1, 2. I yini lexi endleke leswaku Pawulo a ya eYerusalema naswona hi swihi swiphiqo leswi a a ta langutana na swona loko a fika kona?

 PAWULO u tlhele a famba eswitarateni swo lala ni leswi a swi tshama swi tele hi vanhu swa le Yerusalema. Muti wolowo a wu ri wa nkoka naswona a wu hlawuleke ku yi tlula hinkwayo loko Yehovha a ha tirhisana ni vanhu va yena. Vaaki va wona vo tala a va tinyungubyisa hi matimu ya wona. Pawulo a a swi tiva leswaku Vakreste vo tala a va ma tshemba ngopfu matimu ya khale naswona a va tsandzeka ku cinca mahanyelo ya vona hambileswi a swi ri erivaleni leswaku Yehovha a a nga ha tirhisani ni vanhu va yena lava n’wi xandzukeleke. Loko Pawulo a a ha ri aEfesa, u endle xiboho xo tlhelela emutini wolowo lowukulu wa Yerusalema leswaku a tisela swisiwana mphalalo kambe loko a fika u swi xiyile leswaku Vakreste van’wana a va nga si swi twisisa leswaku Yehovha a nga ha kongomisi vanhu va yena hi ku landza ntwanano lowu a wu endleke ni Vayuda. (Mit. 19:21) Hambileswi a a swi tiva leswaku u hoxa vutomi bya yena ekhombyeni, a nga xi cincanga xiboho lexi a xi endleke.

² Kambe, xana Pawulo a a ta langutana na yini eYerusalema? Xiphiqo xin’wana lexi a a ta langutana na xona a ku ri valandzeri va Kreste lava a va karhatekile hikwalaho ka mavarivari lawa va ma tweke, lama n’wi khumbaka. Valala va Kreste a va ta n’wi tikisela vutomi. A va ta n’wi hehla, va n’wi ba va tlhela va n’wi xungeta hi ku n’wi dlaya. Swiendlakalo swoleswo swo biha a swi ta pfuna Pawulo leswaku a tihlamulela. U vekele Vakreste va manguva lawa xikombiso lexinene hi ku titsongahata, xivindzi ni ripfumelo ra yena loko a tlhantlha swiphiqo leswi a a langutana na swona. A hi voneni leswaku u swi endlise ku yini sweswo.

3-5. Hi wihi nhlangano lowu Pawulo a nga ya eka wona le Yerusalema naswona ku buriwe hi yini? (b) Hi dyondza yini eka nhlangano lowu Pawulo a veke na wona ni vakulu va le Yerusalema?

³ Hi siku leri tlhandlamaka leri Pawulo ni vatirhi-kulobye va fikeke ha rona eYerusalema, va endzele vakulu lava a va rhangela vandlha. Eka rungula leri, a ku vuriwi nchumu hi vaapostola; kumbexana hinkwavo a va rhurhele etindhawini tin’wana. Hambiswiritano, Yakobo ndzisana ya Yesu a a ha ri kona. (Gal. 2:9) Swi nga endleka leswaku Yakobo a a ri mutshama-xitulu eka nhlangano lowu “vakulukumba hinkwavo a va ri kona” ku katsa na Pawulo.—Mit. 21:18.

 ⁴ Pawulo u xewete vakulukumba ivi “a va hlamusela hi vuxokoxoko swilo leswi Xikwembu xi nga swi endla exikarhi ka matiko hikwalaho ka ntirho wakwe wo chumayela.” (Mit. 21:19) A swi kanakanisi leswaku vamakwerhu va khutazekile loko va twa xiviko xexo. Na hina namuntlha ha tsaka loko hi twa leswaku ntirho wo chumayela wu ya emahlweni ematikweni man’wana.—Swiv. 25:25.

⁵ Swi nga endleka leswaku loko va ri karhi va vulavula, Pawulo u vule leswaku u te ni minyikelo leyi humaka eka vamakwerhu va le Yuropa. Hakunene rirhandzu rero ra vamakwerhu va le kule swinene ri tsakise vakulukumba volavo, lava a va yingisele Pawulo naswona ri endle leswaku va nkhensa. Bibele yi vula leswaku endzhaku ka loko vakulukumba va yingise xiviko xa Pawulo, “va sungul[e] ku dzunisa Xikwembu”! (Mit. 21:20a) Hilaha ku fanaka ninamuntlha, vamakwerhu vo tala va tsaka loko vapfumeri-kulobye va va pfuna va tlhela va va khutaza loko va weriwe hi khombo kumbe va hlaseriwe hi mavabyi lama dlayaka.

