onlara iyi davranırsa sahiplerine bağlanırlar. Zekâya gelince, atlardan daha akıllı oldukları söyleniyor. Ayrıca yön bulma yetenekleri mükemmeldir. Yanlarında kimse olmadan sekiz kilometreden daha uzak bir yerden su alıp getirebilirler, tabii yükü koyacak ve indirecek birilerinin olması şartıyla. Güzergâhlarındaki insanların, siparişlerinin geldiğini anlamaları ve onları teslim almaları için eşeğin boynuna çıngırak da bağlanabilir.

Eşekler çok çalışkandır, fakat yükün boyutu ile mola ihtiyaçları konusunda oldukça inatçıdırlar. Böyle durumlarda ya da yük onlara acı verecek şekilde yerleştirildiğinde, yere yatarak tepki verebilirler. Bu tepki bazen yanlış anlaşılabilir ve eşeğin azarlanmasına ya da dayak yemesine neden olabilir. Mukaddes Kitapta da böyle bir olaydan bahsedildiğini hatırlıyor olabilirsiniz (Sayılar 22:20-31).

Eşeklere önem verilmeli ve iyi bakılmalıdır. Bir yükün iyice bağlanmadığı için kaymaya başlaması ve eşeğin düşüp bacaklarını kırmasına neden olması üzücüdür. Yaralar, çeşitli parazitler, ayak çürümesi, zatürree ve başka sorunlar, bu gayretli yük taşıyıcılarını zayıf düşürebilir. Bunun için Addis Ababa yakınlarındaki Debre Zeyit’te sadece eşeklere hizmet veren modern bir klinik açıldı. Burası, bilgisayarlar, tedavi odaları, gezici tedavi araçları, hatta güzel bir ameliyathane ile donatılmıştır. 2002 yılında burada 40.000 kadar eşek çeşitli şekillerde tedavi gördü.

Ata İbrahim, Moriya Dağına giderken dağlık bölgeleri eşeğiyle geçmişti (Tekvin 22:3). Eski İsrail milletinin uzun tarihi boyunca, eşekler günlük hayatın ayrılmaz bir parçası olmuştu. İsa Mesih bile, bir eşeğe binmiş olarak Yeruşalim’e zafer girişi yapmıştı (Matta 21:1-9).

Etiyopya’da da eşeğin tarihi eskilere dayanıyor. Fakat o ülkede eşekler, insanların hayatında önemli bir rol oynamaya bugün de devam ediyor. Zaman içinde kamyon ve araba modelleri büyük bir değişime uğradıysa da eşeklerin modeli hiç değişmedi. Ve kesinlikle önem görmeyi hak ediyorlar!

[Sayfa 26’daki resim tanıtım notu]

‘The Donkey Sanctuary’, Sidmouth, Devon, UK