Kalipso Trinidad’ın Eşsiz Halk Müziği

UYANIŞ! YAZARI, TRİNİDAD

TRİNİDAD ve Tobago Cumhuriyeti’ni hiç duydunuz mu? Bu ikizadalar birçok kişinin aklına çelik enstrümanlardan oluşan orkestraların sesini ve kalipso (calypso) müziğinin canlı ritmini getirir. Kalipsonun kolayca akılda kalan ritmi ve kendine özgü stili, aslında Karayip Denizinin güney taraflarında doğmuş, ancak popülerliği anavatanın sınırlarını aşmıştır. *

Bir kitaba göre kalipso ismi, “yaklaşık 1898’den sonra, Trinidad’da Karnaval zamanı sokakta cümbüş yapanların ya da sahnede, yarı profesyonel veya profesyonel şarkıcıların söylediği herhangi bir şarkıya” atfedebilir (Calypso Calaloo). Kalipsonun kökeni, Afrikalı kölelerle Trinidad’a gelen çok eski bir masal anlatma geleneğine dayanıyor olabilir. Sonraları Afrika şarkılarının, danslarının ve davulunun sevilen öğelerinin yanı sıra Fransızların, İspanyolların, İngilizlerin ve başka etnik grupların etkisiyle meydana gelen oluşum, kalipsonun doğmasına neden oldu.

Kalipso kelimesinin kökeni kesin olarak bilinmemektedir. Bazıları bunun, Batı Afrika’da çok iyi bir performansı övmek için kullanılan kaiso kelimesinden geldiğini düşünüyor. Hatta Trinidad ve Tobago’da, 1830’larda köleliğin sona ermesinden önce bile, yıllık karnaval kutlamalarında insanlar toplanırlar ve şarkılarında kendi iyi niteliklerini öven ve birbirleriyle alay eden chantuelles’i (şarkıcıları) dinlerlerdi. Her kalipso şarkıcısı (kalipsocu), daha büyük bir etki bırakmak için kendine bir lakap, yani sahne adı ve kendine has bir stil bulurdu.

Stili ve Etkisi

İğneleyici keskin bir zekâ sergilemeleri nedeniyle Kalipsoculara her zaman saygı duyulur. Üstelik birçok kalipso şarkıcısı doğaçlama olarak, hata yapmadan birkaç kafiyeli mısra yazmakta usta olmuştur. Genellikle yazdıklarını, şarkının konusuyla yakından bağlantılı canlı betimlemelerle  süslerler. Önceleri kalipsocular Afrika kökenli Trinidadlılardan oluşuyordu ve yoksul sınıftan olan kimselerdi. Oysa günümüzde her ırktan, renkten ve sınıftan kalipsocuya rastlamak mümkün.

Trinidad ve Tobago’nun eski kültür dairesi müdürü Dr. Hollis Liverpool, hem bir tarihçi hem de kalipso şarkıcısıdır. Kendisi, eski kalipso şarkıcıları hakkında Uyanış! dergisine şunları anlattı: “Onların uzmanlık alanı her zaman mizah olmuştu. Bu nedenle insanlar, [kalipso] çadırlarına esas olarak eğlenmek, son söylentileri duymak ve duyduklarının doğruluğunu öğrenmek için gelirlerdi. Özellikle üst sınıflar, alt sınıfların neler yaptığını duymaya, devlet yöneticisi ve beraberindekiler de siyasi reytinglerinin ne kadar düşük ya da yüksek olduğunu tespit etmeye gelirlerdi.”

Kalipsocular, bürokratları ve toplumun üst sınıflarını sık sık alay konusu yaparlardı. Bu nedenle de bu şarkıcılara halk kahramanları gözüyle bakılırdı. Fakat yönetim, onları sorun olarak görürdü. Kimi zaman kalipsocular öyle sert yergilerde bulunuyorlardı ki, sonunda koloni yönetimi onları kontrol altına almak amacıyla bazı kanunlar çıkarma zorunluluğu hissetti. Şarkıcılar buna, çift anlama gelebilecek imalı şarkı sözleri yazarak karşılık verdiler ve bunu geliştirip bu işte ustalaştılar. Çift anlamlı sözler bugüne dek kalipso şarkı sözlerinin temel özelliği olmuştur.

Kalipso şarkıcıları dilin sadece kullanıcıları değil, aynı zamanda yaratıcılarıydılar. Aslında onların Batı Hint Adalarında konuşulan günlük dilin kelime haznesine büyük katkıları oldu. Birçok insanın, hatta bazı politikacıların bile bir noktayı vurgulamak için kalipso şarkıcılarının sözlerinden alıntı yapmasına şaşmamak gerek.

Modern Kalipso

Son zamanlarda kalipsonun çeşitli müzik zevklerine hitap eden birçok türü çıktı. Bunlar arasında kalipsonun başka müzik türleriyle karışması sonucu oluşanlar da vardır. Çoğu müzik türünde olduğu gibi bazı kalipso şarkılarının sözleri de pek yüksek bir ahlak standardı yansıtmıyor. Belli ki, dinlediğimiz sözler konusunda seçici davranmamız akıllıca olacaktır (Efesoslular 5:3, 4). Buna karar verirken kendimize şöyle sorabiliriz: “Çift anlama gelen belirli bir sözü çocuğuma veya kalipso müziğine yabancı olan birine açıklamaktan utanır mıydım?”

Trinidad ve Tobago’ya gelirseniz, hiç şüphesiz güzel kumsalları ve resifleri beğenecek, adadaki ırk ve kültür çeşitliliğine bayılacaksınız. Ayrıca çelik enstrümanların çalındığı orkestraları ve kalipso müziğini de sevebilirsiniz. Akılda kalan bu canlı kalipso müziği, tüm dünyada genç yaşlı birçok insanın gönlünü fethetmiştir.

[Dipnot]

[Sayfa 24, 25’teki resimler]

Çelik davullar