6. Hi xihi xiphiqo lexi Pawulo a byeriweke xona?

⁶ Hiloko vakulu va byela Pawulo leswaku ku ni xiphiqo le Yudiya lexi n’wi khumbaka. Va te: “Makwerhu, wa swi vona leswaku ku ni magidigidi ya vapfumeri lava nga Vayuda naswona hinkwavo va wu rhandza ngopfu Nawu. Kambe va twe mavarivari ya leswaku u dyondzisa Vayuda hinkwavo exikarhi ka matiko leswaku va tshika Nawu wa Muxe, u va byela leswaku va nga va yimbisi vana va vona kumbe ku landzela ndhavuko.” a—Mit 21:20b, 21.

7, 8. (a) Xana Vakreste vo tala va le Yudiya a va ri ni vonelo rihi leri hoxeke? (b) Ha yini vonelo rero a ri nga vuli leswaku Vayuda van’wana lava nga Vakreste a va ri vagwinehi?

⁷ Ha yini Vakreste vo tala a va ha hisekela Nawu wa Muxe hambileswi a ku hele malembe yo tlula 20 wu herisiwile? (Kol. 2:14) Hi lembe ra 49 C.E., vaapostola ni vakulukumba lava a va hlangane eYerusalema, va rhumele papila emavandlheni va hlamusela  vapfumeri lava nga vamatiko leswaku a swi nga bohi leswaku va yimba ni ku hlayisa Nawu wa Muxe. (Mit. 15:23-29) Hambiswiritano, papila rero a ri nga vulavulanga hi vapfumeri lava nga Vayuda, lava vo tala va vona a va nga swi tivi leswaku Nawu wa Muxe a wu nga ha tirhi.

⁸ Xana vonelo rero leri hoxeke a ri ta sivela vapfumeri volavo lava nga Vayuda leswaku va nga ha faneleki ku va Vakreste? Doo! Phela, a va nga si tshama va va vagandzeri va swikwembu swa vahedeni lerova ku nga vuriwa leswaku a va ya emahlweni ni mihivahivana ya vukhongeri bya vona bya khale. Nawu wolowo, lowu a wu ri wa nkoka swinene eka vapfumeri lava nga Vayuda a wu huma eka Yehovha hi byakwe. A xi kona lexi a xi hoxile ha wona. Kambe, a wu fambisana ni ntwanano wa khale kasi Vakreste a va ri ehansi ka ntwanano lowuntshwa. Vugandzeri lebyi tengeke a byi lava leswaku va tshika ku landzela Nawu wa Muxe. Vayuda volavo lava se a va ri Vakreste, lava a va hisekela Nawu wa Muxe, a va nga twisisi leswaku va fanele va tshika ku wu landzela leswi se va nga ehansi ka ntwanano lowuntshwa. A va fanele va cinca mianakanyo ya vona leswaku yi fambisana ni leswi Xikwembu xi nga swi hlavutela hi ntwanano wa Nawu wa Muxe. b—Yer. 31:31-34; Luka 22:20.

9. Xana Pawulo u dyondzise yini hi Nawu wa Muxe?

⁹ Xana a ku ri ntiyiso leswaku Pawulo u dyondzisa Vayuda va matiko leswaku “va nga va yimbisi vana va vona kumbe ku landzela ndhavuko”? Pawulo a a ri muapostola wa Vamatiko naswona a a seketela xiboho xa leswaku Vamatiko a va nga fanelanga  va landzela Nawu wa Muxe. Nakambe, u paluxe xihoxo xa lava a va ringeta ku sindzisa vapfumeri lava nga Vamatiko leswaku va yimbisiwa ku komba leswaku va yingisa Nawu wa Muxe. (Gal. 5:1-7) Nakambe Pawulo u chumayele mahungu lamanene eka Vayuda lava a a hlangana na vona loko a endzela miti yo hambana-hambana. A swi kanakanisi leswaku u hlamusele vanhu hinkwavo lava yingisaka leswaku loko Yesu a fa, Nawu wa Muxe wu heleriwe hi ntirho nileswaku munhu u va la lulameke hikwalaho ka ripfumelo ku nga ri hi ku landzela mintirho ya Nawu.—Rhom. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Xana Pawulo u swi kombise njhani leswaku u anakanyela van’wana loko swi ta emhakeni ya Nawu wa Muxe ni ku yimba?

