Güneşte Kalmak Zararlı Mı?

“Ozon tabakası inceldiğinden ve güneşlenen insanların sayısı dünyanın her yerinde arttığından, UV [ültraviyole] ışınlarına aşırı maruz kalmanın yol açabileceği hastalıklar artık halk sağlığını tehdit eder hale gelmiştir” (DR. LEE JONG-WOOK, DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ ESKİ GENEL DİREKTÖRÜ).

KUZEY AVRUPALI açık tenli bir adam olan Martin, İtalya’daki bir plajda şemsiyenin altında uyuyakaldı. Uyandığında şemsiyenin gölgesi başka tarafa kaymıştı ve bacakları artık beyaz değil, kıpkırmızıydı. Martin “Acil servise gitmem gerekti” diyor. “Bacaklarım gerilmiş ve şişmişti, sosis gibiydiler. Sonraki iki üç gün korkunç acı çektim. Ne ayakta durabiliyordum ne de dizlerimi kırabiliyordum. Derim o kadar gerilmişti ki yarılmasından korkuyordum.”

Birçokları sadece Martin gibi açık tenli insanların güneşte kalmaması gerektiğine inanır. Ancak koyu tenli insanların cildinin güneşe daha dayanıklı olduğu doğruysa da onlar da cilt kanseri olabilir. Üstelik koyu tenli kişilerde kanser çoğu zaman tehlikeli boyuta varana dek fark edilmez. Uzun süre güneşte kalmak gözlerde ve bağışıklık sisteminde de hasara yol açabilir ve etkileri ancak yıllar sonra ortaya çıkabilir.

Elbette UV ışınları genelde ekvatora yakınlaştıkça artar. Bu nedenle tropikal kuşakta ve sınırındaki bölgelerde yaşayanlar ve buralara seyahat edenler özellikle önlem almalıdır. Bunun bir nedeni, bildirildiğine göre atmosferdeki koruyucu ozon tabakasının son yıllarda daha da incelmesidir. Şimdi uzun süre güneşte kalmanın tehlikelerinden bazılarını görelim.

Göze Verdiği Zarar

Dünya çapında yaklaşık 15 milyon insan katarakt yüzünden kör kalmıştır ve bu körlüğün başlıca nedenidir. Katarakt, göz merceğindeki proteinlerin çözünüp karışarak ve pigment biriktirerek merceği bulanıklaştırmasıdır. UV ışınlarına maruz kalmanın uzun zaman sonra ortaya çıkan etkilerinden biri katarakttır. Hatta katarakt vakalarının yüzde 20’sinde sürekli güneşte kalmanın bu hastalığa yol açtığı ya da durumlarını daha da kötüleştirdiği tahmin ediliyor.

Ne yazık ki, halkın çoğunluğunu yoksul kişilerin oluşturduğu gelişmekte olan birçok ülke ekvatorun yakınındaki “katarakt kuşağı” denen bölgede bulunuyor. Afrika, Asya, Orta ve Güney Amerika’daki milyonlarca yoksul insan katarakt ameliyatı yaptırmaya gücü yetmediği için kör kalmıştır.

Cilde Verdiği Zarar

Dünya çapında kanser teşhisi konan hastaların üçte biri cilt kanseridir. Her yıl yaklaşık 130.000 kişiye cilt kanserinin en tehlikeli türü  olan melanom teşhisi konuyor. Ayrıca her yıl iki ila üç milyon kişide bazal hücreli karsinom ve skuamöz hücreli karsinom gibi diğer cilt kanseri türleri görülüyor. Tahminlere göre yılda yaklaşık 66.000 kişi cilt kanseri yüzünden ölüyor. *

Peki güneş ışığı cildinize nasıl zarar verir? Uzun süre güneşte kalmanın sonucunda ortaya çıkan ilk etkilerden en bilineni ve en yaygın olanı ciltte oluşan eritem, yani güneş yanığıdır. Yanığın doğrudan etkileri arasında cildin su toplaması ve soyulması sayılabilir ve bunlar günlerce sürebilir.

Güneş yanığında UV ışınları cildin dış katmanındaki hücrelerin çoğunu öldürür ve alttaki katmanlara da zarar verir. Güneşte kalmanın sonucunda ciltte meydana gelen herhangi bir renk değişikliği cildin zarar gördüğünün bir göstergesidir. Cilt hücrelerinin gelişimini ve bölünmesini kontrol eden genlerin DNA’sı zarar gördüğünde de kişi kanser olabilir. Ayrıca güneş ışığı cildin yapısını değiştirir ve esnekliğini azaltır. Bu da cildin erken kırışmasına ve sarkmasına, bir yere çarpınca da kolayca morarmasına yol açabilir.

Bağışıklık Sistemine Verdiği Zarar

Araştırmalar cildin çok fazla UV ışınına maruz kalmasının, bağışıklık sisteminin bazı kısımlarının faaliyetlerini olumsuz yönde etkilediğini gösteriyor. Bu, vücudun bazı hastalıklara karşı savunmasını zayıflatabilir. Güneşte kısa süre kalmanın bile bakteri, mantar, parazit ya da virüs enfeksiyonlarına yakalanma riskini artırdığı görülmüştür. Bazıları güneşte kaldıklarında birçok defa uçuk (herpes simplex) çıktığını fark etti. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) yayımladığı bir rapora göre, ültraviyole ışığın UVB olarak bilinen türünün “bağışıklık sistemini zayıflattığı görülüyor. Uçuk çıkması durumunda bağışıklık sistemi artık Herpes simplex virüsünü kontrol altında tutamıyor, bu da enfeksiyonun tekrarlamasına yol açıyor.”

Kanserde ise güneş ışığı vücuda iki taraftan saldırarak yıkıcı bir etki yapar. İlk olarak doğrudan DNA’ya zarar verir. Sonra da bağışıklık sistemini zayıflatarak bununla savaşmasını zorlaştırır.

Sağgörülü davranıp güneşe fazla maruz kalmamak için önlem almamız gerekir. Çünkü sağlığımız, hatta hayatımız söz konusudur.

[Dipnot]

[Sayfa 11’deki çerçeve]

KENDİNİZİ NASIL KORUYABİLİRSİNİZ?

▪ UV ışınlarının en yoğun olduğu saatlerde, yani sabah saat 10’la öğleden sonra 4 arasında çok fazla güneşte kalmayın.

▪ Gölgede durmaya çalışın.

▪ Kollarınızı ve bacaklarınızı, sıkı dokunmuş bol giysilerle koruyun.

▪ Geniş kenarlı bir şapka takarak gözlerinizi, kulaklarınızı, yüzünüzü ve ensenizi koruyun.

▪ Ültraviyole ışınların UVA ve UVB türlerine karşı yüzde 99 ila yüzde 100 koruma sağlayan, yüzü çevreleyen ya da kalın kenarlı kaliteli bir güneş gözlüğü kullanın; bu, gözünüzün zarar görme riskini büyük ölçüde azaltacaktır.

▪ Koruyucu faktörü en az 15 olan, hem UVA hem de UVB’ye karşı koruyan geniş spektrumlu bir krem kullanın ve iki saatte bir bolca uygulayın.

▪ Solaryum cihazlarında UV ışınları kullanıldığından ve bu cilde zarar verebileceğinden WHO bunları kullanmaktan kaçınmayı öneriyor.

▪ Ciltleri özellikle hassas olduğundan bebekleri ve küçük çocukları güneşten koruyun.

▪ Asla güneşin altında uyumayın.

▪ Vücudunuzda şüphelendiğiniz bir ben, çil ya da leke fark ederseniz doktorunuza danışın.