Belize Set Resifi Bir Dünya Mirası Alanı

OYNAT

Belize Set Resifi Bir Dünya Mirası Alanı

UYANIŞ! YAZARI, MEKSİKA

“Kültürel ya da doğal mirasın herhangi bir kısmının hasar görmesi veya yok olması, dünyadaki tüm milletlerin kültürel mirasının, zarar görecek şekilde yoksullaşması demektir. . . . . Tüm ulusların bir bütün olarak, olağanüstü evrensel değerlerden oluşan kültürel ve doğal mirasa sahip çıkması zorunludur.” (UNESCO tarafından düzenlenen Dünya Mirası Alanı Kongresinden).

YUKARIDAKİ sözlerle uyumlu olarak Belize Set Resifi Koruma Alanı Sistemi, 1996 yılında Dünya Mirası Alanı listesine alındı. Böylece Resif, Peru’daki Machu Picchu’yla, ABD’deki Büyük Kanyon’la ve dünyadaki buna benzer başka harikalarla aynı statüye getirildi. Bu alanı “olağanüstü evrensel değer” yapan nedir?

Korunmaya Değer Bir Miras

Belize Set Resifi, Avustralya’daki Büyük Set Resifinden sonra dünyada canlı mercanların bulunduğu en geniş ikinci alandır. Ayrıca Batı yarıkürenin en uzun resifidir. Orta Amerika’daki Belize ülkesini de sınırları içine alarak, Yucatán Yarımadasının açıklarında 300 kilometre boyunca uzanır. Aslında sıra sıra dizilmiş birçok resiften oluşan bu resife ek olarak koruma alanında, mercan resifleri üzerinde bulunan 450 key, yani adacık, üç mercan atolü ve göz alıcı lagünleri çevreleyen halka şeklinde resifler vardır. Bu koruma alanında, denizde kalan toplam 960 kilometrekarelik 7 bölge, Dünya Mirası Alanı Kongresinin kararıyla özel olarak korunuyor.

Mercan resiflerinin, denizde yaşayan hayvan ve bitkilerin dörtte birini barındırdığı düşünülürse bu resifleri korumanın ne kadar önemli olduğu açıktır. Aslında biyolojik çeşitlilik bakımından sadece tropikal yağmur ormanları mercan resifi ekosistemini geride bırakır. Bilim adamları insanların denizleri çeşitli şekillerde kirletmeye, kontrolsüz turizme ve siyanürle avlanma gibi zararlı uygulamalara son vermeleri gerektiğini söylüyor. Aksi halde, yeryüzündeki tüm mercanların yüzde 70’inin, önümüzdeki 20 ila 40 yıl içinde yok olacağı konusunda uyarıda bulunuyorlar.

Belize Set Resifi Koruma Alanı Sisteminde 70 tür taş mercan, 36 tür yumuşak mercan ve 500 tür balık tespit edilmiştir. Bu bölge, soyları tükenmekte olan ve tehdit altında bulunan deniz canlılarının doğal yaşam alanıdır. Bunlar arasında, denizgüzeli ve Amerikan timsahının yanı sıra caretta caretta, yeşil kaplumbağa ve şahin gagalı deniz kaplumbağası vardır. Bu alandaki deniz yaşamının çeşitliliği hakkında yorum yapan mercan resifi araştırmacısı Julianne Robinson şunları söyledi: “Belize Set Resifi Sistemi, hem araştırmacılara hem de ziyaretçilere eşsiz fırsatlar sunar. . . . . Bu alan doğanın en güzel halini gözlemleyebileceğiniz birkaç yerden biri, ama tehdit altında.”

Belize resif sistemi için en büyük tehdit, rengârenk mercanların saydam bir beyaza dönüşüp ölmesidir. (Sayfa 26’daki çerçeveye bakın.) Bir derginin internet sitesinde bildirildiğine göre, 1997 ve 1998’de Mitch Kasırgasıyla aynı zamanda canlı mercan tabakasının büyük bir bölümü beyazlaştı ve bunun sonucunda yüzde 48’i öldü (National Geographic News). Bu hasara yol açan neydi? Araştırmalar sürüyor, ama resifler üzerinde çalışma yapan bilim kadını Melanie McField şunları söylüyor: “Büyük ihtimalle mercanların beyazlaşması, okyanus sıcaklıklarının yükselmesiyle yakından bağlantılıdır. . . . . Morötesi ışınım da beyazlaşmaya neden oluyor ve bu iki etken birleşince, en kötü beyazlaşma vakası yaşanıyor.” Öte yandan Belize resifinin yavaş yavaş düzelmesi sevindiricidir. *

Bir Sualtı Cenneti

Belize resif sisteminin pırıl pırıl sularının ortalama sıcaklığı 26 santigrat derecedir. Bu bölge, dalgıçlar ve şnorkelle dalanlar için bir cennettir. Resifin yüzde 90’ı hâlâ keşfedilmeyi bekliyor. Resif, Ambergris Key’indeki San Pedro kasabasından sadece birkaç yüz metre uzaktadır ve oraya kolaylıkla ulaşılabilir. San Pedro’nun 6 kilometre güneydoğusunda Hol Chan Deniz Koruma Alanı vardır. Bu 8 kilometrekarelik sığ sualtı parkında resiften geçen bir yarık, yani kanal bulunur.

