Ernst Glück’ün Başardığı Muazzam İş

ERNST GLÜCK 300 yılı aşkın bir süre önce, bilmediği bir dile Mukaddes Kitabı tercüme etmeye karar verdi. Bu işe tarih boyunca çok az kişi cesaret edebilmiştir.

Glück 1654’te Almanya’nın Halle kenti yakınlarındaki küçük Wettin kasabasında doğdu. Babası Lutherci bir papazdı ve evdeki dini ortam genç Ernst’te Tanrı hakkında bilgi edinme isteği uyandırdı. 21 yaşında Almanya’da ilahiyat eğitimini tamamladı ve bugün Letonya olarak bilinen ülkeye gitti. O zamanlar halkın çoğunluğu eğitim göremiyordu ve kendi dillerinde pek az kitapları vardı. Glück daha sonra şunları yazdı: “Gençken buraya geldiğimde dikkatimi çeken ilk eksiklik, Letonya kilisesinde Mukaddes Kitap olmamasıydı . . . . Bu nedenle Tanrı’nın huzurunda, bu dili anadilim gibi öğrenmeye karar verdim.” O, Letonya halkının Mukaddes Kitabı anadilinde okumasını sağlayacaktı.

Tercüme İçin Hazırlıklar

Taşındığı bölge o zamanlar Livonya olarak biliniyordu ve İsveç’in hâkimiyeti altındaydı. İsveç kralının o bölgedeki temsilcisi Johannes Fischer’di. Fischer hem ülkede eğitim düzeyinin yükseltilmesiyle hem de kendi gelirini artırmakla ilgileniyordu. Glück, Mukaddes Kitabı Letoncaya tercüme etme fikrini Fischer’le konuştu. Başkent Riga’da Fischer’in bir basımevi vardı. Letonca Mukaddes Kitap basarak hem eğitimde ilerleme sağlayabilir hem de muhtemelen iyi bir kâr elde edebilirdi. Fischer, İsveç kralı XI. Karl’dan tercüme için izin istedi. Kral projeye izin verdi ve masrafları  karşılamayı teklif etti. Kralın imzasını taşıyan 31 Ağustos 1681 tarihli kararla tercüme işi başladı.

Bu arada Glück de tercümeye hazırlanıyordu. Alman olduğu için, Letonca Mukaddes Kitap tercümesinde Martin Luther’in çevirisini temel alabilirdi. Fakat Glück mümkün olan en iyi çeviriyi yapmak istiyordu ve bunun için orijinal İbranice ve Yunancadan tercüme yapması gerektiği sonucuna vardı. Glück Mukaddes Kitabın yazıldığı bu dilleri yeterince bilmiyordu, o yüzden bunları öğrenmek için Almanya’nın Hamburg kentine gitti. Oradayken Jānis Reiters adındaki Livonyalı bir papazdan, hem Letoncayı hem de Mukaddes Kitabın yazıldığı eski Yunancayı öğrenmek için yardım aldı.

Yıllar Süren Emek ve Bekleyiş

Dil eğitimini 1680’de tamamlayan Glück, Letonya’ya döndü ve papaz olarak çalışmaya başladı. Kısa süre içinde de tercüme işine koyuldu. 1683’te büyük Aluksne bölgesine papaz olarak tayin edildi. Bu kent onun tercüme işiyle özdeşleşti.

O zamanlar, Letoncanın kelime haznesi Mukaddes Kitapta geçen birçok terim ve kavramı ifade etmeye yetmiyordu. Bu nedenle Glück, tercümesinde bazı Almanca sözcükler kullandı. Fakat Tanrı’nın Sözünü Letoncaya tercüme etmek için elinden gelenin en iyisini yaptı; uzmanlar da bu tercümenin çok kaliteli olduğu konusunda hemfikirdirler. Glück yeni kelimeler bile türetti ve bunlardan bazıları bugün Letoncada yaygın şekilde kullanılıyor. Bunlar arasında “örnek”, “ziyafet”, “dev”, “casusluk etmek” ve “tanıklık etmek” için kullanılan kelimeler de vardır.

