İsa’nın Yaşamış Olduğuna Dair Arkeolojik Kanıtlar Var mı?

“İSA ile İlgili Kanıtlar Taşa Yazılı.” Biblical Archaeology Review dergisinin (Kasım/ Aralık 2002) kapağında böyle bir haber yer aldı. Derginin kapağında İsrail’de bulunmuş olan, kireçtaşından yapılmış bir kemik sandığının resmi vardı. Kemik sandıkları, MÖ birinci yüzyıl ile MS 70 yılları arasındaki kısa dönemde Yahudiler tarafından yaygın biçimde kullanılmıştır. Ancak, bu yeni bulunan kemik sandığını özellikle önemli kılan, bir tarafında bulunan Aramca bir yazıttı. Bilginler yazıtta şöyle yazdığını kabul ettiler: “Yusuf’un oğlu, İsa’nın kardeşi Yakub.”

Mukaddes Kitaba göre, Nasıralı İsa’nın, Meryem’in kocası Yusuf’un oğlu olduğu kabul edilen, Yakub adında bir kardeşi vardı. İsa Mesih memleketinde hakikati öğrettiğinde, onu dinleyenler çok şaşırıp şöyle sormuştu: “Dülgerin oğlu bu değil mi? anasının adı Meryem değil mi? kardeşleri Yakub, Yusuf, Simun, Yahuda değil mi? Bütün kızkardeşleri yanımızda değiller mi?”—Matta 13:54-56; Luka 4:22; Yuhanna 6:42.

Evet, kemik sandığının üzerindeki yazıt, Nasıralı İsa ile ilgili tanıma uymaktadır. Eski yazıtlar konusunda yetkili bir kişi ve Biblical Archaeology Review dergisindeki, yukarıda adı geçen makalenin yazarı olan André Lemaire şunu ileri sürüyor: Yazıtta sözü edilen Yakub, İsa Mesih’in üvey kardeşi ise, bu yazıt “İsa’yla ilgili Mukaddes Kitap dışı en eski arkeolojik kanıt” olur. Derginin editörü Hershel Shanks, bu kemik sandığının bizi “dünyada yaşamış en önemli kişiye götüren somut ve görünür bir nesne olduğuna” dikkat çekiyor.

Bununla birlikte, kemik sandığının üzerinde yazılı olan üç isim de ilk yüzyılda sıkça kullanılıyordu. Bu nedenle, İsa Mesih’in ailesinin yanı sıra; başka bir ailede de Yakub, Yusuf ve İsa isminde bireyler bulunabilir. Lemaire’in tahminine göre, “Yeruşalim’de (Kudüs) MS 70’ten önceki iki nesilde, . . . . ‘Yusuf’un oğlu, İsa’nın kardeşi Yakub’ olarak adlandırılabilecek yaklaşık yirmi kişi yaşamış olabilir.” Yine de Lemaire, kemik sandığının üzerinde adı geçen Yakub’un, yüzde 90 olasılıkla İsa Mesih’in üvey kardeşi olduğunu düşünüyor.

Bazı kişilerin, bu yazıttaki Yakub’un İsa Mesih’in üvey kardeşi olduğuna inanmalarına yol açan başka bir etken daha var. O dönemde, bu yazıtta da olduğu gibi, ölen kişinin babasından söz edilmesi yaygın bir âdetti; oysa ölenin kardeşinin isminin belirtilmesi çok seyrek görülen bir durumdu. Bu nedenle, bazı bilginler adı geçen İsa’nın önemli biri olması gerektiğine  inandıklarından, onun, İsa Mesih olduğunu düşünüyorlar.

Kemik Sandığı Hakiki mi?

Kemik sandığı nedir? Ölen kişinin bedeni kaya mezarında çürüdükten sonra, kemiklerinin konduğu bir kutu ya da sandıktır. Yeruşalim çevresindeki mezarlarda bulunan birçok kemik sandığı yağmalanmıştır. Üzerinde Yakub yazısı olan kemik sandığı, resmi bir arkeolojik kazı alanında değil, eski eserlerin satıldığı bir çarşıda ortaya çıktı. Sandığın sahibinin, onu 1970’lerde birkaç yüz dolara satın aldığı söyleniyor. Bu nedenle, kemik sandığının ilk bulunduğu yer sır olarak kalmıştır. Bard College’dan (New York) Profesör Bruce Chilton şöyle diyor: “Bir sanat eserinin nerede ortaya çıkarıldığını ve yaklaşık 2.000 yıldır nerede olduğunu açıklayamazsanız, o eser ile sözünü ettiğiniz kişiler arasında bir bağlantı olduğunu iddia edemezsiniz.”

André Lemaire, bu kemik sandığını, arkeolojik değerinin anlaşılması için İsrail’deki Jeolojik Araştırma Kurumuna gönderdi. Oradaki araştırmacılar sandığın MS birinci ya da ikinci yüzyıla ait kireçtaşından yapılmış olduğunu doğruladılar. Ayrıca raporlarında, sandığın yapımında “günümüze ait bir alet ya da araç kullanıldığına ilişkin herhangi bir bulguya rastlanmadığını” da belirttiler. Yine de, The New York Times gazetesinin röportaj yaptığı Mukaddes Kitap bilginleri düşüncelerini ifade ederken “İsa’yla bağlantı kurulmasını sağlayan ikinci derece kanıtın muhtemelen güçlü olduğunu, fakat bunun sadece ikinci derece kanıt olduğunu” belirttiler.

Time dergisi “günümüzde eğitimli kişilerden hemen hiçbirinin İsa’nın yaşamış olduğundan kuşku duymadığını” bildirdi. Yine de, birçoğu, İsa’nın yaşamış olduğuna ilişkin –Mukaddes Kitaptaki kayıtların dışında– başka kanıtların da olması gerektiğini düşünüyor. Acaba bir kişinin İsa Mesih’le ilgili inancı arkeolojik kanıtlara mı dayanmalı? “Dünyada yaşamış en önemli kişinin” tarihsel gerçekliği konusunda hangi kanıtlara sahibiz?

[Sayfa 3’teki resim tanıtım notları]

Solda, Yakub’un Kemik Sandığı: AFP PHOTO/J.P. Moczulski; sağda, yazıt: AFP PHOTO/HO