Niihau’nun Küçük Hazineleri

UYANIŞ! YAZARI, HAWAİİ

HER kış, fırtınanın getirdiği dalgalar Hawaii’nin “Yasak Ada”sı Niihau’nun kıyılarına da çarpar. İçi boş, minyatür binlerce deniz salyangozu kabuğu, dalgalarla kıyılara vurur ve bazıları kumsallarda kalır. Sadece 180 kilometre kare yer kaplayan Niihau, insanların oturduğu yedi Hawaii adasının en küçüğüdür. Bu küçük volkanik adanın dünyanın en küçük hazinelerinin bazılarına ev sahipliği yapması hoş bir tesadüftür; bunlar Niihau’nun nadide deniz kabuklarıdır.

Niihau, 27 kilometre kuzeydoğudaki en yakın komşusu Kauai Adasının aksine genelde yüksek yerleri olmayan kurak bir adadır. Peki ona neden “Yasak Ada” deniyor? Niihau bir aileye aittir ve davetsiz misafirlere kapalıdır. Adanın sakinleri ihtiyaçları olan her şeyi kendi kendilerine sağlayabildiklerinden orada merkezi enerji santrali, su tesisatı, postane veya herhangi bir dükkân yoktur. Orada yaşayan yaklaşık 230 Hawaiili yerli, kültürlerini yaşatma çabasıyla Hawaii dilini kullanırlar. Birçoğu, koyun ve sığırlara bakmadıkları zamanlar, onlar için “altın madeni” gibi olan minicik deniz kabuklarıyla meşguldürler. *

Hawaii’nin ılık kış aylarında aileler, tozlu yolları yürüyerek ya da bisikletle, bakir sahillere ve kayalıklarla dolu koylara gidip, her gün saatlerce deniz kabuğu toplarlar. Kabuklar bir araya toplanınca kurumaları için gölgeye serilir. Daha sonra türlerine göre ayrılır, sınıflandırılır ve “lei” adındaki narin hawaii kolyeleri yapılmak üzere ipe dizilir. Daha yeşil olan adalarda lei’ler çoğunlukla çiçeklerden yapılır. Niihau’da ise çiçeklerin yerini deniz kabukları alır.

Denizden Gelen Mücevherler

Hawaii’de deniz kabukları çok uzun yıllardır mücevher olarak kullanılıyor. 18. yüzyılın sonlarında içinde James Cook’un da bulunduğu denizci kâşifler burada deniz kabuklarından yapılmış süslerle karşılaştılar ve seyir defterlerine bunu kaydettiler. Evlerine dönerken bunlardan örnekler de götürdüler. Belki de bazıları Niihau’dan gelmişti. Zamanla Niihau’nun çekici kolyeleri Hawaii’nin ileri gelen kadınlarının boyunlarını süslemeye başladı, bunların içinde dansçılar, hatta kraliyet ailesinden olanlar da vardı. 20. yüzyılda ise bu özel “mücevherler” yöresel ürünler satan dükkânlar, turizm ve II. Dünya Savaşı sırasında Hawaii’den geçen askerler sayesinde daha geniş kitlelere ulaşmaya başladı. Bir zamanlar Hawaii soylularının boyunlarını süsleyen güzel kolyeler, günümüzde uzak ya da yakın birçok ülkede meraklıları tarafından takılıyor.

 Niihau kolyelerinin yapımında en çok kullanılan deniz kabukları Hawaii dilinde momi, laiki ve kahelelani denen kabuklardır. Renk ve şekillerdeki değişiklikler kolye yapanlar için bu işi zevkli bir uğraş haline getirir. Kolyeleri yapanlar genellikle kabuklar üzerinde dikkatle çalışarak onları birer sanat eseri haline getiren kadınlardır. Yaklaşık 20 değişik türde inci gibi parlayan ve parlak beyazdan koyu kahverengiye kadar çeşitlilik gösteren oval şekilli momi kullanılır. Sadece 1 santimetre boyutundaki ışıltılı momi’ler, çok pahalıya mal olan Lei Pikake tarzında dizildiğinde Hawaii dilinde pikake denen bir tür beyaz yaseminden yapılmış olanlara çok benzeyen kolyeler oluşturur.

Sıra sıra dizilen pirince benzer parlak laiki’ler Hawaii’de sık sık gelinleri süsler. Bazılarının üstünde kahverengi çizgiler olan bu pırıltılı kabuklar, sütbeyaz ve fildişi renginden sarımsı beje kadar değişiklik gösterir. Belki de eski bir Hawaii reisinin ismini alan kahelelani kabukları yarım santimetre boyundadır. Bu narin ve sarık şeklindeki kabuklar dizilmesi en zor olanlardır ve bunlardan yapılan kolyeler de en pahalılarıdır. Koyu şarap renginden, en az bulunan ve diğer renklerdekilerden üç kat daha pahalı olan cart pembeye kadar değişiklik gösterirler.

Bir Niihau Kolyesinin Yapımı

Kolyeyi yapan kişi, kolyenin ne tarzda dizileceğine karar verdiğinde öncelikle kabukların içindeki kumun hepsini temizler ve kabukları sivri uçlu bir bizle deler. Bunu dikkatle ve ustalıkla yapmasına rağmen her 3 kabuktan 1’i kırılır. Bu yüzden fazladan birçok kabuğun hazırda bulunması gerekir, böylece bir kolyenin yapımı yıllar sürebilir. Daha sonra kolyeyi çabuk kuruyan çimento veya balmumuyla sertleştirilmiş naylon bir ipliğe dizer. Hawaii dilinde puka denen güneş saati kabuğu gibi düğme şeklindeki küçük bir kabuk, iplik telinin her iki ucuna konur ve bir ya da iki deniz salyangozu kabuğu kolyenin iki ucunun birleştiği yere eklenir.

Deniz kabuklarının kendileri kadar çok çeşitte dizilme şekilleri vardır. Bu şekillerden bazıları klasik şekilde dizilmiş, boyları 150’yle 190 santimetre arasında değişen beyaz momi kolyeler, yüzlerce miniminnacık kahelelani kabuklarından yapılan ip kolyeler ve hem simetrik hem de geometrik tarzda örülmüş bazıları deniz kabuklarıyla tohumların karışımından yapılan çelenk biçimindeki süslerdir. Lei’lerin yapımı özen isteyen, vakit gerektiren ve gözleri yoran bir iştir. Fakat yaratıcı ve sabırlı Niihau zanaatkârları sürekli muhteşem güzellikte değişik kolyeler yaratırlar. Her kolye kendine hastır. İşte bu yüzden bazıları binlerce dolar eden bu kolyeler, değerli taşlar ve antika mücevherlerle rekabet edebilirler.

Niihau Hawaii’nin uzak bir köşesinde yer alan ve diğer adalar kadar çok yeşilliğe veya nüfusa sahip olmayan bir yer olabilir. Fakat hayal gücü geniş zanaatkârlar sayesinde Niihau’nun güneşli sahillerinden çok uzaklarda yaşayan insanlar da “Yasak Ada”nın güzel hazinelerini görebiliyorlar.

[Dipnot]

[Sayfa 24, 25’teki resim]

Kuruyan deniz kabukları ayrılır, sınıflandırılır ve narin “lei”ler yapılır

[Tanıtım notu]

© Robert Holmes

[Sayfa 25’teki resim]

Helezon şeklinde dizilmiş “momi” kabukları

[Sayfa 24’teki resim tanıtım notu]

© drr.net