Kutsal Kitap Devirlerinde Yaşam: Para

“İsa hazine kaplarını görecek şekilde oturdu ve halkın onlara nasıl para attığını izlemeye koyuldu; zengin kişilerden birçoğu bol bol para atıyordu. Bu sırada yoksul bir dul kadın geldi ve iki pul attı” (MARKOS 12:41, 42).

KUTSAL KİTAPTA paradan birçok kez söz edilir. Örneğin İncil kayıtlarında görüldüğü gibi İsa bazı önemli ilkeleri öğretmek için çeşitli para türlerine değindi. Yukarıda alıntılanan ayette geçen dul kadının ‘iki pulluk’ bağışını kullanarak öğrencilerine bir ders verdi. Başka bir defasında da takipçilerine hükümetin yetkisiyle ilgili nasıl bir tutuma sahip olmaları gerektiğini öğretmek için dinar olarak bilinen bir paraya dikkat çekti * (Matta 22:17-21).

Para neden icat edildi? Kutsal Kitap devirlerinde nasıl yapılırdı? Nasıl kullanılırdı? Ve parayla ilgili sahip olmamız gereken bakış açısı hakkında Kutsal Kitaptan ne öğreniriz?

Takas Yönteminden Değerli Madenlere

Paranın icadından önce insanlar takas yöntemiyle alışveriş yapardı. Eşdeğerde mal ya da hizmet değiş tokuş ederlerdi. Fakat takas yönteminin bazı zorlukları vardı. Bu yöntemin işe yaraması için her iki taraf da diğer tarafın istediği bir şey sunmalıydı. Ayrıca takas edilen hayvan ya da tahıl çuvalları gibi ağır şeyler taşınmalı veya bakımıyla ilgilenilmeliydi.

Tüccarlar sonunda mal alıp satmak için daha kullanışlı bir şeye ihtiyaç duyduklarını fark ettiler. Çözüm olarak altın, gümüş ve bakır gibi değerli madenleri kullanmaya karar verdiler. Aşağıdaki resimde bir mal ya da hizmet satın almak için mücevher ve külçe şeklinde değerli madenler veren bir tüccarı görüyorsunuz. Bu madenler alışverişten önce hassas terazilerde dikkatle tartılırdı. Örneğin İbrahim sevgili eşi Sara öldüğünde onu gömmek için bir yer satın alacağı zaman karşılık olarak vereceği gümüşü tartmıştı (Başlangıç 23:14-16).

Yehova’nın İsrailoğullarına  yazılı Kanun verdiği dönemde açgözlü tüccarlar hatalı teraziler ve doğru olmayan ağırlıklar kullanarak müşterileri aldatıyorlardı. Yehova Tanrı dürüst olmayan davranışlardan iğrenir, bu nedenle toplumundaki tüccarlara şöyle dedi: “Doğru terazi, doğru ağırlık . . . . kullanacaksınız” (Levioğulları 19:36; Özdeyişler 11:1). Bugün de satıcılar Yehova’nın açgözlülük ve dürüst olmayan davranışlarla ilgili düşüncelerinin değişmediğini akılda tutmalıdır (Malaki 3:6; 1. Korintoslular 6:9, 10).

İlk Madeni Paralar Nasıl Yapılırdı?

İlk madeni paralar muhtemelen Lidya’da (bugün Türkiye’de) MÖ 700’den bir süre önce basıldı. Çeşitli ülkelerdeki metal işçileri kısa süre sonra büyük miktarda madeni para üretmeye başladılar ve Kutsal Kitapta adı geçen yerlerde de insanlar bunları kullanmaya başladı.

Madeni paralar nasıl yapılırdı? Bir metal işçisi fırından erimiş madeni alır (1) ve kalıplara dökerek boş pullar üretirdi (2). Sonra da bu pulları, üzerine simge ya da resim basmak için metal kalıplar arasına koyardı (3). Ardından kalıba çekiçle vurarak üstündeki şekli pulun üzerine basardı (4). Bu işlem çok hızlı yapıldığından baskı çoğu kez paranın tam ortasına denk gelmezdi. Sonra işçiler paraları ayırırdı, hepsinin aynı değerde olup olmadığını kontrol etmek için tartardı ve gerekirse herhangi bir fazlalığı keserdi (5).

