Bahçıvanların Dostu Uğurböceğiyle Tanışın

UYANIŞ! YAZARI, BRİTANYA

BU MİNİK, renkli böcekler gelinböceği ya da uçuçböceği olarak da adlandırılır. Böcekler herkesin en sevdiği hayvanlar olmasa da uğurböcekleri genellikle sevilir. Çocukların ilgisini çekerler, bahçıvanlar ve çiftçiler de onlara seve seve kucak açar. Acaba neden bu kadar seviliyorlar?

Neden Seviliyorlar?

Bu yararlı minik böceklerin birçok türü, yaprakbitlerini yemeye bayılır (soldaki resim). Yaprakbiti, bahçe bitkileri ile tarım ürünlerinin özsuyunu emerek ölmelerine yol açan yumuşak vücutlu küçük bir böcektir. Bazı yetişkin uğurböcekleri yaşamları boyunca birkaç bin yaprakbiti yer; larvaları da oldukça iştahlıdır. Ayrıca başka birçok zararlı böcekle de beslenirler, hatta bazıları, bitkilere zarar veren mantarları yemekten zevk alır. Uğurböceğinin bahçıvanların ve çiftçilerin dostu olmasına şaşmamak gerek!

Torbalı koşnil böcekleri 1800’lü yılların sonlarında yanlışlıkla Avustralya’dan California’ya (ABD) getirildiler. Bu haşereler öyle çabuk çoğaldılar ki, turunçgil bahçeleri ve üretimi yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Bu böcek, memleketleri olan Avustralya’da ürünler için bir tehdit oluşturmuyordu. Bunu bilen bir böcekbilimci, böceğin doğal düşmanını araştırmak üzere Avustralya’ya gitti. O, bu düşmanın Avustralya uğurböceği olduğunu keşfetti. Yaklaşık 500 Avustralya uğurböceği gemiyle California’ya getirildi ve bu böcekler bir yıl içinde torbalı koşnillerin hemen hepsini silip süpürdü. Böylece turunçgil bahçeleri kurtarıldı.

Uğurböceğinin Bir Yılı

Bu göz alıcı şirin böceklerin vücutları yuvarlak ya da oval bir kubbe şeklindedir ve alt tarafları yassıdır. Doymak bilmeden yemelerine karşın uğurböceklerinin çoğu türünün boyu 12 milimetreyi geçmez. Elitra olarak adlandırılan sert, parlak üst kanatlar, altlarındaki hassas uçuş kanatlarını korumanın yanı sıra böceğe renkli ve desenli bir görünüm verir. Böcek uçtuğu zaman, elitra açılıp yukarı kalkar. Uğurböcekleri çoğunlukla siyah benekleri olan kırmızı böcekler olarak tanımlansa da, aslında yaklaşık 5.000 türünün hem üst kanatları hem de benekleri farklı renk ve desenlerdedir. Bazıları turuncu veya sarı renklidir ve siyah benekleri vardır. Başkaları da siyah renkli ve kırmızı beneklidir. Çok azının da beneği yoktur. Bazılarının da dama tahtasının karelerini andıran desenleri ya da çizgileri vardır.

Birçok türün ömrü bir yıldır. Yetişkinler kışın kuru ve korunaklı bir yerde kış uykusuna yatarlar. Hava ısınınca uyanır ve uçarak yaprakbitlerinin istila ettiği bitkileri aramaya koyulurlar. Dişi çiftleştikten sonra, yakınlarında bol yaprakbitinin bulunduğu bir yaprağın alt tarafına küçük sarı yumurtalarını bırakır (sağdaki resim). Yumurtadan çıkan küçük, vahşi bir timsaha benzer altı ayaklı larvanın (alttaki resim), ilerde güzel bir uğurböceğine dönüşeceğine inanmak zordur. Larva, zamanını yaprakbiti yiyerek geçirdiğinden, kısa süre sonra derisine sığamayacak kadar büyür. Birkaç defa deri değiştirdikten sonra bir bitkiye  tutunur ve pupa kılıfı oluşturur. Larva, pupa kılıfının içinde büyümeye devam eder ve en sonunda bir yetişkin olarak dışarı çıkar. Başlarda yumuşak ve renksiz olan uğurböceği, vücudu sertleşene kadar bitkinin üzerinde bekler. Bir gün içinde kendine özgü desenleri ortaya çıkar.

