1-3. (a) Hi xihi xiyimo xo tika lexi Stefano a a langutane na xona naswona u endle yini? (b) Hi swihi swivutiso leswi hi nga ta bula hi swona?

 STEFANO a a ri emahlweni ka huvo ya Sanedri. Huvo leyi a yi hlangane eholweni leyikulu naswona swi nga endleka leswaku a yi ri kusuhi ni tempele eYerusalema. Swirho swa yona, ku nga vavanuna va 71 a swi tshame swi rhendzele Stefano. Hi siku rero a ku ta tengiwa nandzu wa Stefano. Vaavanyisi va kona a ku ri vavanuna lava nga ni nkucetelo wo biha naswona vo tala eka vona a va n’wi venga mudyondzisiwa loyi wa Yesu. Kahle-kahle wanuna la viteke vaavanyisi lava a ku ri Muprista Lonkulu Kayafasi, loyi a a ri mutshama-xitulu wa Sanedri loko huvo yi gweva Yesu Kreste hi rifu etin’hwetini ti nga ri tingani leti hundzeke. Xana Stefano a a chuhile?

² A ku ri ni swin’wana leswi a swi xiyeka hi xikandza xa Stefano hi nkarhi wolowo. Loko vaavanyisi va n’wi languta, va vone leswaku xikandza xa yena xi “fana ni xikandza xa ntsumi.” (Mit. 6:15) Tintsumi ti fambisa marungula lama humaka eka Yehovha Xikwembu kutani swi fanerile loko ti nga chavi naswona ti ri ni ku rhula. Stefano na yena a a nga chavi naswona a a ri ni ku rhula—sweswo swi xiyiwe ni hi vaavanyisi volavo a va n’wi vengile. I yini lexi a xi endla leswaku a nga karhateki?

³ Hina namuntlha tanihi Vakreste hi nga dyondza swo tala eka nhlamulo ya xivutiso lexi. Na hina hi lava ku tiva leswaku swi tise ku yini leswaku Stefano a tikuma a ri eka xiyimo lexi xo tika. Xana u ri lwele njhani ripfumelo ra yena eku sunguleni? Naswona hi nga n’wi tekelela njhani?

4, 5. (a) Ha yini Stefano a a ri mpfuno lowukulu evandlheni? (b) Xana Stefano a a ‘tsakeriwa hi Xikwembu naswona xi n’wi nyike matimba’ hi ndlela yihi?

⁴ Se hi swi twile leswaku Stefano a a ri mpfuno lowukulu evandlheni rero ra Vukreste, leri a ra ha ku simekiwa. Eka ndzima leya ha ku hundzaka, hi dyondze leswaku a a ri un’wana wa vavanuna va nkombo lava hlawuriweke, lava a va tiyimisele ku pfuna vaapostola loko ku laveka mpfuno wo karhi. Loko hi  anakanya hi tinyiko leti a a ri na tona, swi namba swi va erivaleni leswaku a a titsongahatile. Eka Mitirho 6:8, hi hlaya leswaku a a kota ku endla “swihlamariso leswikulu ni masingita,” ku fana ni vaapostola van’wana. Nakambe hi byeriwa leswaku a a ‘tsakeriwa hi xikwembu naswona xi n’wi nyike matimba.’ Xana sweswo a swi vula yini?

⁵ Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va ku “tsakeriwa hi Xikwembu” ri nga tlhela ri hundzuluxeriwa ri va “musa.” Swi le rivaleni leswaku Stefano a a ri ni musa kutani swi endle leswaku a rhandzeka. A a fikelela mbilu loko a vulavula kutani vayingiseri va yena a va nga kanakani leswaku leswi a swi vulaka i ntiyiso. A a tele hi matimba hikuva a a pfumelela moya wa Yehovha leswaku wu n’wi kongomisa. Ematshan’weni ya ku titlakusa hikwalaho ka tinyiko leti a a ri na tona, u yise ku dzuneka hinkwako eka Yehovha naswona a a rhandza vanhu lava a a vulavula na vona. A swi hlamarisi nikatsongo leswi vakaneti va yena a va nga dyi byi rhelela loko va anakanya hi yena!