Para Bozanlar, Vergi Tahsildarları ve Bankacılar

MS birinci yüzyılda Filistin’e farklı ülkelerden çeşitli paralar gelirdi. Örneğin başka ülkelerden Yeruşalim’deki mabede gelenler yanlarında yabancı para getirirdi. Ancak mabetten sorumlu kişiler mabet vergisinin ancak belirli bir para türüyle ödenmesini kabul ediyordu. Mabette yabancı paraları bozup kabul edilen para birimine dönüştürenler çoğu kez bunun için fahiş fiyatlar isterdi. İsa bu açgözlü adamları kınadı. Neden? Çünkü Yehova’nın evini “ticarethaneye” ve “haydut yatağına” çevirmişlerdi (Yuhanna 2:13-16; Matta 21:12, 13).

Filistin’de yaşayanlar devlete de çeşitli vergiler ödemeliydi. Bir tanesi ‘baş vergisiydi’,  İsa’ya muhalefet edenler ona bu vergi hakkında soru sormuştu (Matta 22:17). Devlete ödenen vergiler arasında ithalat-ihracat vergileri ve yol vergisi de vardı. Filistin’deki vergi tahsildarları dürüst olmayan davranışlarıyla tanınırlardı ve halk onlardan nefret ederdi (Markos 2:16). Vergi tahsildarları halktan fazla para isteyerek ve paranın fazlasını kendilerine saklayarak büyük servet ediniyorlardı. Ancak Zakkay gibi bazı vergi tahsildarları İsa’nın mesajına olumlu karşılık verdi ve dürüst olmayan uygulamaları bıraktı (Luka 19:1-10). Bugün, Mesih’i takip etmek isteyen herhangi bir kişi iş alışkanlıkları da dahil her konuda dürüst olmalı (İbraniler 13:18).

Parayla uğraşan diğer bir grup bankacılardı. Onlar yabancı paraları bozmanın yanı sıra birikim sistemleri kurar, borç verir ve bankaya para yatıranlara faiz öderlerdi. İsa, ticaret yapmaları için kendilerine çeşitli miktarlarda para emanet edilen hizmetkârlarla ilgili örneğinde bu bankacılardan söz etmişti (Matta 25:26, 27).

Parayla İlgili Uygun Görüş

Bugün çoğu ülkede insanlar ihtiyaç duydukları şeyi satın almak için para kazanmalılar. Tanrı’nın yüzyıllar önce Kral Süleyman’a ilhamla yazdırdığı şu sözler hâlâ geçerlidir: ‘Para korunaktır.’ Fakat Süleyman aynı zamanda hikmetin paradan çok daha değerli olduğunu, çünkü ‘sahibini yaşattığını’ söyledi (Vaiz 7:12). Bu hikmet Kutsal Kitapta bulunur.

İsa, takipçilerinin parayla ilgili dengeli bir görüş edinmesine yardımcı olmak için şöyle dedi: “Bir insanın çok malı mülkü olsa bile, hayatı bunlara bağlı değildir” (Luka 12:15). İsa’nın birinci yüzyıldaki öğrencileri gibi biz de parayı sorumlu ve dürüst şekilde kullanır ve para sevgisi geliştirmekten kaçınırsak hikmetli davranmış oluruz (1. Timoteos 6:9, 10).

[Dipnot]

[Sayfa 26’daki çerçeve/resimler]

 Eski Madeni Paralar

● Birinci yüzyılda Filistin’de kullanılan en küçük madeni paralardan biri bakır leptondu. Bir işçi sadece 15 dakikada iki lepton kazanırdı. Dul kadının mabetteki hazine kabına attığı iki pul muhtemelen iki leptondu (Markos 12:42).

● Bir işçi, Yunan parası olan gümüş drahmiyi kazanmak için hemen hemen tüm gün çalışmalıydı (Luka 15:8, 9). Yahudi erkeklerin her yıl ödediği mabet vergisi iki drahmiydi (Matta 17:24).

● Gümüş dinar, üzerinde Sezar’ın resminin bulunduğu bir Roma parasıydı, dolayısıyla Roma yönetimi altındaki yetişkin Yahudi erkeklerin ‘harç’ ücretini bu parayla ödemesi çok uygundu (Romalılar 13:7). İşveren işçisine 12 saatlik bir işgünü için bir dinar öderdi (Matta 20:2-14).

● Sur şehrinde yapılan saf gümüş şekel İsa yeryüzündeyken Filistin’de kullanılan bir paraydı. Yüksek kâhinlerin İsa’yı ele verdiği için Yahuda İskariyot’a ödediği 30 “gümüş”, Sur şekeli olabilir (Matta 26:14-16).

Paralar gerçek boyutundadır