Hava Şartları Tarihin Akışını Değiştirebilir mi?

TARİHTE yaşanan bazı göze çarpar olayların sonucu aslında büyük ölçüde hava şartlarına bağlıdır. Şimdi bu olaylardan ikisine bakalım.

Fırtınanın Etkisi

İspanya Kralı Felipe 1588 yılında, İngiltere’yi istila etmek üzere İspanyol Armadası adı verilen bir gemi filosu gönderdi. Fakat hava muhalefeti nedeniyle hiçbir şey planlandığı gibi gitmeyecekti.

İspanyol filosu sefere çıkıp Manş Denizi’ne girdiğinde karşısında İngiliz donanmasını buldu. Daha hızlı manevra yapabilen İngiliz gemileri saldırıya geçti, ancak pek zarar veremediler. Bunun ardından İspanyol Armadası emredildiği gibi, İngiltere’yi işgal etmesi planlanan askerleri almak için Calais limanı yakınlarında demir attı.

İngilizler karanlık çöktüğünde gemilerinden birkaçını ateşe verip İspanyolların üzerine saldılar. Bu gemiler, rüzgârın ve akıntının doğru yönde olması sayesinde herhangi bir mürettebat olmadan hedeflerine ulaştılar. İspanyol gemilerinden birçoğu, yanan gemilerden kaçabilmek için çapa halatlarını kesti. İspanyolların bu hamlesi daha sonra felaketleriyle sonuçlanacaktı.

Calais’deki bu olaydan sonra, her iki filo da rüzgârı arkasına alarak Kuzey Denizi’ne doğru yol aldı. İngiliz gemileri barutları tükenmek üzere olduğu için kendi kıyılarına geri çekildi. Ancak İspanyol gemileri, İspanya’ya giden yolda hem İngilizlerin olması hem de rüzgârın ters yönden esmesi nedeniyle, kuzeye doğru yol alıp İskoçya ve İrlanda’yı dolaşmak zorunda kaldı.

Hasar görmüş İspanyol gemilerindeki birçok denizci ya yaralanmış ya da iskorbüt hastalığına yakalanmıştı. Gemilerdeki su ve yiyecek stokları büyük ölçüde tükenmişti. Bu nedenle tüm filoda denizcilere verilen erzak en aza indirildi ve mürettebat giderek güçsüz düştü.

Filo İskoçya’yı geçtikten sonra, Atlas Okyanusu’nda çıkan şiddetli bir fırtına  birçok gemiyi İrlanda kıyılarına doğru sürükledi. Normalde böyle bir durumda demir atılır ve uygun bir rüzgâr çıkana dek beklenirdi. Ancak Calais’deki saldırı sırasında halatlarını kestikleri için 26 İspanyol gemisi İrlanda kıyılarında parçalandı ve 5.000 ila 6.000 kişi can verdi.

İspanyol Armadası ülkesine döndüğünde neredeyse 20.000 kişi hayatını kaybetmişti. Bu savaşın böylesine büyük kayıplarla sonuçlanmasına yol açan tek etken hava şartlarıydı. Belli ki İngilizlerin müttefiki olan Hollandalılar da böyle düşünüyordu. Onlar İspanyol Armadası’nın yenilgisini kutlamak amacıyla bir madalya çıkardılar; bu madalyada tüm doğal afetlere Tanrı’nın sebep olduğuna dair yaygın inanışı yansıtan şu sözler yer aldı: “Yehova üfledi, onlar dağıldı.”

Yağmura Yenildiler

Dünyayı değiştiren ve hava şartlarının önemli ölçüde etkili olduğu başka bir olay da, 1815 yılında yapılan Waterloo Savaşı’dır. Brüksel’in (Belçika) yaklaşık 21 kilometre güneyinde yapılan bu savaşta, sadece birkaç saat içinde 70.000’den fazla asker öldü ya da yaralandı. Savaş alanını İngiliz ordusunun komutanı olan Wellington Dükü belirledi ve ordusunu bu alanın nispeten daha yüksek olan kısmına konuşlandırdı. Napolyon’un emrindeki Fransız ordusu Wellington’ın birliklerinden sayıca üstün olsa da, akşam olmadan Napolyon’un düşmanı yenmesi gerekiyordu. Çünkü Wellington o gece Prusya ordusundan takviye alacaktı. Fakat hava şartları yine önemli bir rol oynayacaktı.

Savaş başlamadan önceki gece şiddetli bir yağmur yağdı. Birçok asker için o gece, hayatlarının en berbat gecesiydi. Bazı askerler çadır kurabildiyse de, bir askerin dediğine göre çadırdaki yataklar sanki bir gölün dibindeymiş gibi sırılsıklamdı. Öyle çok yağmur yağmıştı ki her yer bataklık gibi olmuştu. Wellington’ı kısa sürede yenmek isteyen Napolyon şafak sökerken saldırıya geçmek istediyse de, bunu ancak saatler sonra yapabildi.

Gecikmenin en büyük nedeni, toprağın kuruması için beklemek zorunda kalmalarıydı. Çarpışma başladığında da, Napolyon’un her zaman kullanmayı tercih ettiği topların etkisi çamur yüzünden azaldı. Öncelikle, bu ağır savaş makinelerini çamurda hareket ettirmek zor olduğu için topların menzili kısaldı. Ayrıca, atılan top güllelerinin yerden sekerek Wellington’ın birliklerine daha fazla zarar vermesi beklenirken, ıslak ve yumuşak zemin düşen top güllelerini etkisiz hale getirdi. Tüm bunlar Napolyon ve ordusu için felakete yol açtı. Böylece, sıra dışı hava şartları Fransız ordusunun yenilmesine, Napolyon’un da sürgüne götürülmesine sebep oldu.

Tarihin akışını değiştiren bu iki savaşta da, sonucun belirlenmesinde hava şartlarının önemli bir payı olduğu görülüyor. Olayların bu şekilde gelişmesi de Büyük Britanya İmparatorluğu’nun yükselmesinde kilit bir rol oynadı.

[Sayfa 24’teki resim]

İspanyol Armadası

[Resim tanıtım notu]

© 19th era/​Alamy

[Sayfa 25’teki resim]

Waterloo Savaşı

[Resim tanıtım notu]

© Bettmann/​CORBIS