Sofrada Bir İmparator

UYANIŞ! YAZARI, ZAMBİA

KİMİLERİ solucan yeme düşüncesinden pek hoşlanmaz. Diğer taraftan başka birçok kişi bu kemiksiz lokmaların tadına bayılır. Afrika’nın çeşitli kısımlarında favori yiyeceklerden biri imparator kelebeğinin (Imbrasia belina) tırtılıdır. Üzerinde yaşamayı tercih ettiği ağacın adı mopan olduğundan Afrika’da bu canlı, yaygın olarak mopan solucanı olarak bilinir. Kırsal bölgedeki birçok halk bu kıpır kıpır, besleyici yiyeceği toplama mevsimini hevesle bekler. Kalahari Doğal Kaynakları Koruma Derneği’nden Keith Leggett bu tırtılların “çok önemli bir protein deposu” olduğunu söylüyor. Ayrıca bu tırtıllar çoğunlukla kurak ve  nispeten verimsiz olan çayırlık arazilerin ekolojisine de büyük katkıda bulunuyorlar.

Kasım ayının başlarında güney Afrika’ya yağan yağmurlarla birlikte toprakta yoğun bir faaliyet başlar. Yeraltındaki milyonlarca pupa zarif güvelere dönüşmüştür. Onların yavruları da beş ila altı hafta içinde küçük yumurtalardan larvalara, sonra da renkli ve tombul “sosislere” dönüşürler.

Manyok ve mısır gibi nişastalı yiyeceklerin temel besin olarak tüketildiği yerlerde tırtıllar iyi bir ek besindir. Tırtıl birçoğumuzun yiyecek listesinin başında yer almasa da, bu canlıların yüzde 60’tan fazlasının protein olması -özellikle de kaliteli proteinin pahalı ya da az olduğu yerlerde– onları değerli bir yiyecek haline getirir. Yenebilen tırtılların bir porsiyonu, bir yetişkinin günlük protein, vitamin ve mineral ihtiyacının yaklaşık üçte birini karşıladığından bir porsiyon et ya da balık yemeğine eşdeğerdir. Evet, bu minik canlılar gerçekten de çok besleyicidir!

Tırtıl yiyen kişiler, başka yerlerdeki çiftçilerin bu besleyici böceklere karşı sürdürdüğü pahalı kimyasal savaşa bir türlü anlam veremiyorlar. Bu canlıların milyonlarcası, çoğunlukla tatsız, bazen de zehirli olan yapraklarla iştahla beslenirken değerli bir gıdaya dönüşürler. Üstelik bunu, pahalı tarım aletleri ve veterinerlerin yardımı olmadan başarırlar! Elle toplanan tırtıllar çok az bir çabayla elde edilen oldukça yararlı ürünlerdir.

Mopan solucanları çalılık arazilerin verimliliğine ve ekolojik dengesine büyük katkıda bulunurlar. Afrika fili etkileyici büyüklükte ve oldukça iştahlı bir canlı olsa da sindirim yeteneği, mütevazı mopan solucanınınkinin yanında çok önemsiz kalır. Tırtıl orduları altı haftalık kısa ömürlerinde, aynı alanda otladıkları fillerden yaklaşık on kat fazla bitki yerler ve dört kat fazla gübre üretirler. Dolayısıyla tırtılın vücudunun muazzam ölçüde, tam 4.000 kat büyümesi pek de şaşırtıcı değildir! Bu nedenle tırtılların denetimsiz şekilde toplanmasının toprağın verimliliğini ve ekolojik dengesini etkilemesi gayet doğaldır.

Peki tırtıllar nasıl toplanır? Mopan solucanları genellikle yılda iki defa toplanırlar ve kırsal bölgelerde yaşayan kadınlar her yağmur mevsiminde ilk hasat için bir araya gelirler. Birkaç hafta boyunca tırtılları toplayıp içlerini temizlerler, haşlarlar ve kurutmak için sererler. Yenilebilir bazı başka tırtılları toplamak ve hazırlamak ise özel işlem gerektirir. Bazı türlerin vücudunu süsleyen koruyucu tüylerin ya da dikenlerin temizlenmesi gerekir. Bazı tırtıllar insanlar için zehirli olan bitkilerle beslendiğinden hazırlık aşamasında dikkatli olmak gerekir. Tırtıllar gerekli işlemden geçirilip kurutulduktan sonra çıtır çerezler olarak yenilebilir. Ancak daha çok, suyla tekrar yumuşatılıp sulu yemeklerde kullanılır ya da domates ve soğanla birlikte kızartılırlar.

Tırtıl yeme düşüncesi size iğrenç ya da çekici gelebilir. Belki bu egzotik tadı denemek istemeyebilirsiniz. Ama kararınızı verirken, tırtılların önemli bir protein deposu olduğunu ve Afrika’daki birçok ailenin ek gelir kaynağı olduğunu unutmayın.

[Sayfa 26’daki resim]

Mopan solucanının protein bakımından zengin olması onu değerli bir yiyecek haline getirir

[Sayfa 27’deki resim]

Altı haftalık kısa ömründe mopan solucanının vücudu 4.000 kat büyür