Johannes Fischer tercüme işinin ilerleyişi konusunda İsveç kralını sürekli bilgilendiriyordu. Yazışmalardan anlaşıldığına göre, Glück Yunanca Kutsal Yazıların tercümesini 1683’ten önce bitirmişti. Tüm Mukaddes Kitabı 1689’a kadar tamamlamış, üstlendiği bu muazzam işi sadece sekiz yıl içinde bitirmişti. * Mukaddes Kitabın yayımlanması uzun süre ertelendi, fakat 1694’te Glück amacına  ulaştı; hükümet Letonca Mukaddes Kitabın dağıtımına izin verdi.

Bazı tarihçiler Glück’ün Mukaddes Kitap tercümesini tek başına yaptığına pek inanmıyor. Kuşkusuz Luther’in tercümesinden yararlanmış ve Mukaddes Kitabın Letoncada zaten var olan kısımlarında bazı düzeltmeler yaparak bunları tercümesine almıştı. Ancak bunlar tercümenin çok küçük bir kısmını oluşturuyordu. Peki onunla çalışan başka tercümanlar var mıydı? Tercüme işinde bir yardımcısı vardı, başkaları da düzeltmenlik yapıyor ve tercümeyi kontrol ediyordu. Ancak anlaşılan onların işi tercüme etmek değildi. Herhalde Glück tek tercümandı.

Glück’ün tercümesi Letonca yazı dilinin gelişiminde bir dönüm noktasıydı, ama bundan daha önemli bir sonucu da vardı. Sonunda Letonya halkı Tanrı’nın Sözünü kendi dillerinde okuyup, yaşamsal öğretilerini anlayabilecekti. Onlar Ernst Glück’ün kendileri için yaptıklarını unutmadılar. 300 yılı aşkın bir süredir Aluksne halkı, Glika ozoli, yani Glück’ün meşeleri adı verdikleri iki meşe ağacına bakıyor. Glück onları Letonca Mukaddes Kitap anısına dikmişti. Aluksne’de çeşitli Mukaddes Kitap çevirilerinin bulunduğu küçük bir müze var ve bu çeviriler arasında Glück’ün tercümesinin ilk baskısından da bir nüsha bulunuyor. Aluksne kentinin ambleminde hem Mukaddes Kitap hem de Glück’ün tercüme işini bitirdiği 1689 tarihi vardır.

Sonraki Çalışmaları

Glück Letonya’ya geldikten kısa bir süre sonra Rusça öğrenmeye başladı. 1699’da başka bir arzusunu gerçekleştirmek üzere, Mukaddes Kitabın Rusça tercümesine başladığını yazdı. 1702’de yazdığı bir mektupta da Letonca Mukaddes Kitabı gözden geçirmeye başladığını belirtti. Fakat artık koşullar Mukaddes Kitap tercümesini giderek zorlaştırıyordu. Yıllardır barış içinde olan Letonya, savaş alanı haline gelmişti. 1702’de Rus orduları İsveç’i bozguna uğratıp Aluksne’yi ele geçirdiler. Glück ve ailesi Rusya’ya sürgüne götürüldü. * O çalkantılı dönemlerde Glück, gözden geçirdiği Letonca Mukaddes Kitabın ve Rusça tercümesinin elyazmalarını kaybetti. 1705’te Moskova’da öldü.

Letonca ve Rusça çevirilerin elyazmalarının yok olması büyük bir kayıptır. Fakat bugün Letonca Mukaddes Kitabı okuyan herkes Glück’ün özgün tercümesinden yararlanıyor.

Ernst Glück, Mukaddes Kitabı anadillere çevirmek gibi muazzam bir işi üstlenen birçok kişiden yalnızca biri. Bunun sonucunda yeryüzündeki hemen her dil grubundan insan Tanrı’nın Sözünü okuyabiliyor ve böylece paha biçilmez hakikat suyundan yararlanabilirler. Mukaddes Kitabın 2.000’den fazla dilde basılması sayesinde Yehova, dünyanın dört bir yanındaki insanlara Kendini tanıtmaya devam ediyor.

[Dipnotlar]

[Sayfa 13’teki resim]

Glück’ün tercümesi

[Sayfa 14’teki resim]

Yehova’nın Şahitleri Glück’ün tercüme yaptığı kasabada Mukaddes Kitabı öğretiyorlar