Matbaacılık Sanatının Öncülerinden Biri

ELYAZMASI kitap ve tomarların tarihi binlerce yıl geriye gider. Fakat basılı kitapların tarihi o kadar eski değildir. Bilinen ilk basılı kitaplar, oyma ağaç kalıplar kullanılarak MS 868’de Çin’de üretildi. Yaklaşık 1455’te ise Almanya’da Johannes Gutenberg hareketli metal harf kalıplarını icat etti ve ilk Latince Kutsal Kitabı bastı.

 Ne var ki, ancak matbaacılık geliştikten birkaç yıl sonra Kutsal Kitabın ve diğer kitapların dağıtımı hız kazandı. Almanya’daki matbaacılığın merkezi Nürnberg oldu. Anton Koberger adında bir Nürnbergli belki de Kutsal Kitabı uluslararası çapta ve çok sayıda basıp yayımlayan ilk kişiydi.

Anton Koberger’in de aralarında bulunduğu ilk Kutsal Kitap yayımcılarına tüm dünya çok şey borçlu. Öyleyse şimdi Koberger’e ve yaptığı işe daha yakından bakalım.

‘Kendini Kutsal Kitabı Yayımlamaya Adadı’

Koberger Nürnberg’in ilk matbaasını 1470’te açtı. Şirketi zirvedeyken Basel, Strasbourg, Lyon ve başka Avrupa şehirlerinde tam 24 baskı makinesi vardı. Matbaacı ve ustalar da dahil 100 işçi çalıştırıyordu. Koberger ortaçağa ait Latince yazılar ve çoğunlukla da kendi zamanına ait bilimsel eserler yayımladı. Kariyeri boyunca 236 eser bastı. Bu eserlerden bazısı yüzlerce sayfaydı ve her sayfa elle çalışan baskı makineleriyle tek tek basıldı.

Koberger’in kitapları, kaliteli yazı karakterleri sayesinde güzel ve okunaklı olmalarıyla meşhurdu. Tarihçi Alfred Börckel şöyle yazıyor: “Koberger her zaman yeni dökülmüş, keskin hatları olan kalıplar kullanmakta ısrar ederdi. Yıpranmış harflerin kullanılmasına izin vermezdi.” Ayrıca Koberger’in bastığı kitapların ve Kutsal Kitapların pek çoğunda ayrıntılı ağaçbaskı illüstrasyonlar bulunuyordu.

Koberger’in yaşamöyküsünü yazan Oscar Hase onun, kariyeri boyunca ‘kendini tek bir kitabı, Kutsal Kitabı yayımlamaya adadığını’ söyler. Koberger ve meslektaşları var olan en doğru Kutsal Kitap metinlerini elde etmek için büyük çaba sarfetti. Bu iş herhalde hiç kolay olmadı, çünkü pek çok parşömen el yazması belirli manastırlarda hazine gibi saklanıyordu. Ve ödünç verilseler bile, buna ancak kopya edilmeleri için, çok kısa bir süreliğine izin verilirdi.

Latince ve Almanca Kutsal Kitaplar

Koberger Biblia Latina’nın (Latince Kutsal Kitap) 15 baskısını yaptı. İlk baskının tarihi 1475’ti. Bazı baskılarda Nuh’un gemisini, On Emri ve Süleyman’ın mabedini betimleyen illüstrasyonlar vardı. 1483’te Koberger Biblia Germanica’dan (Almanca Kutsal Kitap) 1.500 adet bastı. Bu o zaman için çok büyük bir rakamdı. Almanca Kutsal Kitapta okuyucunun ilgisini uyandırmak, metni açıklamak ve okuma yazması olmayanlara bildikleri Kutsal Kitap öykülerini hatırlatmak için 100’den fazla ağaçbaskı illüstrasyona yer verildi. Bu resimler sonraki Kutsal Kitap ressamlarına, özellikle de Almanca Kutsal Kitapların ressamlarına ilham kaynağı oldu.

Koberger’in 1483 baskısı Almanca Kutsal Kitabı çok sevildi, ancak bu onun bastığı ilk ve son Almanca Kutsal Kitap oldu. Editörleri bu Kutsal Kitabın dilini kilisenin onayladığı Latince Vulgata çevirisine çok dikkatle uyarlasa da, Koberger aslında 14. yüzyıla ait yasaklanmış bir Valdocu tercümeyi temel almıştı. * Ertesi yıl Papa VIII. Innocentius, Valdocuları ortadan kaldırdı. Ardından kilisenin Almanca Kutsal Kitaplara muhalefeti arttı. 22 Mart 1485’te Mainz şehrinin (Almanya) başpiskoposu Berthold, Kutsal Kitabı Almancaya tercüme etmeyi mahkûm eden bir ferman çıkardı. Ertesi yıl 4 Ocak’ta Berthold bu fermanı yeniledi. Bu muhalefet karşısında Koberger bir daha Almanca Kutsal Kitap basmaya cesaret edemedi.

Anton Koberger’in çabaları yine de boşa gitmedi. O, yeni keşfedilen matbaacılık sanatının öncülerinden biri oldu. Böylece pek çok kitabın Avrupa’da daha ucuza ve daha kolay elde edilebilmesini sağladı. Koberger’in yaptığı iş sayesinde halkın her kesiminden insan Kutsal Kitaba ulaşabildi.

[Dipnot]

[Sayfa 26’daki resimler]

Soldan Sağa: Aslanlar çukurundaki Daniel’in ağaçbaskı illüstrasyonu; Altın varaklı büyük harf; Keskin hatlı yazı karakterleri

[Sayfa 26’daki resim]

Koberger

[Sayfa 26’daki resimler]

Koberger’in Latince ve Almanca Kutsal Kitaplarından ayrıntılar, Başlangıç 1:1’in açıklaması ve renkli süslemeler

[Sayfa 26’daki resim tanıtım notları]

Tüm Kutsal Kitap fotoğrafları: American Bible Society Library’nin izniyle; Koberger: Mit freundlicher Genehmigung der Linotype GmbH