Tasarım Ürünü Mü?

Topraktaki Akıl Almaz Uyum

▪ Topraktaki belli başlı bazı bitkilerle bakteriler arasında, yaşamı mümkün kılan akıl almaz bir işbirliği vardır.

Şunu düşünün: Azot, bitkilerin büyümesi ve üremesi açısından yaşamsal öneme sahiptir. Fakat bitkilerin bu gazdan yararlanabilmesi için gazın değişime uğrayıp katılaşması, amonyak gibi bileşenlere çevrilmesi gerekir. Baklagiller familyasından olan badıçlar rhizobium olarak adlandırılan bir bakteriyle işbirliği yaparak bu sorunu çözerler. Birbirinden farklı organizmalar arasındaki bu yararlı işbirliğine sembiyoz denir.

Badıç özel bir kimyasal madde aracılığıyla bakterileri çekerek köküne girmesini sağlar. Natural History dergisine göre bakteri ve bitki birbirinden tamamen farklı âlemlere ait olsa da birlikte çalışarak “adeta yeni bir organ oluşturur: azot tutan bakteriler içeren düğümcükler.” Bakteri yeni yuvası ve atölyesi olan düğümcüğün içinde işe koyulur. Kullandığı başlıca malzeme nitrojenaz denilen bir protein türü olan özel bir enzimdir. Bu enzimi, toprakta bulunan hava çukurlarındaki azotu tutmak için kullanır.

Aynı dergi şöyle diyor: “Gezegenimizdeki tüm nitrojenaz . . . . yalnızca büyük bir kovayı dolduracak kadardır.” Dolayısıyla her bir molekül çok değerlidir. Fakat bir problem var. Oksijen bu enzimi işe yaramaz hale getirir. Peki çözüm nedir? Düğümcük, oksijeni kendinden uzaklaştıran özel bir madde üretir.

Düğümcüğü kaplayan zar, bakteri ile bitki arasındaki amonyak, şeker ve diğer besinlerin alışverişini kontrol eder. Tüm bitkiler gibi badıçlar da sonunda ölür. Öldüklerinde amonyak toprakta kalır. Badıçlar bu şekilde yetiştikleri toprağı verimli hale getirdiklerinden onlara “yeşil gübre” denilir.

Siz ne düşünüyorsunuz? Bakteriler ve bitkiler böylesine akıl almaz derecede karmaşık bir yaşam destek sistemini “icat etmiş” olabilirler mi, yoksa doğadaki tasarımın bir başka kanıtını mı oluşturuyorlar?

[Sayfa 25’teki resim]

Bir kök düğümcüğü

[Sayfa 25’teki resim tanıtım notları]

Arka plan: © Wally Eberhart/Visuals Unlimited; küçük resim: © Dr. Jack M. Bostrack/Visuals Unlimited