Düşmanları renkli uğurböceğinden uzak durmaları gerektiğini zamanla öğrenirler. Bu böcek tehlikede olduğunda eklemlerinden sarı renkte, berbat kokan ve tadı da korkunç olan bir sıvı fışkırtır. Kuş ve örümcek gibi düşmanları bu böcekle ilk karşılaşmalarını asla unutmazlar ve uğurböceğinin parlak rengi onlara sürekli bu tatsız anıyı hatırlatır.

Uğurböceklerinin Yüz Karası

Önceleri haşereleri kontrol altında tutmak için kullanılan bir uğurböceği türü sonradan bir haşereye dönüştü. Çok renkli Asya uğurböceği olarak adlandırılan (Harmonia axyridis) bu tür, aslında Kuzeydoğu Asya’daki doğal ortamında diğer uğurböceği türleriyle gayet mutlu şekilde yaşıyor. Yaprakbitlerine ve diğer zararlılara olan olağanüstü iştahı nedeniyle bu uğurböceği, geçenlerde Kuzey Amerika ve Avrupa’ya getirildi. Ancak ne yazık ki bu böcek, o yöredeki diğer uğurböceklerine yiyecek bir şey bırakmadığı için onların hayatını tehlikeye soktu. Üstelik onu kontrol altında tutan düşmanlarından uzakta bulunan bu aç böcek, en sevdiği yiyecek tükenince, yöredeki uğurböceklerini ve başka yararlı böcekleri yiyip bitirmeye başladı. Böcekbilimciler, bazı uğurböceği türlerinin soyunun tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalmasından korktukları için, geleceğe endişeyle bakıyorlar. Çok renkli Asya uğurböceği, toplanmaya hazır olan olgun meyvelerle midesini tıka basa doldurarak ve kışın soğuğundan kaçmak için sohbaharda evleri de istila ederek kötü bir nam yaptı.

Haşereler yerine değerli tarım ürünlerini yiyen birkaç uğurböceği türü daha var. Ancak neyse ki uğurböceklerinin büyük çoğunluğu, bahçıvanların dostudur.

Uğurböceğini Ağırlayabilmek İçin

Uğurböceklerini bahçenize nasıl çekebilirsiniz? Yörenizdeki çiçekli bitkiler polen ve balözü bakımından onların sevdiği bir kaynak sağlar. Yabani otla kaplı küçük bir alan ya da sığ bir kaba koyduğunuz su da onları çekecektir. Kimyasal böcek ilaçları kullanmaktan mümkünse kaçının. Kışın bitkilerin üzerinde ya da yerde kalan bazı kuru yapraklar onlara kış uykusuna yatabilecekleri rahat yerler sağlar. Bahçenizde bulduğunuz herhangi bir böceği ve yumurtalarını ezmekten kaçının. Çünkü bir sonraki uğurböceği neslini yok ediyor olabilirsiniz.

Unutmayın, bu şirin küçük böceklerin sadece birkaçı bile, zararlı böcek ilaçlarını kullanmanıza gerek kalmadan bahçenizdeki haşerelerden kurtulmanıza yardımcı olacaktır. Uğurböceklerine iyi bakarsanız onlar da bahçenizin bakımıyla ilgilenerek size karşılığını öderler. Bu böcekler, Yaratıcımızın hikmetinin bir başka örneğidir; tıpkı mezmur yazarının şu sözlerinde olduğu gibi: “Ya RAB, işlerin ne çoktur! Onların hepsini hikmetle yaptın; yer senin servetinle dolu” (Mezmur 104:24).

[Sayfa 16’daki resim tanıtım notları]

Üstteki resim: © Waldhäusl/Schauhuber/Naturfoto-Online; soldaki iki resim: Scott Bauer/Agricultural Research Service, USDA; ortadaki resim: Clemson University – USDA Cooperative Extension Slide Series, www.insectimages.org; yumurtalar: Bradley Higbee, Paramount Farming, www.insectimages.org

[Sayfa 17’deki resim tanıtım notları]

Soldaki resim: Jerry A. Payne, USDA Agricultural Research Service, www.insectimages.org; soldan 2. resim: Whitney Cranshaw, Colorado State University, www.insectimages.org; soldan 3. resim: Louis Tedders, USDA Agricultural Research Service, www.insectimages.org; soldan 4. resim: Russ Ottens, The University of Georgia, www.insectimages.org; yapraktaki uğurböcekleri: Scott Bauer/Agricultural Research Service, USDA