Batik: Endonezya’nın Efsanevi Kumaşı

BATİK çok eski ama eskimeyen bir sanattır. Soylular gösterişli davetlerde, tüccarlar pazarlarda batik giysiler giyer. Batik inanılmaz çeşitlilikte, rengârenk ve çok güzeldir. Peki batik nedir? Nasıl yapılır? Kökeni nedir? Bugün hangi alanlarda kullanılır?

Batiğin kökeni çok eskilere dayanır. Batik desenleri kumaşın boya emmesini engelleyen bir teknikle oluşturulur ve Endonezya kültürünün ayrılmaz bir parçası olmuştur. Bu tür kumaşlar dünyanın pek çok yerinde insanların beğenisini kazanmıştır.

Boyayla Mumun Evliliği

Batik ustası, içinde sıvı mum olan küçük, bakır bir batik cezvesi yardımıyla bir kumaş parçası üzerine ayrıntılı bir desen çizer. Mum donunca kumaşı boyamaya başlar. Mumlu kısımlara boya işlemez, bu kısımlar kumaşın renginde kalır. Zengin desenler yaratmak için bu işlem çeşitli renkteki boyalar kullanılarak tekrarlanır.

19. yüzyılın ortalarında batik ustaları mumu kumaşa uygulamak için bakır damgalar kullandı. Bu yöntem her deseni elle tek tek çizmekten daha hızlıydı ve aynı desende kumaşlar üretmek için pratikti. 20. yüzyılda desenler fabrikalarda basılmaya başlandı. Her ne kadar el yapımı batik ürünler hâlâ satılıyorsa da artık piyasaya fabrikasyon üretim hâkim.

Batik genelde pamuklu ya da ipek kumaşa yapılır. Sentetik boyalar kullanılabileceği gibi yörede yetişen ağaçların yapraklarından, kabuklarından, dallarından ve gövdesinden, ayrıca baharatlardan da boya elde edilebilir. Ustalar desen oluşturmak için mum kullanmaya başlamadan önce, püre haline getirilmiş sebzeler, hayvansal yağlar hatta çamur kullanırdı. Günümüzde genelde sentetik mum kullanılıyor. Ancak balmumu-parafin karışımı kullananlar da var.

Köklü Geçmiş, Parlak Gelecek

İlk batiğin tam olarak nerede ve ne zaman yapıldığını kimse bilmiyor. Çin’de milattan sonra 6. yüzyıldan kalma bazı batik kumaş parçaları var. Batik boyama tekniğinin Endonezya’ya ne zaman girdiği hâlâ bir muamma, ama 17. yüzyılda başka ülkelerin Endonezya’yla batik ticareti yaptığına dair kanıtlar var.

Son yıllarda batik iyice moda oldu ve Endonezya’nın ulusal kimliğinin bir simgesi haline geldi. Batiğin Endonezya’daki köklü tarihi ve kültür üzerindeki etkisi nedeniyle UNESCO, 2009’da batiği, ülkenin “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası” listesine ekledi.

Batik Giyim

Batik yapmanın ve giymenin yerel inanış ve batıl inançlara göre şekillenmiş geleneksel yolları vardır. Endonezya’nın pek çok bölgesinin kendine has renk ve motiflerde batikleri var. Örneğin Cava’nın kuzey sahilinde, canlı renkler ve genellikle çiçek, kuş ya da başka hayvan figürleri kullanılır. Cava’nın orta kesimlerinde ise daha sınırlı bir renk yelpazesi vardır ve genelde  motiflere geometrik desenler hâkimdir. Yaklaşık 3.000 kayıtlı batik deseni mevcuttur.

Geleneksel bir batik giysi olan selendang, kadınların bir şey taşımak için omuz üzerinden geçirerek kullandığı bir şaldır. Genelde kadınlar bununla bebeklerini ya da pazardan aldıkları erzakları taşır. Bu şal sıcak günlerde başa sarılarak da kullanılır.

Erkekler de başlarına iket kepala adı verilen sarık benzeri geleneksel bir başlık takarlar. Kare şeklindeki batik kumaş başa sarılır. Genellikle özel günlerde ve törenlerde takılır.

Bir diğer popüler batik giysi de sarong adı verilen, vücuda sarılarak giyilen dikdörtgen bir kumaştır. Bazen bu kumaşın iki ucu birbirine dikilerek boru şeklinde bir giysi yapılır. Vücudun alt kısmına sarılıp belden içeri sokularak giyilen tipik bir sarong, bol bir eteği andırır. Hem erkekler hem de kadınlar tarafından giyilen bir giysidir.

Batik, rahat pantolonlardan gösterişli gece elbiselerine kadar her çeşit giyside kullanılabilir. Ayrıca batikten tablolar, duvar panoları, masa örtüleri, yatak örtüleri ve başka tekstil ürünleri de yapılır. Turistler bir Endonezya pazarını gezerken batik desenli çantalar, sandaletler, abajurlar, hatta laptop kılıfları bulabilir. Çeşitte sınır tanımayan batik, gerçekten de efsanevi bir kumaştır!

[Sayfa 23’teki resim]

İçinde sıvı mum olan küçük, bakır bir batik cezvesi yardımıyla ayrıntılı bir desen çizilir

[Sayfa 23’teki resim]

Üzerine mumla desen çizilen kumaş tekrar tekrar boyaya batırılır

[Sayfa 23’teki resimler]

Batik Giysiler

1. Selendang

2. Iket kepala

3. Sarong