Chester Beatty Hazinelerine Bir Bakış

“KAYBOLMUŞ çeşitli uygarlıklara ait hazinelerle dolu, . . . . minyatür ve resimlerinin güzelliği ise göz kamaştırıcı.” Eski kütüphane müdürü R. J. Hayes, Dublin’deki (İrlanda) Chester Beatty Kütüphanesini az ve öz olarak böyle tanımladı. Bu kütüphanede, antik çağlardan kalma paha biçilmez parçaların, enfes sanat yapıtlarının ve değeri ölçülemeyecek denli yüksek olan kitap ve elyazmalarının muazzam büyüklükte bir koleksiyonu bulunmaktadır. Acaba Chester Beatty kimdi? Ve ne gibi hazineler topladı?

Ataları İskoç, İrlandalı ve İngiliz olan Alfred Chester Beatty 1875’te New York’ta (ABD) doğdu. Daha 32 yaşındayken, maden mühendisi ve danışmanı olarak büyük bir servet edinmişti. Yaşamı boyunca bu büyük servetini güzel ve seçkin ürünler toplamakta kullandı. 1968 yılında 92 yaşında ölürken koleksiyonunun tümünü İrlanda halkına bıraktı.

Neler Topladı?

Beatty’nin koleksiyonları çok geniş ve çeşitlidir. Öyle ki, bir sergide onların ancak yüzde 1 kadarı sergilenebilir. O, hem Ortaçağ ve Rönesans Avrupası’ndan hem de Asya ve Afrika’nın birçok ülkesinden, binlerce yıllık bir süre içinde çeşitli dönem ve kültürlere ait ender bulunan çok değerli parçalar topladı. Örneğin, onun Japon ağaç baskı tekniğiyle yapılmış resimlerden oluşan enfes koleksiyonu dünyanın en güzel resim koleksiyonlarından biri olarak kabul edilir.

Bu güzel sanatlar koleksiyonundan tamamen farklı olarak, yüzden fazla Babil ve Sümer çivi yazılı kil tabletinden oluşan koleksiyon da çok ilginçtir. Mezopotamya’da 4.000’den fazla yıl önce yaşayan halklar, yaşamlarının ufak ayrıntılarını çiviyle ıslak kil tabletler üzerine yazıp sonra bu tabletleri pişirirlerdi. Bu tabletlerden birçoğu günümüze kadar kalmıştır. Bunlar bize yazı sanatının ne denli eskilere dayandığını açıkça gösterir.

Büyüleyici Kitaplar

Anlaşılan, işçiliği güzel olan kitaplar Chester Beatty’i büyülemişti. Dindışı ve dinsel nitelikte binlerce kitap topladı. Topladığı dinsel kitaplar arasında iç içe girmiş desenlerle süslü Kuran’lar da vardı. Bir yazar onun hakkında şunları diyor: “ Arapça el yazısındaki matematiksel orantılardan büyülenmiş . . . . altın ve gümüş tabakalarıyla ve de diğer parıltılı madenlerle yapılan kaligrafi (harfleri güzel biçimler vererek yazma sanatı) onun renklere olan düşkünlüğünü daha da artırmıştı.”

Yeşim taşı, geçmiş yüzyıllardaki bazı Çin imparatorlarını olduğu gibi, Chester Beatty’i de büyülemişti. O imparatorlar güzel bir yeşim taşını tüm madenlerden, hatta altından bile çok daha değerli sayarlardı. Usta zanaatçılarını yeşim bloklarını ince düz sayfalar haline getirmekle görevlendirirlerdi. Yetenekli ustalar bu yeşim sayfalarını çok zarif bir kaligrafi ve altın içine oyulmuş resimlerle doldurarak gelmiş geçmiş en hayranlık uyandıran kitapların bazılarını meydana getirmişlerdi. Beatty’nin bu kitap koleksiyonu dünyaca ünlüdür.

Paha Biçilmez Mukaddes Kitap Elyazmaları

Kutsal Yazılara çok değer verenler için Chester Beatty’nin en büyük hazinesi, eski ve ortaçağa ait Mukaddes Kitap elyazmalarıyla dolu muazzam koleksiyonudur. Muhteşem renklerle süslü  bu elyazmaları onları kopya eden yazıcıların yeteneğini ve bu işteki sabrını yansıtmaktadır. Basılı kitaplarda da eski ciltçi ve matbaacıların ustalık ve hüneri görülmektedir. Örneğin, Johannes Gutenberg’le aynı tarihlerde yaşayan ve 1479’da Nuremberg’de Biblia Latina’yı basan Anton Koberger, “geçmişteki en önemli ve etkin matbaacılardan biri” olarak tanımlanır.

Chester Beatty Kütüphanesindeki olağanüstü bir yapıt, Suriyeli bilgin Ephraem’in dördüncü yüzyılın başlarına ait parşömen elyazmasıdır. Ephraem bu elyazmasında, ikinci yüzyıla ait Diatessaron [“Karma İncil”] adı verilen bir yapıttan geniş çapta alıntıda bulunur. Diatessaron’da Süryani yazar Tatian, İsa Mesih’in yaşamını anlatan dört incili uyumlu tek bir öykü halinde birleştirmiştir. Daha sonraki yazarlar Diatessaron’dan söz ettiler; fakat onun hiçbir kopyası günümüze ulaşmamıştır. Bu nedenle, 19. yüzyılın bazı bilginleri böyle bir yapıtın gerçekten var olduğundan bile şüphe ettiler. Ne var ki, 1956’da Beatty, Ephraem’in, Tatian’ın Diatessaron’u hakkındaki yorumunu buldu. Bu bulgu, Mukaddes Kitabın doğruluğunu ve güvenilirliğini bir kez daha kanıtlamış oldu.