¹⁰ Nilokoswiritano, Pawulo a a twisisa loko van’wana va lava ku landzelela mindhavuko yin’wana ya Vayuda yo fana ni ku nga tirhi hi Savata kumbe ku papalata swakudya swo karhi. (Rhom. 14:1-6) Naswona a nga vekanga milawu leyi yirisaka ku yimba. Entiyisweni, u yimbise Timotiya hikuva a a nga swi lavi ku khunguvanyisa Vayuda lava a va swi tiva leswaku tata wa Timotiya i Mugriki. (Mit. 16:3) Mhaka yo yimba a ku ri xiboho xa munhu hi yexe. Pawulo u byele Vagalatiya a ku: “Ku va munhu a yimbile kumbe a nga yimbanga a hi swa nkoka, kambe ripfumelo leri fambisanaka ni rirhandzu hi rona ri nga ra nkoka.” (Gal. 5:6) Hambiswiritano, munhu la yimbaka hileswi a lavaka ku hlayisa Nawu kumbe hikwalaho ko ehleketa leswaku sweswo swi ta endla leswaku a amukelaka eka Yehovha, a a ta va a nga ri na ripfumelo.

11. Hi yihi ndzayo leyi vakulukumba va yi nyikeke Pawulo naswona a ku katseka yini eka yona? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)

¹¹ Hambileswi mahungu-ndlela wolawo a ma ri mavunwa, vapfumeri lava nga Vayuda a va ha karhatekile hikwalaho ka wona. Hikwalaho ka sweswo, vakulukumba va byele Pawulo va ku: “Hi ni vavanuna va mune lava tiboheke hi ku hlambanya. Famba ni vavanuna lava kutani u tibasisa hi ku landza mukhuva wa kona swin’we na vona u tlhela u va hakelela leswaku va ta byevula tinhloko ta vona. Kutani  un’wana ni un’wana u ta swi tiva leswaku mavarivari lawa va byeriweke wona mayelana na wena i mavunwa, kambe mahanyelo ya wena i manene naswona u hlayisa Nawu.” c—Mit. 21:23, 24.

12. Xana Pawulo u swi kombise njhani leswaku u pfumelelana ni swiyimo naswona u tirhisane njhani ni nkongomiso wa vakulu va le Yerusalema?

¹² Pawulo a a ta va a vule leswaku xiphiqo a ku nga ri mahungu-ndlela lama nga twiwa kambe a ku ri vapfumeri lava nga Vayuda lava a va hisekela Nawu wa Muxe. Kambe a a tiyimisele ku pfumelelana ni swiyimo ntsena loko swi nga lwisani ni milawu leyi kongomisaka ya Xikwembu. Emalembeni lama hundzeke u tsale a ku: “Eka lava nga ehansi ka nawu ndzi tiendle loyi a nga ehansi ka nawu, hambileswi mina ndzi nga riki ehansi ka nawu, leswaku ndzi ta koka lava nga ehansi ka nawu.” (1 Kor. 9:20) Eka xiendlakalo xexo, Pawulo u pfumelelane ni vakulu va le Yerusalema kutani a va “ehansi ka nawu.” Hi ndlela yoleyo, u hi vekele xikombiso lexinene namuntlha xa leswaku hi fanele hi tirhisana ni vakulu naswona hi nga sindzisi leswaku swilo swi endliwa hi ndlela ya hina.—Hev. 13:17.

13. (a) Ha yini Vayuda van’wana va vange hasahasa etempeleni? (b) Xana Pawulo u pone njhani?

¹³ Swilo swi fambe ximatsi le tempeleni. Loko masiku ya leswaku xihlambanyo xexo xi hela, Vayuda va le Asiya va vone Pawulo hiloko va n’wi hehla hi leswaku u tise Vamatiko etempeleni ivi va vanga hasahasa. Loko ndhuna ya masocha ya le Rhoma a yi nga nghenelelanga, Pawulo a a ta va a biwe kukondza a fa. Kutani ndhuna yoleyo yi n’wi pfalele ekhotsweni. Ku sukela hi nkarhi wolowo swi teke malembe ya mune leswaku Pawulo a tlhela a ntshunxeka. Hambiswiritano, khombo leri Pawulo a a langutane na rona a ri nga si hela. Loko ndhuna yoleyo yi vutisa Vayuda leswaku ha yini va hehla Pawulo, va sungule ku huwelela swihehlo swo tala. Loko va ri karhi va huwelela ndhuna yoleyo a yi nga twisisi leswaku va ri yini. Ndlela leyi a va hlundzuke ha yona, swi kale swi lava leswaku Pawulo a balekiseriwa endhawini yin’wana. Loko Pawulo ni masocha ya le Rhoma va ri ekusuhi ni ku nghena exivaveni xa masocha, Pawulo u byele ndhuna yoleyo a ku: “Ndza ku kombela, ndzi pfumelele ndzi vulavula ni vanhu lava.” (Mit. 21:39) Ndhuna yoleyo yi pfumerile naswona Pawulo u lwele ripfumelo ra yena hi xivindzi.

