Tekerleksiz Bir Tren

UYANIŞ! YAZARI, HONG KONG

YOLCULAR pırıl pırıl parlayan, göz kamaştırıcı yeni trene binmeden önce bile, farklı bir trenle seyahat edeceklerini hisseder. Sonra Şanghay’daki (Çin) son derece modern olan istasyonundan sessizce kalkan bu tren, hızla ve sarsılmadan saatte 430 kilometrenin üzerinde bir hıza ulaşınca, yolcuların bu hissi daha da kuvvetlenir. Bu özelliği onu dünyanın en hızlı ticari treni yapar. Tren, Pudong Uluslararası Havalimanı’na kadar süren 30 kilometrelik yolculuğunu sadece sekiz dakikada tamamlar. Bu treni diğerlerinden farklı kılan asıl özelliği ise tekerleklerinin olmamasıdır.

Şanghay-Pudong hattı, dünyanın tek maglev (treni manyetik olarak havada tutan) ticari demiryolu hattıdır. Tren metal tekerlekler üzerinde değil, tamamen manyetik bir alan üzerinde gider. Bu trende makinist yerine, bulunduğu yeri hassas bir şekilde devamlı takip eden ve merkezi kontrol istasyonuna veri gönderen teknolojik bir donanım vardır. Orada insan operatörler, bilgisayarlar yardımıyla trenin hareketlerini en ince ayrıntısına kadar kontrol eder.

Magleve Karşı Geleneksel Demiryolu

Bu özel trenin ve yolunun yapımında çeşitli zorluklar vardır. Örneğin seyahat halinde bulunan treni demiryolundan ayıran tek şey daracık bir hava boşluğudur. Bu nedenle mühendisler yola, yumuşak yapısı nedeniyle zamanla çöken Şanghay toprağına göre ayarlanabilen bazı özel ekler yaptılar. Ayrıca beton direklerin ısıya bağlı  genleşme ve büzüşme gibi çeşitli nedenlerle bir ölçüde deforme olduğunu akıllarında tutmaları gerekti.

Yine de maglev teknolojisi sayısız avantaj sağlar. Ne motor ne de tekerlek gürültüsü vardır, ayrıca zararlı egzoz dumanı da çıkarmaz. Yolu ve donanımı diğerine oranla daha az bakım ister. Aynı uzaklığa aynı sayıda yolcu taşımak için maglev treninin kullandığı enerjiyle karşılaştırıldığında, araba üç kat, uçaksa beş kat daha fazla enerji harcar. Aslına bakılırsa trenin havada kalmak için harcadığı enerji, içindeki havalandırma sisteminin harcadığı enerjiden daha azdır! Bunlara ek olarak bu tren, tekerli bir trenden daha dik yokuşlara tırmanabilir ve daha keskin virajları alabilir, bu nedenle de yolların geçtiği yerlerin fazla düzleştirilmesi gerekmez.

Tüm bu avantajlarına rağmen maglev trenlerinin başka hiçbir yerde olmaması şaşırtıcı gibi görünebilir. Bunun nedenlerinden biri, kurulum aşamasının diğerlerine göre daha masraflı olmasıdır. Aslında Çinli yetkililer, Şanghay ile Pekin arasında bir maglev hattı kurma teklifini şimdilik askıya aldı, çünkü onun maliyeti normal bir hızlı tren hattının iki katı olacaktı. Ayrıca maglev hattının ray sistemi farklı olduğundan Çin’deki demiryolu hattına bağlanamayacaktı.

Şanghay’daki maglev treninde Alman teknolojisi kullanılıyor. Almanya’da, Japonya’da ve dünyanın başka yerlerinde maglev araştırmaları sürüyor. Aralık 2003’te Japonya’nın geliştirmekte olduğu maglev treni, saatte 581 kilometre hız yaparak demiryolu bazında dünya rekoru kırdı. Şanghay’daki tren şimdilik ticari alanda türünün tek örneği.

Maglev treni Pudong’dan Şanghay’a dönüş yolculuğuna başlarken yolcular, en yüksek hıza ulaştıkları anı yakalamak için her vagonda bulunan dijital hız göstergelerinden gözlerini ayırmazlar. Yolcuların çoğu ilk seferde etrafa fazla bakamadıklarından trene tekrar biner. Hızla geçip giden manzaraya bakarken maglev trenlerine neden “kanatsız uçak” dendiğini anlarlar.

[Sayfa 24’teki çerçeve/şemalar]

MANYETİK GÜÇ, TRENLERİ NASIL HAVADA TUTAR?

Elektronik olarak kontrol edilen elektromıknatıslar (1) her bir vagonun altına doğru dönen uçlara ve tren yolunun (2) tabanına döşenir. Mıknatıslar, birbirlerinden yaklaşık 1,5 santimetre uzaklaşıncaya kadar treni yükseltirler. Başka mıknatıslar (3) trenin dik olarak hizada kalmasını sağlar. Tren yolundaki bobinler (4) manyetik alan yaratarak trenin ilerlemesini sağlar.

Merkezi kontrol istasyonu elektriği tasarruflu kullanmak için sadece trenin geçmekte olduğu bölüme (5) elektrik verir. Trenin hızlanması ya da bir yere tırmanması gerektiği zaman o bölümlere daha fazla güç verilir. Trenin yavaşlaması ya da geri gitmesi gerektiğinde, tren yolunda bulunan bobinlerdeki manyetik alan tersine çevrilir.

GÜVENLİ Mİ?

Maglev trenleri çok hızlı gittiği halde, alt kısmı (6) demiryolunu kavradığı için trenin raydan çıkması neredeyse olanaksız hale geliyor. Emniyet kemeri takmak gerekmiyor ve tren normal hızında seyrederken bile yolcular serbestçe trenin içinde dolaşabiliyor. Güç kaybı olması halinde, trenin üzerindeki bataryalardan güç alan özel frenler ters manyetik alan oluşturarak, trenin hızını saatte 10 kilometreye düşürüyor. Sonra tren usulca tren yolundaki kızaklara oturuyor ve kayarak yavaş yavaş duruyor.

Trenin güçlü mıknatısları sağlık açısından, örneğin kalp pili kullanan yolcular için risk oluşturuyor mu? Test sonuçları bu konuda endişeye gerek olmadığını gösteriyor. Hatta trenin dış cephesindeki manyetik alan normal trenlerin bazılarını saran manyetik alandan bile daha zayıf.

[Sayfa 24, 25’teki resimler]

Saatte 430 kilometrenin üzerinde hız yapıyor!

[Sayfa 24’teki resim tanıtım notu]

24. ve 25. sayfalar: Tüm fotoğraf ve grafikler: © Fritz Stoiber Productions/Courtesy Transrapid International GmbH & Co. KG