Bir Kralın Bilgi Arayışı

UYANIŞ! YAZARI, İSPANYA

ONÜÇÜNCÜ yüzyıl, hoşgörüsüzlüğün yoğunlaştığı ve şiddetin aşırı arttığı bir dönemdi. Avrupa korkunç Engizisyon’la ve ölüm saçan Haçlı seferleriyle boğuşuyordu. Ancak bu kanlı çağın ortasında İspanyol bir kral, insanların biraz mantıklı düşünmesini sağlamaya çalıştı. O, Akıllı Alfonso diye de adlandırılan X. Alfonso’ydu.

Bu kral, bazen 13. yüzyıl rönesansı olarak da adlandırılan bir kültürel uyanışı başlatmasıyla tanınır. O, uzak ülkelerden İspanya’ya yeni bilgiler getirdi. Sanat, tarih, hukuk ve bilime özel bir ilgisi vardı. Bunun hem İspanya’nın hem de Avrupa’nın diğer kısımlarının kültürel gelişiminde büyük bir etkisi oldu. Ancak daha da önemlisi o sürdürdüğü arayışla, Tanrı’nın Sözü olan Mukaddes Kitabın anlaşılmasına katkıda bulundu.

Alfonso, Yahudi, Müslüman ve Hıristiyan âleminden yüksek eğitim görmüş kişilerin birlikte çalışabileceği bir akademinin oluşmasına yardımcı oldu. Kral onların çalışmalarını kolaylaştırmak için dünyanın ilk devlet kütüphanelerinden birini kurdu ve gerekli parasal desteği sağladı.

Alfonso hukuk, bilim ve tarihle ilgili çeşitli makalelerin yazılması ve derlenmesinde bizzat yer aldı. Ünlü cantiga’larından * da anlaşıldığı gibi edebiyat ve şiir alanlarında uzmanlaştı ve bunların gelişimini destekledi. Cantiga’lar, o zamanlar lirik besteler için kullanılan Galicia dilinde yazılmıştı.

Bir Çevirmen Okulu

Alfonso, Toledo’daki Çevirmenler Okulu’na parasal kaynak sağladı. La Escuela de Traductores de Toledo (Toledo’daki Çevirmenler Okulu) kitabına göre “Kral hem çevirmenleri hem de çevrilecek eserleri seçerdi. Çevirileri gözden geçirir, entelektüel sohbetler yapmayı teşvik eder ve yeni tezlerin üretilmesi için maddi kaynak sağlardı.”

Toledo’daki bilginler işe, çok sayıda Arapça eseri tercüme ederek başladılar. Müslüman bilginler Yunan, Hint, Pers ve Suriye medeniyetlerinin en önemli eserlerini Arapçaya zaten çevirmişlerdi. Bunun sonucunda elde edilen bilgi hazinesinin, Müslüman bilginlerin matematik, astronomi, tarih ve coğrafya alanlarında  gelişmeye devam etmesine büyük katkısı olmuştu. Toledo okulu da bu hazineden yararlanmaya çalıştı. Nasıl? Önemli Arapça eserleri Latinceye ve İspanyolcaya çevirerek.

Toledo’daki bilginlerin başarıları hakkındaki haberler başka ülkelere de yayıldı. Kuzey Avrupa üniversitelerindeki eğitimli adamlar kısa süre sonra Toledo’ya akın etti. Tüm bunlar Batının bilimsel ve edebi yönden gelişmesinde önemli bir rol oynadı. Hatta bu büyük çeviri girişiminin, Rönesansın gelişmesine de katkısı oldu.

Toledo’daki çevirmenlerin emekleri sayesinde hekimler, Galenos’un, Hippokrates’in ve İbn Sina’nın tıbbi eserlerini okuyabildiler. İbn Sina’nın el-Kanun fi’t-Tıb adlı eseri Batı’daki üniversitelerde 17. yüzyıla kadar temel tıp kitabı olarak kullanıldı. Astronomlar da Ptolemaios’un eserlerini okuyabildiler, Arap trigonometrisinden ve El-Harizmi’nin * astronomi cetvellerinden yararlanabildiler.

Alfonso, bu tercümelerin halkın büyük kısmı tarafından anlaşılmasını istedi. Bu girişim, İspanyol dilini bilimsel ve edebi bir araç haline getirdi. Alfonso’nun başlattığı proje, kültürün dilinin Latince olduğu  yönündeki genel kanının değişmesine yardımcı oldu.

Alfonso Mukaddes Kitabı

Toledo’daki bilginlerin bu kadar çok eseri tercüme ederken edindikleri deneyim, Alfonso, Mukaddes Kitabın çeşitli kısımlarının İspanyolcaya tercüme edilmesini emrettiğinde çok faydalı olmuş olmalı. İspanyol tarihçi Juan de Mariana’ya göre kral, İspanyolcanın arınıp zenginleşeceği umuduyla bu Mukaddes Kitap çevirisine parasal kaynak sağladı. Mukaddes Kitabın bu kadar erken bir dönemde tercüme edilmesi İspanyolcanın gelişmesine şüphesiz katkıda bulundu.