6-8. (a) Hi swihi swihehlo swimbirhi leswi vakaneti va Stefano va n’wi hehleke hi swona naswona i yini lexi endleke leswaku va n’wi hehla? (b) Xana xikombiso xa Stefano xi nga va pfuna njhani Vakreste namuntlha?

⁶ Vavanuna vo tala va ringetile ku kanetana na Stefano kambe “a va nga swi koti ku kanetana na yena, hikuva a a ri ni vutlhari ni moya lowo kwetsima.” a Hikwalaho ko nyangatseka, va ‘kucetele vanhu exihundleni’ leswaku va hehla mulandzeri loyi wa Kreste hi mavunwa. Va tlhele va “hlohlotela vanhu,” vakulukumba ni vatsari leswaku Stefano a sindzisiwa ku ya emahlweni ka Sanedri. (Mit. 6:9-12) Vakaneti va n’wi hehle hi swihehlo swimbirhi, va ku: U rhukana Xikwembu na Muxe. Hi tindlela tihi?

⁷ Vahehli volavo va mavunwa a va vula leswaku Stefano u rhukane Xikwembu hileswi a vulavuleke hi “ndhawu leyi yo kwetsima”—ku nga tempele ya le Yerusalema. (Mit. 6:13) Nakambe va vule leswaku u rhukane Muxe hileswi a cinceke Nawu lowu Muxe a vuleke leswaku va fanele va hanya ha wona. Munhu la hehliwaka hi sweswo a a ri ekhombyeni lerikulu hikuva hi nkarhi wolowo Vayuda a va teka tempele yi ri muako wo kwetsima naswona Nawu wa Muxe ni swinawanawana swo tala leswi vuriweke hi nomu, leswi va swi engeteleke eka Nawu wolowo a swi nga fanelanga swi tekeriwa ehansi. Sweswo a swi vula leswaku Stefano u ni nkucetelo wo biha kutani a a faneriwa hi ku fa!

⁸ Khombo ra kona, swi tolovelekile leswaku vanhu va vukhongeri va tirhisa marhengu yo tano ku xanisa malandza ya Xikwembu. Ninamuntlha, minkarhi yin’wana vanhu va vukhongeri lava kanetaka Timbhoni ta Yehovha va kucetela vafumi leswaku va ti xanisa. Xana hi fanele hi endla yini loko hi hehliwa hi mavunwa? Hi nga dyondza swo tala eka Stefano.

9, 10. I yini leswi vakambisisi va swi vulaka hi ndlela leyi Stefano a hlamuleke ha yona emahlweni ka Sanedri naswona i yini leswi hi faneleke hi swi tsundzuka hi leswi a a hehliwa hi swona?

⁹ Hilaha swi boxiweke hakona eku sunguleni, xikandza xa Stefano a xi fana ni xa ntsumi naswona a a rhulile loko va ri karhi va n’wi hehla. Hiloko Kayafasi a hundzulukela eka yena a ku: “Xana swilo leswi swi tano?” (Mitirho 7:1) Kutani Stefano a sungula ku vulavula!

¹⁰ Vakambisisi van’wana va sola leswi Stefano a swi vuleke, va vula leswaku hambileswi a vulavuleke nkarhi wo leha, a nga hlamulanga leswi a a hehliwa hi swona. Kambe, entiyisweni Stefano u hi vekele xikombiso lexinene ngopfu xa ndlela leyi hi faneleke hi “tihlamulela” ha yona loko hi chumayela mahungu lamanene. (1 Pet. 3:15) Phela, Stefano a a hehliwa hi ku rhukana Xikwembu hileswi a vulavuleke hi tempele ni ku rhukana Muxe hileswi a cinceke Nawu. Ndlela leyi Stefano a hlamuleke ha yona yi katsakanya swiyenge swinharhu swa matimu ya Vaisrayele naswona u kandziyise tinhla to karhi hi vutlhari. A hi kambisiseni swiyenge leswi swa matimu ya Vaisrayele ha xin’we-xin’we.

