Tersine Akan Irmak

UYANIŞ! YAZARI, KAMBOÇYA

HİÇ tersine akan bir ırmak gördünüz mü? Peki yılın yarısını su altında geçiren bir orman? Su çekildiği için insanların sürekli başka bir yere götürdükleri yüzer evlerde yaşadığını biliyor muydunuz? Bunun imkânsız olduğunu mu düşünüyorsunuz? Öyleyse muson yağmurlarında Kamboçya’ya giderseniz fikriniz değişebilir.

Mayıs’ın ortasından Ekim’e kadar her sabah bulutsuz gökyüzü kararır, öğleden sonra da yağmur boşalır. Kuru ve tozlu olan toprağın üzerine bardaktan boşanırcasına dökülür ve ırmaklar taşar.

Neden Tersine Akıyor?

Yandaki haritaya bakın. Güçlü Mekong Irmağı’nın Tônlé Sab Irmağı’yla birleştiği noktayı bulun. Sular birbirine karışır ve sonra ikiye bölünerek asıl Mekong Irmağı ve Bassac Irmağı’nda akmaya devam eder. Sonra güneye doğru akarak Vietnam’ın içinden geçer ve büyük Mekong Deltasını oluşturur.

Yağmurlu mevsim başladıktan sonra deltanın alçak kesimlerindeki su taşar. Yükselen sular ırmağın kuru kollarını doldurur. Muson yağmurları devam ederken Tônlé Sab Irmağı normal yönünde akamaz, birikmeye başlar ve güneye doğru giden her zamanki yolunu izlemek yerine kuzeye doğru akmaya başlar. Taşan ırmak bu şekilde Tônlé Sab Gölü’ne dökülene dek tersine akar.

Bu göl Kamboçya’nın başkenti Phnom Penh’e 100 kilometre kadar uzaktaki alçak bir havzada bulunur. Gölün yüzölçümü kurak mevsimde yaklaşık 3.000 kilometre karedir. Yağmurlu mevsimde ise su, gölün yüzölçümünü normalden dört ya da beş kat genişleterek gölü Güneydoğu Asya’daki en büyük tatlı su gölü haline getirir.

Bir zamanlar pirinç tarlalarına, yollara, ağaçlara ve köylere ev sahipliği yapan yerler artık su içindedir. Balıkçı tekneleri daha önce sadece 1 metre derinlikte olan suyun üstünde yüzerken şimdi 10 metre yükseklikteki ağaçların tepesinde süzülerek giderler! Çoğu yerde bu kadar geniş çapta bir sel meydana gelse felaket olarak görülür. Fakat Kamboçya halkı bunun bereket olduğunu düşünür. Peki neden?

Sel Berekete Dönüştüğünde

Geriye akan Tônlé Sab Irmağı, Tônlé Sab havzasında alüvyon bakımından zengin tortullar bırakır. Ayrıca çok sayıda balık Mekong Irmağı’ndan göle gelir ve besin yönünden zengin bu ortamda yumurtlar. Aslında Tônlé Sab Gölü dünyanın en önemli tatlı su balığı kaynaklarından biridir. Yağmurlu mevsim bittiğinde göl öyle hızlı boşalır ki balıkçıların, mahsur kalan balıkları ağaçlardan topladığı bile görülmüştür!

Her yıl meydana gelen bu sel, hareketli ve değişken bir ekosistem yaratmıştır. Selin etkilediği bölgedeki ağaçlar ve bitkiler, selden etkilenmeyen bölgedeki bitkilerden farklı bir gelişim süreci izler. Normalde tropik ağaçlar kurak mevsimde yapraklarını döküp yağmurlu mevsimde yeni filizler vererek yavaş yavaş büyür. Bunun tersine Tônlé Sab bölgesindeki ağaçlar yağmur sularının altında kalana dek yaprak dökmezler. Yağmurlu mevsimde gelişimi hızlanacağına yavaşlar. Sular çekildikten ve kurak mevsim geldikten sonra dallar tomurcuklanır ve yapraklar hızla büyür. Göl boşaldığında zemin çürümüş yeşilliklerle kaplanır. Bunlar kurak mevsim boyunca ağaçları ve diğer bitkileri besler.

Kazıklar Üzerinde ve Yüzen Evlerde Yaşamak

Peki orada yaşayan insanlar ne yapıyor? Gölün bazı sakinleri küçük evlerini kazıklar üzerine  kuruyor. Bu evler kurak mevsimde yerden 6 metre yükseklikte olabiliyor. Fakat sel doruğa ulaştığında bazen çocukları oradan oraya taşımak için kullanılan büyük metal leğenler ve balıkçı tekneleri kapının eşiğine yanaşıyor.

Gölün diğer sakinleri evlerini yüzer platformlar üzerine kurarak bir yüzer evde yaşarlar. Aile büyüdükçe eve başka bir yüzer platform eklenir ve ev genişletilir. Gölde tahminen 170 adet yüzer köy vardır.

Gençler ve yaşlılar gün boyunca oltalar ve ağlarla balık tutarlar. Su seviyesi alçaldığında veya yükseldiğinde evler ya da köyün tamamı birkaç kilometre taşınabilir, böylece yeni kıyı şeridine ve daha verimli balıkçılık bölgelerine yakın kalırlar.

Uzun kanolar halkın her çeşit günlük ihtiyacını karşılayacak bakkal dükkânlarına veya yüzer pazarlara dönüşürler. Hatta otobüs görevi bile görürler. Çocuklar, bir yüzer okula giderler. Irmağın tersine aktığı bu diyarda bitkilerden insanlara kadar her şey suya göre hareket eder.

[Sayfa 23’teki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Kurak mevsim

Yağmurlu mevsim

KAMBOÇYA

Tônlé Sab Gölü

Tônlé Sab Irmağı

Mekong Irmağı

PHNOM PENH

Bassac Irmağı

Mekong Deltası

VİETNAM

[Sayfa 23’teki resim]

Tônlé Sab Irmağı’nda kürek çeken bir çocuk

[Sayfa 23’teki resimler]

Aynı köyün kurak mevsimde ve yağmurlu mevsimde görünümü

[Sayfa 23’teki resim tanıtım notları]

Harita: Based on NASA/Visible Earth imagery; köy fotoğrafları: FAO/Gordon Sharpless