Kral, Mukaddes Kitabı değerli bir eğitim aracı olarak görüyordu. O, Crónica de España adlı eserin önsözünde şöyle yazdı: “Eğer Kutsal Yazılardan elde edilen yararlara bakacak olursak, bu yararların, Kutsal Yazıların dünyanın yaratılışı, ataların gelişi, . . . . Efendimiz İsa Mesih’in vaat edilen gelişi, acı çekişi, öldürülüşü, dirilişi ve göğe çıkışı hakkında verdiği bilgilerde saklı olduğunu görürüz.”

O ayrıca General Estoria olarak adlandırdığı büyük ve zorlu bir edebiyat projesinin hazırlanışını da denetledi. Bu eserin içinde İbranice Kutsal Yazıların çeşitli kısımlarının İspanyolca çevirisi de vardı. (Yunanca Kutsal Yazıların bazı kısımlarının çevirisi sonradan eklendi.) Alfonso Mukaddes Kitabı (Biblia Alfonsina) olarak bilinen bu etkileyici eser, türünün ortaçağdaki en büyük örneğiydi. Defalarca çoğaltıldı ve çeşitli kısımları Katalanca ve Portekizceye çevrildi.

Alfonso’nun Mirası

Alfonso’nun dönemine ait ortaçağa özgü elyazmaları, ruhen karanlık bir çağda Kutsal Yazılarda verilen bilgilerin canlı kalmasını sağladı. Bu çeviriler sayesinde Mukaddes Kitabı anadilde elde etmeye olan ilgi arttı. Sonraki iki yüzyılda Mukaddes Kitabın başka İspanyolca çevirileri de yayımlandı.

Baskı makinesinin icat edilmesi ve 16. yüzyıldaki Mukaddes Kitap çevirmenlerinin İspanya ve diğer Avrupa ülkelerinde yorulmak bilmez şekilde yürüttükleri çalışmalar, Alfonso ile çağdaşlarının başlattığı işi ilerletti. Avrupa’nın dört bir yanındaki insanlar en sonunda kendi dillerinde bir Mukaddes Kitap elde edebildiler. X. Alfonso’nun saltanatı sırasında savaşlar ve isyanlar yaşanmış olsa da, onun bilgi arayışı çok sayıda insanın Tanrı’nın Sözündeki hikmete ulaşabilmesine yardımcı oldu.

[Dipnotlar]

[Sayfa 14’teki çerçeve/resim]

MUKADDES KİTABIN ÖNCEKİ İSPANYOLCA ÇEVİRİLERİ

X. Alfonso’nun eserleri, Kutsal Yazıların çeşitli kısımlarının İspanyolca çevirisini içeren ilk çalışma değildi. Toledo’daki okulda çalışan çevirmenlerden biri olan Hermannus Alemannus, ondan birkaç yıl önce Mezmurları İbraniceden İspanyolcaya çevirmişti. Ayrıca 13. yüzyılda da, Biblia medieval romanceada Prealfonsina (Alfonso’dan Önceki Ortaçağa Ait Roman Dilinde Mukaddes Kitap) tercüme edildi. (Soldaki fotoğrafa bakın.) Bu eser bütün olarak tercüme edilen en eski İspanyolca Mukaddes Kitap olarak kabul edilir. Birkaç yıl sonra X. Alfonso tarafından başlatılan Mukaddes Kitap çevirisinde şüphesiz bu eserin etkisi olmuştu.

Bilgin Thomas Montgomery, Alfonso’dan önceye ait olan bu Mukaddes Kitap hakkında şöyle diyor: “Bu Mukaddes Kitabın çevirmeni, hem doğruluk hem de zarif bir dil açısından hayranlık uyandıran bir iş çıkarmış. Bu çeviride, Latince ifadeler veya terimler kullanmakta aşırıya kaçılmadan Vulgata’nın anlamı özenle korunmuş. Dili de, Latinceyi çok iyi bilmeyen insanlar için hazırlanan bir Mukaddes Kitapta olması gerektiği gibi basit ve net.”

[Tanıtım notu]

Mukaddes Kitap: Patrimonio Nacional. Real Biblioteca de El Escorial

[Sayfa 12, 13’teki resim]

X. Alfonso’nun İspanya Ulusal Kütüphanesi’nin (Madrid) girişindeki heykeli

[Sayfa 13’teki resimler]

Kral, Toledo’daki çevirmenlerle birlikte (üstte); kaligrafları (altta); “Biblia Alfonsina”daki Luka İncili (en altta)

[Sayfa 13’teki resim tanıtım notu]

X. Alfonso’nun heykeli dışındaki tüm resimler: Oronoz