11, 12. (a) Xana Stefano u xi tirhise njhani xikombiso xa Abrahama? (b)  Ha yini Stefano a boxe Yosefa ebulweni ra yena?

¹¹ Nkarhi wa vavanuna va ripfumelo. (Mit. 7:1-16) Stefano u sungule hi ku vulavula hi Abrahama, loyi Vayuda a va xixima ripfumelo ra yena. U sungule hi mhaka ya nkoka leyi va pfumelelanaka ha yona kutani a kandziyisa leswaku Yehovha “Xikwembu xa ku vangama,” u rhange a tikombisa eka Abrahama eMesopotamiya. (Mit. 7:2) Entiyisweni Abrahama a a ri muluveri eTikweni leri Tshembisiweke. A a nga ri na tempele hambi ku ri Nawu wa Muxe. Kutani a nga kona la nga sindzisaka leswaku minkarhi hinkwayo tempele ni nawu swi endla leswaku munhu a tshembeka eka Xikwembu!

¹² Yosefa ntukulu wa Abrahama a a rhandzeka ngopfu eka Vayuda, kambe Stefano u va tsundzuxile leswaku vamakwavo wa Yosefa, ku nga vatata va tinyimba ta Israyele, va n’wi xanisile hambileswi a a tshembekile, va kala va n’wi xavisa evuhlongeni. Hambiswiritano, Xikwembu xi n’wi tirhisile leswaku a ponisa ndyangu wa ka vona endlaleni. Swi le rivaleni leswaku Stefano a a swi tiva leswaku  ku ni ku fana exikarhi ka Yosefa na Yesu Kreste, kambe a nga ku boxanga hikuva a a lava leswaku vayingiseri va yena va hambeta va n’wi yingisa.

13. Xana Stefano u tintshunxe njhani eka leswi a a hehliwaka hi swona loko a vulavula hi Muxe naswona sweswo swi kandziyise mhaka yihi ya nkoka?

¹³ Nkarhi wa Muxe. (Mit. 7:17-43) Stefano u vulavule ngopfu hi Muxe naswona a swi fanerile hikuva swirho swo tala swa Sanedri a swi ri Vasaduki lava a va hlaya ntsena tibuku ta Bibele leti tsariweke hi Muxe. Nakambe, tsundzuka xihehlo lexi Stefano a hehliweke hi xona xa leswaku u rhukane Muxe. Marito ya Stefano ma angule xihehlo xexo hi ku kongoma hikuva u swi veke erivaleni leswaku u n’wi xixima ngopfu Muxe ni Nawu. (Mit. 7:38) U tlhele a vula leswaku Muxe a nga amukeriwanga hi vanhu lava a a ringeta ku va ponisa. Va n’wi arile loko a ri ni malembe ya 40 hi vukhale. Endzhaku ka malembe ya 40, va sole vulawuri bya yena ko tala. b Hikwalaho, Stefano u sungule ku kandziyisa mhaka ya nkoka: Leswaku vanhu va Xikwembu va ale hi ku phindha-phindha ku kongomisiwa hi vanhu lava Yehovha a va hlawuleke leswaku va va rhangela.

14. Xana xikombiso xa Muxe xi seketele tinhla tihi eka leswi vuriweke hi Stefano?

¹⁴ Stefano u tsundzuxe vayingiseri va yena leswaku Muxe u profete leswaku a ku ta va ni muprofeta un’wana la fanaka na Muxe eIsrayele. Xana a ku ri mani naswona a a ta amukeriwa njhani? Stefano u n’wi boxe loko a gimeta bulo ra yena. U vule yinhla yin’wana ya nkoka a ku: Muxe u dyondze leswaku Yehovha a nga endla ndhawu yin’wana ni yin’wana yi kwetsima, hilaha swi veke hakona loko a vona xihlahla xi pfurha, laha Yehovha a vulavuleke na yena kona. Kutani, xana Yehovha a nga gandzeriwa endhawini yo karhi ntsena kumbe eka muako wo karhi, wo kota tempele ya le Yerusalema? A hi voneni.