14, 15. (a) I yini leswi Pawulo a swi hlamuseleke Vayuda? (b) Xana ndhuna ya le Rhoma yi endle yini leswaku yi kuma xivangelo xa ku hlundzuka ka Vayuda?

¹⁴ Loko Pawulo a sungula u te: “Ndzi yingiseni loko ndzi tihlamulela.” (Mit. 22:1)  Pawulo u vulavule ni ntshungu wolowo hi Xiheveru hiloko wu n’wi yingisela. A nga banga mariri kambe u hlamusele hilaha ku twakalaka leswaku ha yini se a ri mulandzeri wa Kreste. Hi ku endla tano, Pawulo u tirhise vutlhari kutani a vula tinhla leti Vayuda volavo a va ta ti kambisisa loko va swi lava. Pawulo a a dyondzisiwe hi Gamaliyele naswona u tshame a xanisa valandzeri va Kreste, hilaha swi nga endlekaka leswaku van’wana a va swi tiva. Hambiswiritano, loko a ya eDamaska u vone xivono xa Kreste la pfuxiweke, la nga vulavula na yena. Vavanuna lava a va famba na Pawulo va vone ku vonakala naswona va twe munhu a vulavula kambe a va nga swi twisisi leswi a swi vulaka. (Mitirho 9:7; 22:9, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Endzhaku ka sweswo, vavanuna volavo va yise Pawulo eDamaska hikuva xivono xexo xi endle leswaku a nga ha voni. Loko va fika va hlangane na Ananiya loyi a a tiviwa hi Vayuda va muti wolowo hiloko a pfula mahlo ya Pawulo hi singita.

¹⁵ Pawulo u ye emahlweni a vula leswaku endzhaku ko tlhelela eYerusalema, Yesu u humelele eka yena loko a ri etempeleni. Hi nkarhi wolowo, Vayuda volavo va nyangatsekile hiloko va huwelela va ku: “Wanuna loyi a a dlayiwe, hikuva a nga faneriwi hi ku hanya!” (Mit. 22:22) Leswaku Vayuda volavo va nga vavisi Pawulo, ndhuna ya masocha yi n’wi yise exivaveni xa masocha. Tanihi leswi ndhuna yoleyo a yi lava ku tiva xivangelo xa ku va Vayuda volavo va hlundzukela Pawulo, yi lerise leswaku Pawulo a konanisiwa a ri karhi a biwa. Hambiswiritano, Pawulo u vule leswaku i Murhoma leswaku a ta tisirhelela hi ndlela ya le nawini leyi a yi n’wi pfulekerile. Vagandzeri va Yehovha va manguva lawa va tirhisa tindlela leti fanaka leti nga enawini leswaku va lwela leswi va swi pfumelaka. (Vona bokisi leri nge “ Milawu Ya Le Rhoma Ni Vaaki Va Kona” ni leri nge “ Ku Tengiwa Ka Milandzu eTihubyeni Manguva Lawa.”) Loko  ndhuna yoleyo yi twa leswaku Pawulo i muaki wa le Rhoma, yi nambe yi swi vona leswaku yi fanele yi kuma tindlela tin’wana to kuma timhaka leti a yi lava ku ti tiva. Hi siku leri tlhandlamaka, yi yise Pawulo eka Sanedri ku nga huvo leyi tlakukeke ya Vayuda.

16, 17. (a) Hlamusela leswi endlekeke loko Pawulo a vulavula emahlweni ka Sanedri. (b) Loko Pawulo a biwa, u xi veke njhani xikombiso xa ku titsongahata?

¹⁶ Loko Pawulo a sungula ku tiyimelela emahlweni ka Sanedri, u te: “Vavanuna, vamakwerhu, ripfalo ra mina ra ndzi tshunxa emahlweni ka Xikwembu leswaku a ndzi endlanga nchumu xo biha ku ta fikela namuntlha.” (Mit. 23:1) A nga ha vulanga swo tala naswona Bibele yi ri: “Loko muprista lonkulu Ananiya a twa sweswo a lerisa lava yimeke ekusuhi na yena leswaku va n’wi makala nomu.” (Mit. 23:2) Wolowo a wu ri ndzhukano! Naswona muprista yoloye a a ri ni xihlawuhlawu hi ku vula leswaku Pawulo i muhembi a nga ri na vumbhoni! A swi hlamarisi leswi Pawulo a hlamuleke a ku: “Xikwembu xi ta ku ba, mukanganyisi ndziwena. Xana u tshama ehansi leswaku u ndzi avanyisa hi ku landza Nawu, kutani hi nkarhi lowu fanaka u tlula Nawu hi ku lerisa leswaku ndzi biwa?”—Mit. 23:3.

