Dünyanın Tepesi Aşılıyor

GEÇMİŞTEKİ kâşifler Atlas Okyanusu’nu Büyük Okyanus’a bağlayan bir kuzey geçidi bulmanın hayalini kuruyorlardı, fakat önlerinde büyük bir engel vardı: Kuzey Kutup Bölgesi’ndeki suları kaplayan buzlar.

Buna rağmen dünyanın tepesinden geçen kestirme bir yol bulma fikri çok cazip geliyordu. 16. yüzyılda, Afrika ve Güney Amerika’nın güney kıyısından dolanarak Doğu’ya giden ticari rotalar Portekiz ve İspanya’nın tekelindeydi. Başka ülkelerin tüccarları Doğu ticaretine katılabilmek için kuzeyden geçen bir rota bulmak zorundaydı. Bunu deneyen birçok ulustan bazıları şunlardı:

İngilizler: 1553’te Sir Hugh Willoughby ve Richard Chancellor iki gemiyle, İngilizler tarafından düzenlenen ilk seferi yaptı. Gemiler bir fırtınada birbirini kaybedince Willoughby kışı Rusya’nın kuzey sınırındaki Kola Yarımadası’nın kıraç kıyılarında geçirmek zorunda kaldı. O ve mürettebatı buradaki çetin koşullara hazırlıklı olmadığından hayatını kaybetti. Chancellor ise Arhangelsk’te demir attı. “Korkunç” lakaplı Çar IV. İvan’ın daveti üzerine oradan da Moskova’ya gitti. Chancellor yaptığı bu seferde Asya’ya geçiş yolu bulamadıysa da İngiltere’yle Rusya arasındaki ticari ilişkinin yolunu açtı.

Hollandalılar: 1594’te Willem Barents ilk olarak Novaya Zemlya’ya yelken açtı. Ancak 1596’daki üçüncü yolculuğunda bu Rus takımadasının kuzey ucundan geçerken gemisi buzlara saplandı ve onarılamayacak derecede hasar gördü. Barents’ın mürettebatı sert kışı, suların sürüklediği odun parçalarından yaptıkları bir barakanın içinde kalarak ve kutup ayısı eti yiyerek geçirdiler. Kış bitince de iki küçük tekneyle ülkelerine geri döndüler. Ancak Barents kurtulamadı.

Ruslar: Rus kâşifler Sibirya’nın ve Büyük Okyanus’a kadar uzanan bölgelerin her köşesini keşfetmeyi hedeflediler. Sadece 60 yıllık bir dönemde (1581-1641) Ural Dağları’ndan Büyük Okyanus’a kadar geniş bir alanı keşfettiler. Hemen hemen aynı dönemde Kazaklar Kuzey Buz Denizi’ne Sibirya’nın ırmaklarından geçerek ulaştılar. Sibirya’yı Rus toprağı ilan ettiler  ve Sibirya’nın kuzeydoğu kıyısı boyunca ticaretin gelişmesine öncülük ettiler. 1648’de Rus gemileri ilk defa, sonradan Danimarkalı denizci Vitus Bering’in adının verildiği Bering Boğazı’ndan geçti.

Seferler Devam Ediyor

Bering’in komutasındaki yaklaşık 1.000 kişilik mürettebat 1733’le 1743 arasında yedi grup halinde Rusya’nın Kuzey Kutup Bölgesi ve Büyük Okyanus kıyılarını incelemek için yola çıktı. Gemileri defalarca buzların arasına sıkıştı ve birçok denizci öldü. Yine de bu seferler sayesinde Kuzey Kutup Bölgesi kıyısının neredeyse tümünün haritası çıkarıldı. Elde edilen veriler, örneğin deniz derinliği ve buz miktarı hakkındaki bilgiler ile deniz haritaları sonraki denizcilerin çok işine yaradı.

Tüm bu seferlerde kullanılan gemiler ağaçtan yapılmıştı. Fakat Bering’in girişiminde, bu gemilerin Kuzey Deniz Rotası * için hiç uygun olmadığı açıkça görüldü. 1778’de İngiliz kâşif James Cook da aynı sonuca vardı; Cook o sene Bering Boğazı’ndan geçip batıya gitmeye çalışırken yolunun buzlarla kapanmış olduğunu gördü. Finlandiya asıllı Nils Adolf Erik Nordenskiöld bu geçitten bir buharlı gemiyle ancak 100 yıl sonra geçebildi.

Ruslar Uzmanlaşıyor

1917’deki Rus Devriminden sonra Kuzey Buz Denizi’ndeki Rus sularından sadece Rus gemilerinin geçmesine izin verildi. Sovyetler Birliği 1930’lu yıllardan itibaren Kuzey Deniz Rotası’nı geliştirdi ve sanayileşmesi için liman kentleri kurdu. Böylece Rusya, Kuzey Kutup Bölgesi’nde denizcilik konusunda her yönden uzmanlaştı.

Kuzey Deniz Rotası, Soğuk Savaş boyunca yabancı gemilere kapalıydı. Ancak siyasi reformlar ve piyasa ekonomisine geçiş sonucunda Rus yöneticiler artık her ülkenin gemilerini bu rotayı kullanmaya davet ediyor. Şimdi ele alacağımız örnek, bu rotanın sağladığı avantajları gösteriyor.

2009 yazında iki Alman kargo gemisi Bering Boğazı’ndan geçip Asya ve Avrupa’nın neredeyse buzsuz kuzey kıyısı boyunca batıya doğru ilerleyerek Hollanda’ya gitti. Böylece ilk defa Rus olmayan bir şirketin gemisi Kuzeydoğu Geçidi’nin tamamından geçmiş oldu. Bu rota sayesinde yol yaklaşık 5.600 kilometre kısaldı ve gemiler limana 10 gün erken vardı. Bu yolculuğu yapan şirket bu kestirme yolu kullanarak gemi başına tahminen 300.000 euro (o sırada 650.000 TL) tasarruf etti.

Bugün Kuzey Kutup Bölgesi’nin denizlerindeki buz hızla eriyor. Bunun sonucunda her yaz denizde büyük alanlar açılıyor. * Bu durumun çevre üzerindeki olası etkileri endişe verici olsa da, buzlar erimeye devam ederse gemiler Rus kıyılarının sığ sularından uzak durabilecek ve doğrudan Atlas Okyanusu’ndan Büyük Okyanus’a geçerek dünyanın tepesini aşabilecek.

[Dipnotlar]

 [Sayfa 15’teki harita]

Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

İZLEDİKLERİ ROTALAR

Hugh Willoughby ve Richard Chancellor

Willem Barents

Vitus Bering

Nils Adolf Erik Nordenskiöld

Buz sınırları

[Harita]

KUZEY BUZ DENİZİ

Kuzey Kutbu

Daimi buz sınırı

Yaz dönemi buz sınırı

Kış dönemi buz sınırı

KUZEY KUTUP DAİRESİ

GRÖNLAND

KANADA

ALASKA

Bering Boğazı

RUSYA

SİBİRYA

URAL DAĞLARI

Novaya Zemlya

Kola Yarımadası

Arhangelsk

MOSKOVA

[Sayfa 16’daki resim]

Kuzey Kutup Bölgesi’ndeki buzlar hızla eriyor

[Sayfa 14’teki resim tanıtım notu]

Library and Archives Canada/​Samuel Gurney Cresswell collection/​C-016105