Eşsiz Bir Kâğıt Şehir

‘KÂĞITTAN şehir olur mu hiç?’ diye merak edebilirsiniz. Tabii ki gerçek bir şehir olamaz, ama bir maket olabilir. Bu şehir Çek Cumhuriyeti’nin başkenti Prag’dır; şehrin maketi Prag Şehir Müzesi’nde sergileniyor. Antonín Langweil bu maket üzerinde 1826’dan, 1837 yılında ölene dek, 11 yıl boyunca çalıştı. Onun böyle zor bir projeye başlamasına ne sebep oldu?

Langweil 1791 yılında bugünkü Çek Cumhuriyeti’nin sınırlarında bulunan Postoloprty şehrinde doğdu. Viyana’daki Sanat Akademisinde taşbaskı (litografi) öğrenimini tamamladıktan sonra Prag’daki ilk taşbaskı atölyesini açtı. Taşbaskı konusunda başarılı olsa da ticarette başarı sağlayamadı ve bu işi bırakmak zorunda kaldı. 1826 yılında Prag’daki bir sergide Paris’in (Fransa) alçıdan yapılmış bir maketini gördü. Langweil gördüklerinden aldığı ilhamla Prag’ın karton ve ahşaptan bir maketini yapmaya karar verdi.

Öncelikle birkaç yıl boyunca şehirdeki detayları titizlikle kaydetti. Her sokakta yürüdü; çizimler yaptı ve binaların, kulübelerin, heykellerin, ağaçların ve parklardaki bankların yerlerini tam olarak not etti. Hatta yerlerde gördüğü fıçıları, kırık camları, bir duvara yaslanmış merdiveni ve odun yığınlarını bile çizdi! Ardından maketini 1:480 ölçeğinde yapmaya başladı. Bu arada  ek gelir sağlamak için soyluların evlerinin maketlerini yapıp satıyordu.

Langweil 1837 yılında vereme yakalandı ve aynı yılın Haziran ayında öldü, geride eşi ve beş kızı kaldı. Üç yıl sonra Langweil’ın maketi, şimdi Ulusal Müze olarak bilinen Vatansever Müzesi’ne yerleştirildi. Peki maketin bu müzeye getirilmesi nasıl oldu? Langweil’ın dul eşi 1840 yılında İmparator I. Ferdinand’a bu maketi satmayı teklif etti. İmparator onu satın aldı ve cömertlik göstererek şu an Çek Cumhuriyeti’nin ulusal müzesi olan müzeye bağışladı. Maket buraya dokuz sandıkla taşındı. Maketin şu anda bulunduğu Prag Şehir Müzesi’nin bir sözcüsü şöyle dedi: “Langweil’ın maketi 19. yüzyılda sadece ara sıra sergileniyordu. 1891 yılında Ulusal Jübile Sergisi’nde yer aldı. Maket bu sergi için oldukça masraflı bir onarımdan geçti . . . 1905’ten itibaren Ulusal Müze’deki kalıcı serginin bir kısmı oldu.”

Tarihçilerin İlgi Odağı Oluyor

Langweil’ın kâğıt maketi günümüzde çok popüler. 5,76 metreye 3,24 metre ölçülerindeki bu maket, camdan yapılmış kapalı bir vitrinde sergilenmektedir ve çok sayıda küçük lambayla aydınlatılmaktadır. “Şehrin” görüntüsü o kadar gerçektir ki, bir makete baktığınızı unutabilirsiniz! Gerçekten de Langweil, her biri üzerinde titizlikle çalışarak iki binden fazla minyatür binayı aslına uygun şekilde yaptı.

Örneğin her binaya bir numara verdi. Maketine sokak lambalarını, su oluklarını ve parke taşlarını ekledi. Kiliseleri yaparken aslına sadık kaldı; öyle ki, vitray camlarını hatta camlardaki eksik veya kırık kısımları maketine yansıttı. Evlerin sıvası dökülmüş kısımlarının altındaki tuğlaları bile gösterdi. Ayrıca Prag’ın ortasından kıvrılarak akan Vltava Nehrine de yer verdi.

Langweil’ın kâğıt maketi bugün sadece müzede duran ilginç bir eser değildir. Bu maket, sanatseverlerin ve Prag’ın zamanla nasıl değiştiğini görmek isteyen tarihçilerin ilgi odağı haline gelmiştir. Elbette yenilenen ya da restore edilen binalar nedeniyle günümüzdeki Prag şehri bu maket şehirden oldukça farklıdır. Özellikle de Yahudi mahallesi ve Prag’ın Eski Şehir denilen kısmı çok değişmiştir. Langweil’ın maketi modern teknoloji sayesinde dijital ortama aktarıldı. Böylece ziyaretçiler interaktif bilgisayar programıyla 1837’nin Prag’ını gezebilir.

Langweil ölmeden önce, Nisan 1837’de bu maketi o zamanki Vatansever Müzesi’ne koymak için izin istedi, fakat müze bu konuyla ilgilenmedi. Langweil büyük bir hayal kırıklığına uğramış olmalı. Oysa şimdi bu müzeyi ziyaret edebilseydi ya da kendi elleriyle yaptığı eski Prag “şehrini” buradaki bilgisayarı kullanarak gezebilseydi, kim bilir ne kadar sevinirdi. Şüphesiz emeklerinin boşa gitmediğini düşünürdü.

[Sayfa 10’daki resim]

Antonín Langweil

[Sayfa 10’daki resim]

Langweil’ın yaptığı Prag şehrinin maketi

[Sayfa 10, 11’deki resim]

Langweil’ın maketinin yakından görünüşü

[Sayfa 10’daki resim tanıtım notu]

10. Sayfa, Langweil: S laskavým svolením Národního muzea v Praze; 10 ve 11. sayfa, maket resimleri: S laskavým svolením Muzea hlavního mesta Prahy