Paha Biçilmez Papirüs Elyazmaları Hazinesi

Beatty ayrıca yığınla papirüs elyazması da topladı; bunlar hem dinsel hem de dindışı yazılardır. Papirüs kodekslerin 50’den fazlası MS dördüncü yüzyıldan öncesine aittir. Bunların bazıları, Mısır çölünde yüzyıllar boyu kimsenin içine bakmadığı büyük papirüs yığınları –aslında atık kağıtlar– içinden çıkarıldı. Birçok papirüs belge paramparça olmuş bir halde satışa sunuldu. Satıcılar papirüs kırıntılarıyla dolu karton kutularla geliyorlardı. Chester Beatty Kütüphanesinin Batı Koleksiyonları bölümünün müdürü Charles Horton, “onları satın almak isteyenler kutuya ellerini sokuyor ve üzerinde en fazla yazı bulunan en büyük parçayı çekip alıyorlardı” diyor.

Horton’un deyimiyle Beatty’nin “en sansasyon yaratan bulgusu” çok değerli Mukaddes Kitap kodekslerinden oluşuyordu. Horton, “bunların arasında Eski ve Yeni Ahdin bilinen en eski kopyalarının da bulunduğunu” söylüyor. Kodekslerin değerini bilen satıcıların, onları daha çok kişiye satıp daha fazla kazanç elde edebilmek için yırtıp her parçasını ayrı bir kimseye satmış olmaları mümkündür. Buna rağmen, Beatty kodekslerin çoğunu satın alabildi. Bu kodeksler acaba ne kadar önem taşımaktadır? Sir Frederic Kenyon bunların keşfinin, Tischendorf’un 1844’te Codeks Sinaiticus’u (Sina Yazması) buluşundan beri yapılan “en önemli” keşif olduğunu söyler.

Bu kodeksler MS ikinci ve dördüncü yüzyıllar arasına tarihlendirilirler. Yunanca Septuagint çevirisindeki İbranice Kutsal Yazılarda Tekvin kitabının iki kopyası da bulunmaktadır. Kenyon’a göre bu kopyalar özel bir değer taşıyor; çünkü, Tekvin kitabının büyük bir kısmı dördüncü yüzyıla ait Vaticanus ve Sinaiticus kodeksleri içinde bulunmuyor. Üç kodeks Yunanca Kutsal Yazılardaki kitapları içerir. Birinde, dört incilin neredeyse tamamı ve Resullerin İşleri kitabının büyük bir kısmı bulunmaktadır. Beatty’nin daha sonradan ele geçirdiği sayfaların da bulunduğu ikinci kodeksin içinde, resul Pavlus’un İbranilere yazdığı mektup da dahil hemen hemen tüm mektuplarının birer kopyası bulunmaktadır. Üçüncü kodeks Vahiy kitabının üçte birini içerir. Kenyon’a göre, bu papirüsler “Yeni Ahit  metninin aynen yazıldığı gibi elimize geçtiğini gösteren çok somut bir kanıttır ve bu konuda duyduğumuz güveni daha da perçinler.”

Chester Beatty’nin Kutsal Yazılara ait papirüsleri, İsa’nın takipçilerinin çok erken tarihlerde, ihtimal MS birinci yüzyılın sonundan önce, taşınması zor rulolar yerine kodeks ya da yaprak halinde kitaplar kullanmaya başladıklarını gösterir. Ayrıca, yazı malzemesi kıtlığından ötürü yazıcıların çoğu kere eski papirüs kağıtlarını tekrar tekrar kullandıkları da papirüslerin görünümünden bellidir. Örneğin, üzerinde Yuhanna incilinin bir kısmının yazılı olduğu bir Kopt elyazması “Yunan rakamlarıyla dolu bir okul defterini andırmaktadır.”

Bu papirüs belgeler pek göz kamaştırıcı değillerse de, paha biçilmez değerdedirler. Hıristiyanlığın başlangıç devresini somut bir şekilde önümüze sererler. Charles Horton, “en eski Hıristiyan topluluklarından bazılarının büyük değer vererek kullandığı kitaplar burada, gözlerinizin önünde duruyor” diyor. (Süleymanın Meselleri 2:4, 5) Eğer Chester Beatty Kütüphanesindeki bu hazineleri görme fırsatınız olursa, gördükleriniz sizi hayal kırıklığına uğratmayacak.

[Sayfa 31’deki resim]

Katsushika Hokusa’nın Japon ağaç baskısı

[Sayfa 31’deki resim]

Mukaddes Kitabın en eski basılı kopyalarından biri olan “Biblia Latina”

[Sayfa 31’deki resim]

Ephraem’in, Tatian’ın “Diatessaron”u hakkındaki yorumu Mukaddes Kitabın doğruluğunu bir kat daha pekiştirir

[Sayfa 31’deki resim]

Dünyanın en eski kodekslerinden biri olan Chester Beatty P45’te, dört incilin neredeyse tamamı ve Resullerin İşleri kitabının büyük bir kısmı tek kitap halindedir

[Sayfa 29’daki resim tanıtım notu]

Chester Beatty Kütüphanesi’nin mütevelli heyetinin izniyle, Dublin

[Sayfa 31’deki resim tanıtım notu]

All images: Reproduced by kind permission of The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin