1-3. Ha yini Pawulo a ye eKorinto naswona hi swihi swihinga leswi a langutaneke na swona?

 LEMBE ra 50 C.E. a ri ya eku heleni naswona muapostola Pawulo a a ri eKorinto, ku nga muti lowu a wu dume hi mabindzu naswona vunyingi bya vaaki va wona a ku ri Magriki, Marhoma ni Vayuda. a Pawulo a a nga telanga ku ta xava kumbe ku xavisa ni ku ta lava ntirho wo tihanyisa kambe a a tele ntirho wa nkoka swinene wa ku chumayela hi Mfumo wa Xikwembu. Hambiswiritano, a a fanele a kuma ndhawu yo tshama naswona a a tiyimisele ku nga vi ndzhwalo eka van’wana. A a nga swi lavi leswaku vanhu va titwa va bohekile ku n’wi khathalela hileswi a tirhelaka Xikwembu. Xana a a ta endla yini?

² Pawulo a a tiva ku endla matende. Kambe ntirho wolowo a ku nga ri matlangwana, nilokoswiritano a a tiyimisele ku tiwundla hi lawa ya ka yena. Hambiswiritano, xana a a ta wu kuma ntirho emutini wolowo, lowu n’wana a a an’wa hi tsheve? Xana a a ta yi kuma ndhawu yo tshama? Hambileswi Pawulo a a langutane ni swihinga sweswo, a a nga rivalanga leswaku ntirho lowu a tinyiketeleke eka wona a ku ri ku chumayela.

³ Pawulo u tshame nkarhi wo lehanyana eKorinto naswona ntirho wa yena wo chumayela wu ve ni vuyelo lebyinene. Xana hi nga dyondza yini eka leswi Pawulo a swi endleke eKorinto, leswi nga hi pfunaka leswaku hi chumayela Mfumo wa Xikwembu hi rixaladza emasin’wini lawa hi chumayelaka eka wona?

4, 5. (a) Xana Pawulo u tshame kwihi loko a ri eKorinto naswona hi wihi ntirho lowu a a tihanyisa ha wona? (b) Swi nga ha va swi tise ku yini leswaku Pawulo a kota ku endla matende?

⁴ Endzhaku ka masikunyana loko Pawulo a fike eKorinto, u kume vatekani van’wana lava nga ni malwandla, ku nga Akhwila loyi a a ri Muyuda ni nsati wa yena Prisila kumbe Priska. Vatekani volavo va rhurhele eKorinto endzhaku ka loko Mufumi Klawudiyo a lerise “Vayuda hinkwavo leswaku va suka eRhoma.” (Mit. 18:1, 2) Akhwila na Prisila va rhurhele Pawulo ekaya ra  vona va tlhela va tirha na yena ebindzwini ra vona. Bibele yi ri: “Leswi a va endla ntirho lowu fanaka, [Pawulo] u tshame ekaya ra vona a tirha na vona, hikuva hi ntirho a va ri vaendli va matende.” (Mit. 18:3) Pawulo u tshame ni vatekani lava a va ri ni tintswalo ni malwandla loko a ri karhi a endla ntirho wo chumayela eKorinto. Loko a ha tshama na Akhwila na Prisila, swi nga endleka leswaku u tsale mapapila man’wana ya yena lawa hi ma hlayaka eBibeleni namuntlha. b

⁵ Xana swi tise ku yini leswaku Pawulo a endla matende hambileswi a dyondzisiweke “hi Gamaliyele”? (Mit. 22:3) Vayuda va lembe-xidzana ro sungula a va nga swi languteli ehansi ku dyondzisa vana va vona mintirho yo karhi ya mavoko hambileswi a va lava leswaku vana volavo va dyondzeka. Swi nga endleka leswaku Pawulo u dyondze ku endla matende a ha ri muntshwa hikuva a a huma eTarso le Kilikiya, ku nga muti lowu dumeke hi ku endla lapi leri vuriwaka cilicium. Xana ntirho wo endla matende a wu katsa yini? A wu katsa ku rhunga lapi leri tende ri endliwaka ha rona kumbe ku ri tsema ivi u ri rhunga ri va tende. Swi nga khathariseki leswaku hi yihi ndlela leyi a yi tirhisiwa, lexi salaka hileswaku a swi lava u kulula u n’watseka.

6, 7. (a) Xana Pawulo a a ri teka njhani bindzu ro endla matende naswona i yini lexi kombisaka leswaku Akhwila na Prisila a va ri teka tano na vona? (b) Xana Vakreste namuntlha va xi tekelela njhani xikombiso xa Pawulo, Akhwila na Prisila?

⁶ Pawulo a a nga tiyimiselanga ku heta vutomi bya yena hinkwabyo a ri karhi a endla matende. A a endla ntirho wolowo ntsena leswaku a kota ku tihanyisa loko a ri karhi a endla ntirho wo chumayela ‘handle ko lava leswaku vanhu n’wi hakela.’ (2 Kor. 11:7) Xana Akhwila na Prisila a va ri teka njhani  bindzu ra vona? Tanihi leswi a va ri Vakreste, a swi kanakanisi leswaku a va ri teka hilaha Pawulo a a ri teka hakona. Entiyisweni, loko Pawulo a rhurha eKorinto hi lembe ra 52 C.E. a ya aEfesa, Akhwila na Prisila va rhurhe na yena naswona vandlha ra kwalaho a ri hlanganyela endlwini ya vona. (1 Kor. 16:19) Hi ku famba ka nkarhi va tlhelele eRhoma ivi va tlhela va rhurhela aEfesa. Vatekani volavo lava hisekaka va rhangise Mfumo naswona a va tiyimisele ku pfuna van’wana, hi ndlela yoleyo a va rhandzeka eka “mavandlha hinkwawo ya vamatiko.”—Rhom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Vakreste va manguva lawa va landzela xikombiso xa Pawulo, Akhwila na Prisila. Lava tiyimiseleke ku endla ntirho wo chumayela hi ku hiseka, va tirha hi matimba leswaku va nga vi ‘ndzhwalo wo tika’ eka van’wana. (1 Tes. 2:9) Vo tala lava phayonaka, va pfa va endla mintirho yo khomisa kumbe va tirha hi nkarhi wo karhi elembeni leswaku va kota ku tihanyisa entirhweni wa vona wa ku chumayela naswona sweswo swa bumabumeriwa. Ku fana na Akhwila na Prisila, malandza yo tala ya Yehovha  lama nga ni malwandla, ma amukela valanguteri va miganga emakaya ya vona. Lava va ‘titolovetaka ku kombisa malwandla,’ va swi tiva leswaku swa khutaza ni ku tiyisa ku endla tano.—Rhom. 12:13.

8, 9. Xana Pawulo u endle yini loko Vayuda va kaneta ntirho wa yena hi matimba naswona u ye a ya chumayela kwihi?

⁸ Loko Silasi na Timotiya va fika va huma eMakedoniya naswona va tamele tinyiko to tala, swi ve erivaleni leswaku Pawulo a a endla matende ntsena leswaku a kota ku tihanyisa. (2 Kor. 11:9) Pawulo “a khomeka ngopfu hi rito [“a tinyiketa ku dyondzisa rito ntsena, a nga ha tirhi swin’wana,” BML].” (Mit. 18:5) Hambiswiritano, ku tinyiketela ka Pawulo hi mbilu hinkwayo eku chumayeleni ku endle leswaku Vayuda va n’wi kaneta ngopfu. Leswaku Pawulo a nga vi ni nandzu hileswi Vayuda va aleke ku yingisa rungula leri ponisaka, leri vulavulaka ha Kreste, u dzudze tinguvu ta yena ivi a byela Vayuda lava n’wi katenaka a ku: “Ngati ya n’wina a yi ve ehenhla ka tinhloko ta n’wina. Mina a ndzi na nandzu. Ku sukela sweswi ndzi ta ya eka vanhu va matiko.”—Mit. 18:6; Ezek. 3:18, 19.

⁹ Xana Pawulo a a ta ya chumayela kwihi? Wanuna un’wana la vuriwaka Titiyo Yusto, la hundzukeleke evukhongerini bya Vayuda, u amukele Pawulo endlwini ya yena leyi a yi vandzamane ni sinagoga. Hiloko Pawulo a suka esinagogeni a ya endlwini ya Yusto. (Mit. 18:7) Loko Pawulo a ri eKorinto a a tshama endlwini ya Akhwila na Prisila kambe u tshame ngopfu endlwini ya Yusto loko a ri karhi a endla ntirho wo chumayela.

10. I yini lexi kombisaka leswaku Pawulo a nga tiyimiselanga ku chumayela Vamatiko ntsena?

¹⁰ Loko Pawulo a vula leswaku u ta ya eka vamatiko, xana a a vula leswaku u ta tshika ku chumayela Vayuda hinkwavo ni lava va hundzukeleke evukhongerini bya Vayuda swin’we ni lava tsakelaka? A swi tano! Hi xikombiso, “Krispo mulanguteri wa sinagoga a va mupfumeri eHosini swin’we ni ndyangu wakwe hinkwawo.” Swi le rivaleni leswaku vo hlayanyana lava a va gandzela esinagogeni yoleyo va ve vapfumeri na vona ku fana na Krispo hikuva Bibele yi ri: “Vakorinto vo tala lava va swi tweke na vona va va vapfumeri kutani va khuvuriwa.” (Mit. 18:8) Kutani vandlha lerintshwa leri a ra ha ku simekiwa eKorinto a ri hlanganyela endlwini ya Titiyo Yusto. Loko ku ri leswaku rungula ra buku ya Mitirho ri runguriwa hi ndlela leyi Luka a tsalaka ha yona hi ku landzelerisa swilo, swi vula leswaku Vayuda volavo kumbe lava hundzukeleke evukhongerini bya Vayuda va hundzuke endzhaku ka loko Pawulo a dzudze tinguvu ta yena. Rungula rero ri swi veka erivaleni leswaku Pawulo a a tiyimisele ku

11. Xana Timbhoni ta Yehovha ti n’wi tekelela njhani Pawulo loko ti ri karhi ti chumayela vanhu va Vujagana?

¹¹ Ematikweni yo tala namuntlha, tikereke ta Vujagana ti dzime timitsu naswona ti lawula swirho swa tona. Ematikweni yo tala ni le swihlaleni, varhumiwa va Vujagana va hundzule vanhu vo tala. Vunyingi bya lava va tivulaka Vakreste va tihanyela hi ku landza mindhavuko ya vona hilaha Vayuda va le Korinto  hi lembe-xidzana ro sungula a va endla hakona. Hambiswiritano, hina Timbhoni ta Yehovha hi tiyimisele ku ya eka vanhu vo tano leswaku hi va pfuna va ma twisisa kahle Matsalwa. Hambiloko va hi kaneta kumbe vafundhisi va vona va hi xanisa, a hi lan’wi. Eka vanhu volavo lava ‘hisekelaka Xikwembu kambe a va na vutivi lebyi kongomeke,’ swi nga endleka ku ri ni vo tala lava titsongahataka, lava loko vo lavisisiwa, va nga kumiwaka.—Rhom. 10:2.

12. Xana xivono lexi Pawulo a nga xi vona xi n’wi tiyise hi ndlela yihi?

¹² Loko ku ri leswaku Pawulo a a ri karhi a kanakana ku ya emahlweni ni ntirho wa yena wo chumayela eKorinto, u fanele a ve ni xivindzi loko vusiku byin’wana Hosi Yesu a humelela eka yena exivonweni a ku: “U nga chavi, yana emahlweni u dyondzisa, u nga tshiki, hikuva ndzi na wena naswona a nga kona munhu loyi a nga ta ku hlasela a ku vavisa; hikuva ndzi ni vanhu vo tala emutini lowu.” (Mit. 18:9, 10) Xolexo xi ve xivono lexi tiyisaka nhlana! Hosi yi tshembise Pawulo leswaku yi ta n’wi sirhelela leswaku a nga vavisiwi yi tlhela yi n’wi byela leswaku ku ni vanhu vo tala lava faneleke va twa mahungu lamanene emutini wolowo. Xana Pawulo u endle yini endzhaku ko vona xivono xolexo? Bibele yi ri: “Hiloko a tshama kona lembe ni tin’hweti ta tsevu, a dyondzisa rito ra Xikwembu exikarhi ka vona.”—Mit. 18:11.

13. Xana Pawulo a a anakanya hi xiendlakalo xihi loko a ri karhi a tshinela eka xitshamo xa vuavanyisi, kambe i yini lexi endleke leswaku a nga chavi?

¹³ Endzhaku ka loko Pawulo a hete lembe a ri eKorinto, u tlhele a vona ndlela yin’wana ya leswaku Hosi a yi n’wi seketela. “Vayuda va hlasela Pawulo va n’wi yisa ehubyeni,” leyi a yi vuriwa beʹma. (Mit. 18:12) Van’wana va vula leswaku xitshamo xolexo lexi a xi vuriwa beʹma a ku ri platifomo leyi tlakukeke leyi namekiweke mavulu ya muvala wa wasi ni wo basa yi tlhela yi khavisiwa hi swifaniso swo tala naswona a yi akiwe ekusuhi ni ndhawu ya ku xavisela exikarhi ka muti wa Korinto. Emahlweni ka yona a ku ri ni ndhawu leyi ringaneke leswaku ntshungu wu hlengeletana. Hi ku ya hi leswi vayimburi va swi tshubuleke, swi nga endleka leswaku xitshamo xa vuavanyisi a xi ri ekusuhi ni sinagoga, leswi vulaka leswaku a xi  ri kusuhi ni yindlu ya Yusto. Kumbexana loko Pawulo a ri karhi a tshinela xitshamo lexi vuriwaka beʹma, a a anakanya hi ku khandliwa ka Stefano hi maribye, loyi minkarhi yin’wana a vuriwaka Mukreste wo sungula ku fela ripfumelo. Hi nkarhi wolowo, Pawulo a a tiviwa hi vito ra Sawulo naswona u seketele ku “dlayiwa ka yena.” (Mit. 8:1) Xana na yena a a ta dlayiwa hi ndlela leyi fanaka? Doo, hikuva Hosi yi te eka yena: “A nga kona munhu loyi a nga ta . . . ku vavisa.”—Mit. 18:10, An American Translation.