15, 16. (a) Ha yini tabernakela a yi ri ya nkoka eka yinhla leyi Stefano a a yi kandziyisa? (b) Xana Stefano u yi tirhise njhani tempele ya Solomoni ebulweni ra yena?

¹⁵ Tabernakela ni tempele. (Mit. 7:44-50) Stefano u tsundzuxe huvo leswaku loko tempele ya le Yerusalema yi nga si akiwa, Xikwembu xi lerise Muxe leswaku a aka tabernakela—ku nga ntsonga wo gandzela eka wona lowu a wu pfa wu rhurhisiwa. Kutani a nga kona loyi a a ta vula leswaku tempele a yi ri ya nkoka ku tlula tabernakela hikuva Muxe u gandzele eka yona!

¹⁶ Hi ku famba ka nkarhi loko Solomoni a aka tempele eYerusalema, u huhuteriwe ku vula yinhla ya nkoka exikhongelweni xa yena. Hilaha Stefano a vuleke hakona, “La Nge Henhlahenhla a nga tshami etindlwini leti endliweke hi mavoko.” (Mit. 7:48; 2 Tikr. 6:18) Yehovha a a ta tirhisa tempele ku endla swikongomelo swa yena kambe a a nga ta tirhisa yona ntsena. Kutani vagandzeri va yena a va nga fanelanga va anakanya leswaku vugandzeri lebyi tengeke byi titshege hi muako lowu endliweke hi vanhu! Stefano u gimete mhaka leyi hi marito ya nkoka swinene loko a tshaha buku ya Esaya a ku: “Tilo i xiluvelo xa mina, kasi misava i xitulu xa milenge ya mina. Xana mi ta ndzi akela yindlu ya muxaka muni? ku vula Yehovha. Kumbe, yi kwihi ndhawu leyi ndzi nga wiselaka eka yona? Xana swilo leswi hinkwaswo a swi endliwanga hi voko ra mina?”—Mit. 7:49, 50; Esa. 66:1, 2.

17. Xana marito ya Stefano Xivutiso a: ma paluxe vuhomboloki bya vakaneti va yena hi ndlela yihi? (b) ma ve vumbhoni bya leswaku u hehliwa hi mavunwa hi ndlela yihi?

 ¹⁷ Loko u ri karhi u kambisisa bulo ra Stefano emahlweni ka Sanedri ku ta fikela sweswi, xana a swi vi erivaleni leswaku u paluxe vuhomboloki bya vakaneti va yena? U kombe leswaku xikongomelo xa Yehovha xi paluxeka hakatsongo-tsongo ni hi ndlela leyi xiyekaka naswona a xi lawuriwi hi ndhavuko wa vanhu. Hambileswi vanhu volavo a va wu xixima ngopfu muako wolowo wo xonga wa le Yerusalema ni mihivahivani ku katsa ni mindhavuko leyi a yi sekeriwe eka Nawu wa Muxe, a va xi twisisanga nikatsongo xikongomelo xa Nawu ni tempele! Bulo ra Stefano ri kandziyise yinhla ya nkoka hi ndlela leyi nga kongomangiki, leyi nge: Ku yingisa Yehovha hi kona ku kombaka leswaku munhu u xixima Nawu ni tempele! Entiyisweni, swiendlo swa Stefano swi ve vumbhoni bya leswaku a a yingisa Yehovha hilaha a nga kotaka hakona.