Dünyada dalış yapılabilecek en etkileyici yerlerden biri Blue Hole’dür (Mavi Delik). Burası, koruma alanı sisteminde olan bir Dünya Mirası alanıdır. Belize anakarasının yaklaşık 100 kilometre açığındaki Lighthouse Resifindedir. Blue Hole, 1970’te Calypso adlı araştırma gemisiyle keşif yapan Fransız okyanusbilimci Jacques-Yves Cousteau tarafından üne kavuşturulmuştur. Turkuaz rengi bir denizin ortasında bulunan Blue Hole, canlı mercanlarla çevrili çivit mavisi bir dolin, yani kireçtaşı oluşumlarının çökmesiyle ortaya çıkmış doğal bir kuyudur. Çapı yaklaşık 300 metredir ve derinliği 120 metreyi aşar. Deniz seviyesi yükselmeden önce bu coğrafi oluşum, kuru bir yeraltı mağarasıydı, sonradan çatısı çöktü. Bu doğal yapının duvarları yaklaşık 35 metre derinliğe kadar dimdik aşağıya iner. Bu noktadan itibaren çıkıntıların alt kısımlarında dev sarkıtlar görülmeye başlar. Görüş mesafesinin yaklaşık 60 metreyi bulabildiği bu sualtı manzarası hayranlık vericidir. Bu çukurda köpekbalıklarının dışında fazla canlı yaşamaz. Tüple dalış yapanlar, vurgun yememek için basıncı azaltmayı ihmal etmemelidir ve deneyimsiz kimseler bu bölgede dalmamalıdır. Yine de mercanların bulunduğu çevredeki pırıl pırıl sularda şnorkelle dalış yapmak muhteşemdir.

Yakınlarda, yedi Dünya Mirası alanından biri olan Half Moon Key’i vardır. Bu adacık, nadir bulunan kırmızı ayaklı sümsükkuşu için hoş ve sakin bir sığınaktır. Orada bunun dışında 98 kuş türü daha olduğu kaydedilmiştir. Güzel yumuşak mercanlarla çevrili olan ve derinliği 1.000 metreyi bulan Half Moon Key Duvarının açıklarında dalış yapmak nefes kesicidir.

Belize Set Resifine yaptığımız bu kısa ziyaretten gördüğümüz gibi, bu muhteşem hazinenin gelecek kuşaklara miras bırakılması için çok önemli bir neden var. Onun kaybedilmesi, gerçekten de “tüm milletlerin kültürel mirasının, zarar görecek şekilde yoksullaşması” anlamına gelirdi.

[Dipnot]

^ p. 9 Ortalama deniz suyu sıcaklığını artıran küresel ısınma konusunda o bölgede oturanların yapacak fazla şeyi olmasa da resif sisteminin Dünya Mirası statüsünde olması, Belizelileri alanı korumak için daha fazla çaba harcamaya teşvik ediyor.

[Sayfa 26’daki çerçeve/resimler]

Mercan Beyazlaşması

Resif, etçil bitkiler olan mercan polip kolonileri tarafından oluşturulan canlı bir duvardır. Dışında sert bir kalsiyum karbonat veya kireçtaşı tabakası vardır. Canlı mercanlar ölmüş mercanların iskeletleri üzerine yerleşir. Mikroskobik algler (zooksantellalar), resif mercanlarının dokularında ortakyaşam sürerler. Polipler için oksijen ve besin açığa çıkarırlar ve poliplerin açığa çıkardığı karbondioksiti emerler. Sudaki ısı değişimine karşı duyarlı olan polipler, ısı yükselince algleri bünyelerinden atmaya başlarlar. Bu da klorofil pigmentlerinin azalmasıyla mercanın soluk bir görünüm almasına neden olur. Bu şekilde zayıf düşen mercanlar, hastalıklara ve ölüme karşı savunmasız kalmış olurlar. Ancak mercan resifleri oldukça dayanıklıdır ve koruma altına alındıklarında iyileşebilirler.

[Tanıtım notu]

[Sayfa 23’teki harita]

(Ayrıntılı bilgi için yayına bakın)

Meksika

BELİZE

Karayip Denizi

Büyük Okyanus

[Sayfa 23’teki resim]

300 kilometrelik resifi de gösteren, Belize’nin uydu görüntüsü

[Sayfa 24’teki resim]

Rendezvous Key’i

[Tanıtım notu]

©kevinschafer.com

[Sayfa 24’teki resim]

Şahin gagalı deniz kaplumbağası

[Sayfa 24, 25’teki resim]

Lighthouse Resifindeki Blue Hole, kireçtaşı bir mağaranın çökmesiyle oluşmuştur

[Tanıtım notu]

[Sayfa 25’teki resim]

Belize Set Resifi 500 tür balığa ev sahipliği yapar

[Tanıtım notu]

[Sayfa 23’teki resim tanıtım notları]

[Sayfa 24’teki resim tanıtım notu]

UYANIŞ!