14, 15. (a) Xana Vayuda va hehle Pawulo hi yini naswona ha yini Galiyo a herise nandzu wolowo? (b) Ku endleke yini eka Sostena naswona swi nga endleka a hetelele a ve yini?

¹⁴ Xana ku endleke yini loko Pawulo a fika exitshan’wini xa vuavanyisi? A xi ungameriwa hi muavanyisi loyi a a ri ndhuna ya masocha ya le Akaya, loyi a a vuriwa Galiyo—loyi a a ri buti wa Seneca, mutivi wa filosofi loyi a a ri Murhoma. Vayuda va hehle Pawulo va ku: “Wanuna loyi u kucetela vanhu ku gandzela Xikwembu hi ndlela leyi nga fambisaniki ni nawu.” (Mit. 18:13) Vayuda a va hehla Pawulo hileswaku u hundzula vanhu swi nga ri enawini. Hambiswiritano, Galiyo u vule leswaku Pawulo a nga endlanga “xidyoho” nileswaku a nga na nandzu wa “vugevenga lebyikulu.” (Mit. 18:14) Galiyo a a nga swi lavi ku nghena timholovo ta Vayuda. U nambe a herisa nandzu wolowo Pawulo a nga si pfula ni nomu a tiyimelela. Sweswo swi hlundzukise ntshungu wolowo lowu a wu hehla Pawulo. Hiloko wu tirihisela eka Sostena, loyi swi nga endlekaka leswaku u teke xikhundlha xa Krispo xa ku va muungameri wa sinagoga. Wu n’wi khomile kutani wu “sungula ku n’wi ba emahlweni ka huvo.”—Mit. 18:17.

¹⁵ Ha yini Galiyo a nga wu sivelanga ntshungu wolowo loko wu ba Sostena? Kumbexana Galiyo a a anakanya leswaku Sostena i murhangeri wa wona kutani a a tshovela leswi a swi byaleke. Hambiloko xivangelo a xi nga ri xona xolexo, kambe xiendlakalo xexo xi ve ni vuyelo lebyinene. Loko Pawulo a tsalela vandlha ra le Korinto papila ro sungula, emalembeni yo hlayanyana endzhaku ka xiendlakalo xexo, u vulavule hi munhu wo karhi loyi vito ra yena a ku ri Sostena naswona se a a ri makwerhu. (1 Kor. 1:1, 2) Xana ku nga va ku ri Sostena luya a nga biwa eKorinto? Swi nga endleka naswona loko ku ri yena xiendlakalo xexo xi fanele xi n’wi pfunile leswaku a va Mukreste.

16. Xana marito ya Hosi lama nge: “yana emahlweni u dyondzisa, u nga tshiki, hikuva ndzi na wena” ma hi pfuna njhani entirhweni wa hina wo chumayela?

¹⁶ Phela, endzhaku ka loko Vayuda va nga swi lavanga ku yingisa Pawulo loko a va chumayela, Hosi Yesu u tiyisekise Pawulo a ku: “U nga chavi, yana emahlweni u dyondzisa, u nga tshiki, hikuva ndzi na wena.” (Mit. 18:9, 10) Hi fanele hi tsundzuka marito wolawo ngopfu-ngopfu loko vanhu va nga swi lavi ku yingisa rungula ra hina. Hi nga rivali leswaku Yehovha u vona leswi nga etimbilwini ta vanhu naswona u kota ku koka lava nga ni timbilu letinene leswaku va va vagandzeri va yena. (1 Sam. 16:7; Yoh. 6:44) Hakunene swoleswo swa hi khutaza leswaku hi tshama hi khomekile hi ntirho wo chumayela! Lembe ni lembe ku khuvuriwa magidi-gidi ya vanhu—ku nga madzana-dzana hi siku. Hinkwavo lava yingisaka xileriso xa ku “ya endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa,” Yesu u va tiyisa nhlana a ku: “Ndzi na n’wina mikarhi hinkwayo kukondza makumu ma fika.”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Swi nga endleka leswaku Pawulo a a ri karhi a anakanya hi yini loko a ri exikepeni lexi yaka aEfesa?