18. Xana hi nga n’wi tekelela njhani Stefano?

¹⁸ Hi dyondza yini eka bulo ra Stefano? Hi dyondza leswaku a a ma tiva kahle Matsalwa. Na hina hi fanele hi hisekela ku dyondza Rito ra Xikwembu leswaku hi ta kota ku ri “hlamusela kahle rito ra ntiyiso.” (2 Tim. 2:15) Nakambe hi dyondza ku va ni musa ni ku tirhisa vutlhari. Vayingiseri va yena a va karihile! Kambe u ringete hilaha a nga kotaka hakona leswaku a vulavula hi swilo leswi va pfumelelanaka ha swona, leswi va swi tekaka swi ri swa nkoka swinene. Nakambe u vulavule na vona hi xichavo, a vitana vakulukumba tanihi “vatatana.” (Mit. 7:2) Na hina hi fanele hi dyondzisa Rito ra Xikwembu hi “moya wo rhula ni hi xichavo lexi enteke.”—1 Pet. 3:15.

19. Xana Stefano u ri vule njhani rungula ra vuavanyisi bya Yehovha hi xivindzi emahlweni ka Sanedri?

¹⁹ Hambiswiritano, a hi tshiki ku chumayela vanhu hi Mfumo wa Xikwembu hi ku chava leswaku hi ta va hlundzukisa; nakambe a hi hundzuli rungula ra vuavanyisi ra Yehovha leswaku ri amukeleka eka vanhu. Stefano i xikombiso lexinene emhakeni leyi. Swi ve erivaleni eka yena leswaku hinkwaswo leswi a swi vuleke emahlweni ka Sanedri a ku ri ku tlanga hi nkarhi hikuva a va ome tinhloko. Kutani moya lowo kwetsima wu n’wi nyike xivindzi leswaku a va byela hi ku kongoma leswaku va fana ni vatata wa vona lava pfukeleke Yosefa, Muxe ni vaprofeta hinkwavo. (Mit. 7:51-53) Entiyisweni, vaavanyisi volavo va Sanedri va dlaye Mesiya, loyi Muxe ni vaprofeta lavan’wana hinkwavo va profeteke hi ta ku ta ka yena. Hakunene, a va wu tlule hi ku helela Nawu wa Muxe!

20, 21. Xana Sanedri yi endle yini loko yi twa marito ya Stefano naswona Yehovha u n’wi tiyise njhani?

²⁰ Vumbhoni lebyi nga lo dlaa, erivaleni bya Stefano byi tlhave vaavanyisi volavo. Hiloko va sungula ku n’wi getserisela meno. Wanuna yoloye wo tshembeka u fanele a swi vonile leswaku va nge vi na musa eka yena hikuva ana se a va dlaye Yesu, N’wini wa yena.

²¹ Stefano a a fanele a va ni xivindzi xo langutana ni leswi a va ta n’wi endla swona naswona a swi kanakanisi leswaku xivono lexi Yehovha a n’wi kombeke xona xi n’wi tiyise nhlana. Stefano u vone ku vangama ka Xikwembu a tlhela a vona Yesu a yime evokweni ra xinene ra Yehovha! Loko a ri karhi a va hlamusela leswi a swi vonaka,  va tipfale tindleve. Ha yini? Phela, ku nga ri khale Yesu a a ha ku va byela ehubyeni yoleyo leswaku hi yena Mesiya nileswaku ku nga ri khale a a ta va evokweni ra xinene ra Tata wakwe. (Mar. 14:62) Xivono xa Stefano xi ve vumbhoni bya leswaku Yesu a a tiyisile. Entiyisweni, huvo yoleyo ya Sanedri yi xenge yi tlhela yi dlaya Mesiya! Hiloko hinkwavo va tsutsumela eka Stefano leswaku va ta n’wi khandla hi maribye kukondza a fa. c

22, 23. Xana Stefano u fe ku fana ni N’wini wa yena hi ndlela yihi naswona Vakreste namuntlha va nga va ni xivindzi ku fana na Stefano hi ndlela yihi?

