Avrupa Bizonu Yok Olmaktan Kurtuldu

UYANIŞ YAZARI, POLONYA

Kaçak avcılar çok heyecanlıydı. Aradıkları ayak izlerini bulmuşlardı. İzleri takip ettiler ve sonunda hedeflerini gördüler. Kürkü koyu kahverengi ve sakalı da neredeyse siyahtı. Kafasının tepesinde, içe doğru keskin kavisli boynuzları vardı. Eti ve derisi çok değerli görüldüğünden avcılar bunun iyi para edeceğinden emindiler.

İlk atışlarında hayvanı yaraladılar. Hayvan saklanmak için ormana doğru koşmaya başladı fakat başaramadı. Gelen ikinci kurşun hedefini vurdu ve hayvan yarım tonluk cüssesiyle yere yığıldı. Ancak avcılar bu yaptıklarının tarihe geçeceğinin farkında değillerdi. Tarih Nisan 1919’du ve Polonya’nın alçak bölgelerinde yaşayan vahşi bir hayvan türü olan Avrupa Bizonunun sonuncusunu öldürmüşlerdi. Neyse ki o zamanlar hayvanat bahçelerinde ve özel alanlarda tutulan birkaç bizon hâlâ hayattaydı.

BİR ZAMANLAR Avrupa kıtasının büyük kısmında çok sayıda Avrupa bizonu (Bison bonasus) bulunurdu. Erişkin bir erkek bizonun ağırlığı 900 kiloyu bulabilir ve omuz yüksekliği 2 metreyi geçebilir. Bu büyük memeliler ormanın imparatoru olarak adlandırılırdı.

Bizonun tipik bir özelliği, ön ve arka ayaklarının büyüklüğünün birbiriyle orantısız olmasıdır. Omuzları geniştir ve büyük bir hörgücü vardır, fakat kalçası omuzlarına oranla küçüktür. Kalça tarafı kısa tüylerle kaplıyken ön kısmı uzun kaba tüylüdür ve sakalı vardır.

Nesli Tükenmek Üzere

Günümüzde sadece birkaç bin Avrupa bizonunun hayatta olduğu tahmin ediliyor. Çiftçilik ve orman tahribatı yüzünden doğal ortamlarını kaybettiler ve avcılar tarafından acımasızca avlandılar. Sekizinci yüzyılda Galya’daki (bugün Fransa ve Belçika) Avrupa bizonları yok oldu.

On altıncı yüzyılda Polonya Kralları türleri korumak üzere bazı adımlar attılar. Bu yönde harekete geçen ilk krallardan biri olan II. Sigismund Augustus, Avrupa bizonunu öldürmeyi yasakladı. Neden mi? Białowieza Ulusal Parkı’nda çalışan Dr. Zbigniew Krasiński şunu diyor: “Bu hayvanları sadece hükümdarlar ve saray mensubu kişiler avlasın diye  koruyorlardı.” Konulan ağır cezaya rağmen vahşi bizonu korumak için çıkan kanunlar işe yaramadı ve 18. yüzyılın sonunda Avrupa bizonu sadece Polonya’nın doğusundaki Białowieza Ormanı’nda ve Kafkasya’da bulunabiliyordu.

On dokuzuncu yüzyılda işler iyiye gitmeye başladı. Białowieza Ormanı Rus İmparatorluğuna katıldıktan sonra İmparator I. Aleksandr, Avrupa bizonunu korumak için bir emir çıkarttı. Bu önlem kısa sürede sonuç verdi. Bizonların sayısı sürekli arttı ve 1857’ye gelindiğinde yaklaşık 1.900 Avrupa bizonu hükümetin koruması altında yaşıyordu. Sonra bizonlara kışın da gıda sağlanması için beslenme alanları oluşturuldu. Dikkatle seçilen yerlere su çukurları açıldı ve bölgedeki toprak, hayvanların beslenebileceği bitkilerin ekilmesi için temizlendi.

Ne yazık ki bizonun iyi günleri kısa sürdü. 60 yıl içinde sayıları yarıya düştü. Polonya’nın vahşi bizonlarına son darbe I. Dünya Savaşının patlak vermesiyle geldi. “Eşsiz bir doğa eseri olan bu bizonların gelecek kuşaklar için korunması” amacıyla Almanların çıkardığı emre rağmen, bizon sürüsü, geri çekilen Alman orduları, Rus direnişçiler ve sürekli var olan kaçak avcılar tarafından yok edildi. Bu makalenin başında da belirtildiği gibi Polonya’daki son vahşi Avrupa bizonu 1919’da öldürüldü.

Yok Olmanın Eşiğinden Döndü

Bizon türlerini korumak üzere 1923’te Uluslararası Avrupa Bizonunu Koruma Derneği kuruldu. Derneğin başlıca amacı bölgede koruma altında olan safkan bizonların sayısını tespit etmekti. * Bu sayımın sonucunda dünya çapındaki çeşitli hayvanat bahçelerinde ve çiftliklerde hâlâ 54 tane safkan Avrupa ova bizonunun olduğu ortaya çıktı. Fakat hepsinin durumu üremeye uygun değildi. Bazıları çok yaşlı başkaları da hastalıklıydı. Sonunda bizon sayısını artırmak üzere 12 bizon seçildi. Şu anda hayatta olan Avrupa ova bizonlarının, bu bizonlardan sadece 5’inden geldiği biliniyor.

İki Avrupa ova bizonunun doğaya kazandırılmasıyla 1929 yılının sonbaharında göze çarpan bir gelişme oldu. Onlar Białowieza Ormanı’nda özel olarak hazırlanan bir koruma alanına yerleştirildiler. On yıl sonra sayıları 16’ya çıktı.

Yok Olma Tehlikesini Atlattılar mı?

Yirmi birinci yüzyılın başlarında yeryüzünde yaklaşık 2.900 Avrupa bizonu vardı. Onlardan hemen hemen 700’ü Polonya’daydı. Yıllar geçtikçe Belarus, Kırgızistan, Litvanya, Rusya ve Ukrayna’da da bizon sürüleri oluşturuldu.

Fakat bu, Avrupa bizonunun tehlikeyi atlattığı anlamına gelmiyor. Zararlı böcekler, hastalıklar, yiyecek ve su kıtlığı ile kaçak avcılar hâlâ onlar için bir tehdit oluşturuyor. Sınırlı bir gen havuzundan üredikleri için genetik bozuklukları da ciddi bir problem. Bu nedenlerden dolayı Avrupa bizonu hâlâ dünya çapında tehlike altındaki bitki ve hayvan türlerinin Kırmızı Listesi’nde yer alıyor.

İnsanın bu hayvanları korumak için sergilediği kararlılık onların bugün hayatta kalmalarına yardım ediyor. Bununla birlikte daha önce de sözleri alıntılanan Dr. Krasiński bize şunu hatırlatıyor: “Avrupa bizonunun kaderi bir hayvan türünün yok olmanın eşiğine çok kısa bir zamanda nasıl gelebileceğinin ve ancak büyük çabalarla kurtarılabileceğinin bir örneğidir.” Başka birçok hayvan gibi bu hayvanların geleceği de belirsizdir. Fakat “ormanın imparatorları” yok olma tehlikesini şimdilik atlatmış gibi görünüyor.

[Dipnot]

 [Sayfa 10’daki resimler]

Ulusal Białowieza Parkı’ndaki Avrupa bizonu

[Tanıtım notu]

Tüm fotoğraflar: Białowieski Park Narodowy