¹⁷ Van’wana lava a va ri kwalaho va hlamarile naswona a va nga hlamarisiwi hi loyi a beke Pawulo kambe va hlamarisiwe hi leswi nga vuriwa hi Pawulo! Va n’wi vutisile va ku: “Xana u rhuketela muprista lonkulu wa Xikwembu?” Loko a va hlamula u va dyondzise ku titsongahata ni ku xixima Nawu. U te: “Vamakwerhu, a ndzi nga swi tivi leswaku i muprista lonkulu. Hikuva ku tsariwile, ‘U nga tshuki u vulavula swo biha hi mufumi wa vanhu va ka n’wina.’” d (Mit. 23:4, 5, 5; Eks. 22:28) Kutani Pawulo u tirhise rhengu rin’wana. Tanihi leswi a a swi tiva leswaku swirho swa Sanedri i Vafarisi ni Vasaduki, u te: “Vavanuna, vamakwerhu, ndzi Mufarisi, ndzi n’wana wa Vafarisi. Ndzi avanyisiwa hikwalaho ka leswi ndzi nga ni ntshembo wa leswaku vafi va ta pfuxiwa.”—Mit. 23:6.

18. Ha yini Pawulo a tivule Mufarisi naswona hi nga n’wi tekelela njhani eka swiyimo swin’wana?

¹⁸ Ha yini Pawulo a tivule Mufarisi? Hikuva a a ri “n’wana wa Vafarisi” loyi a a huma eka ndyangu lowu a wu ri swirho swa mpambukwa wolowo. Hikwalaho, vanhu vo tala  a va ha n’wi teka a ri Mufarisi. e Kutani, ha yini Pawulo a a pfumelelana ni Vafarisi emhakeni ya ku pfuxiwa ka vafi? Vafarisi a va kholwa leswaku moya wa munhu wa pona loko miri wa yena wu fa nileswaku mimoya-xiviri leyo lulama yi ta tlhela yi hanya eka miri yin’wana. Kambe Pawulo a a nga pfumeli eka tidyondzo teto. A a kholwa eka ku pfuxiwa loku nga dyondzisiwa hi Yesu. (Yoh. 5:25-29) Hambiswiritano, Pawulo a a pfumelelana ni Vafarisi leswaku lava feke va ni ntshembo wo tlhela va hanya—ku nga nchumu lowu Vasaduki a va nga wu pfumeli. Hi nga ha tirhisa tindlela leti fanaka loko hi chumayela vanhu lava pfumelaka leswaku Xikwembu xi kona. I ntiyiso leswaku va nga ha pfumela eka swikwembu swa vona kambe hina hi pfumela eka Xikwembu lexi ku vulavuriwaka hi xona eBibeleni. Hambiswiritano hi pfumelelana na vona leswaku Xikwembu xi kona.

19. Ha yini ku ve ni hasahasa loko Sanedri yi hlanganile?

¹⁹ Leswi Pawulo a swi vuleke swi endle leswaku huvo ya Sanedri yi avana. Bibele yi ri: “Hiloko ku va ni huwa leyikulu, kutani vatsari van’wana va ntlawa wa Vafarisi va tlakuka, va sungula ku kariha va ku: “Munhu loyi a nga dyohanga nchumu; kambe loko ku ri ni swivumbiwa leswi nga vonakiki kumbe ntsumi leyi vulavuleke na yena—.’” (Mit. 23:9) Vasaduki a va nga ta pfumelelana ni mhaka ya leswaku swi nga endleka ntsumi yi vulavule na Pawulo hikuva a va nga pfumeli eka tintsumi! (Vona bokisi leri nge “ Vasaduki Ni Vafarisi.”) Ku ve ni hasahasa leyikulu lerova ndhuna ya masocha ya le Rhoma yi tlhele yi ponisa vutomi bya muapostola Pawulo. (Mit. 23:10) Hambiswiritano, Pawulo a a ha ri ekhombyeni. Xana a ku ta humelela yini hi muapostola loyi? Ndzima leyi landzelaka yi ta hi hlamusela hi vuxokoxoko.