²² Stefano u fe ku fana ni N’wini wa yena, a nga chuhanga naswona a tshembe Yehovha hilaha ku heleleke nileswaku u ta va rivalela lava n’wi dlayeke. U te: “Hosi Yesu, amukela moya wa mina,” kumbexana u vule tano hileswi a a ri karhi a vona xivono xa N’wana wa munhu a ri na Yehovha. A swi kanakanisi leswaku Stefano a a ma tiva marito ya Yesu lama khutazaka, lama nge: “Hi mina ndzi pfuxaka vafi ndzi tlhela ndzi va nyika vutomi.” (Yoh. 11:25) Eku heteleleni, Stefano u khongele Xikwembu hi ku kongoma hi rito leri tlakukeke a ku: “Yehovha, u nga va voni nandzu hikwalaho ka xidyoho lexi.” Endzhaku ko vula sweswo, a fa.—Mit. 7:59, 60.

²³ Stefano u ve wo sungula ku dlawela ripfumelo ematin’wini ya valandzeri va Kreste. (Vona bokisi leri nge “Ha Yini Ku Vuriwa Leswaku U Fele Ripfumelo?” eka tluka 48.) Khombo ra kona a nga vanga wo hetelela. Ku ta fikela enkarhini wa hina, malandza ya Yehovha yo tshembeka ma dlayiwe hi vanhu lava hisekelaka vukhongeri ni tipolitiki ku tlula mpimo ni vakaneti van’wana lava nga ni tihanyi. Hambiswiritano, hi fanele hi va ni xivindzi ku fana na Stefano. Sweswi Yesu i hosi naswona u tirhisa matimba lamakulu lawa Tata wakwe a n’wi nyikeke wona. A xi kona lexi nga ta n’wi sivela ku pfuxa valandzeri va yena vo tshembeka.—Yoh. 5:28, 29.

24. Xana Sawulo u hoxe xandla hi ndlela yihi eku dlayiweni ka Stefano naswona rifu ra yena ri ve ni vuyelo lebyinene hi ndlela yihi lebyi tekeke nkarhi wo leha?

²⁴ Jaha rin’wana leri vuriwaka Sawulo a ri hlalerile loko leswi hinkwaswo swi endleka. Ri pfumelelane ni ku dlayiwa ka Stefano lerova ri kala ri khomela vanhu lava a va n’wi khandla hi maribye, swiambalo swa vona. Endzhakunyana ka sweswo, ri sungule tsima ro hlasela Vakreste hi tihanyi. Kambe rifu ra Stefano a ri ta va ni vuyelo lebyinene ngopfu, hambileswi a byi ta teka nkarhi wo leha. Xikombiso xa yena a xi ta tiyisa Vakreste van’wana leswaku va tshama va tshembekile nileswaku va va vahluri ku fana na yena. Ku tlula kwalaho, Sawulo—loyi hi ku famba ka nkarhi a tiviweke ngopfu hi vito ra Pawulo—a a ta tisola ngopfu hi leswi a pfumelelaneke ni ku dlayiwa ka Stefano. (Mit. 22:20) U hoxe xandla leswaku Stefano a dlayiwa kambe hi ku famba ka nkarhi a a ta ku: “A ndzi ri musandzi ni muxanisi ni murhuketeri.” (1 Tim. 1:13) A swi kanakanisi leswaku Pawulo a nga swi rivalanga leswi Stefano a swi vuleke siku rero. Entiyisweni, swin’wana leswi Pawulo a swi vuleke ni leswi a swi tsaleke, swi sekeriwe eka leswi Stefano a swi vuleke. (Mit. 7:48; 17:24; Hev. 9:24) Hi ku famba ka nkarhi, Pawulo u xi tekelele hi ku helela xikombiso ni ripfumelo ni xivindzi xa Stefano, wanuna loyi a a “tsakeriwa hi Xikwembu naswona xi n’wi nyikeke matimba.” Xivutiso hileswaku, Xana na hina hi ta n’wi tekelela?