¹⁷ A swi tiveki loko leswi Galiyo a swi endleke eka vahehli va Pawulo swi pfunile leswaku vandlha ra Vukreste ra le Korinto leri a ra ha ku simekiwa ri va ni ku rhula. Hambiswiritano, Pawulo u tshame “masiku yo hlayanyana” a nga si lela vamakwerhu va le Korinto. Hi ximun’wana xa lembe ra 52 C.E., u kunguhate ku ya eSiriya hi xikepe lexi sukelaka ehlalukweni ra Kenikreya, ku nga mpfhuka wa tikhilomitara ta 11 evuxeni bya muti wa Korinto. Kambe loko Pawulo a nga si suka eKenikreya “misisi yakwe a yi tsemetiwe yi va yitsongo . . . , hikuva a a endle xihlambanyo.” c (Mit. 18:18) Endzhaku ka sweswo u teke Akhwila na Prisila kutani va tluta eLwandle ra Aegea va ya aEfesa le Asia Minor.

¹⁸ Swi nga endleka leswaku loko Pawulo a ri exikepeni lexi yaka eKenikreya, a a ri karhi a anakanya hi nkarhi lowu a wu heteke emutini wa Korinto. Ku endleke swilo swo tala leswi tsakisaka naswona a a titwa a enerisekile. Ku ve ni vuyelo lebyinene etin’hwetini ta 18 leti a ti heteke a ri karhi a chumayela emutini wolowo. Ku simekiwe vandlha ro sungula ra Vukreste leri a ri hlanganyela endlwini ya Yusto. Van’wana lava veke vapfumeri i Yusto, Krispo ni vandyangu wakwe, Sostena ni van’wana vo tala. Pawulo a a va rhandza vapfumeri volavo lavantshwa hikuva u va pfunile leswaku va va Vakreste. Hi ku famba ka nkarhi u va tsalele papila a vula leswaku vona i mapapila ya xibumabumelo lama tsariweke embilwini ya yena. Na hina ha tinyungubyisa swinene hi lava hi veke ni lunghelo ro va pfuna leswaku va amukela vugandzeri bya ntiyiso. Swi tsakisa ngopfu ku vona “mapapila ya xibumabumelo”!—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Pawulo u endle yini loko a fika aEfesa naswona hi dyondza yini eka yena loko swi ta emhakeni ya ku tivekela tipakani leti nga ta hi pfuna leswaku hi dzunisa Xikwembu?

¹⁹ Loko Pawulo a fika aEfesa u nambe a sungula ntirho wa yena. A “nghena esinagogeni a kanerisana ni Vayuda.” (Mit. 18:19) Hi nkarhi wolowo Pawulo a nga tshamanga nkarhi wo leha aEfesa. Hambileswi vamakwerhu va n’wi kombeleke leswaku a tshama nkarhi wo leha, “a nga pfumelanga.” Loko a lela vamakwerhu va le Efesa u te: “Ndzi ta tlhela ndzi vuya eka n’wina loko Yehovha a swi rhandza.” (Mit. 18:20, 21) A swi kanakanisi leswaku Pawulo a a swi vona leswaku ntirho wo chumayela wa ha lo vuya aEfesa. U kunguhate ku vuya kambe u siyele mhaka yoleyo emavokweni ya Yehovha. Hakunene xolexo i xikombiso lexinene lexi hi nga fanelangiki hi xi rivala! Loko hi lava ku fikelela tipakani leti nga ta hi pfuna leswaku hi dzunisa Xikwembu, hi fanele hi tiyimisela. Hambiswiritano, minkarhi hinkwayo hi fanele hi tshembela eka nkongomiso wa Yehovha naswona leswi hi swi endlaka swi pfumelelana ni ku rhandza ka yena.—Yak. 4:15.

²⁰ Pawulo u siye Akhwila na Prisila aEfesa kutani a khandziya xikepe lexi yaka eKhezariya. Swi tikomba onge ‘u ye’ eYerusalema leswaku a ya pfuxela vandlha leri a ri ri kwalaho. (Mitirho 18:22; nhlamuselo ya le hansi ya NW) Hiloko a ya emutini wa rikwavo—ku nga Antiyoka wa Siriya. Wolawo ma ve makumu ya riendzo ra yena ra vumbirhi ra vurhumiwa naswona swilo swi n’wi fambele kahle. Xana a a ta humeleriwa hi yini eka riendzo rakwe ra vunharhu ra vurhumiwa?