Nghena endzeni

Hundzela eka leswi nga endzeni

NDZIMA 21

“A Ndzi Na Nandzu Wa Ngati Ya Munhu”

“A Ndzi Na Nandzu Wa Ngati Ya Munhu”

Ku hiseka ka Pawulo loko a chumayela ni ndzayo leyi a yi nyikeke vakulu

Yi Sekeriwe Eka Mitirho 20:1-38

1-3. (a) Hlamusela leswi nga endleka hi vusiku lebyi Yutiko a nga fa ha byona. (b) Xana Pawulo u endle yini naswona sweswo swi swi komba njhani leswaku a a khathala hi vanhu van’wana?

 PAWULO a a ri ekamareni ra le henhla leri a ri ri eka xithezi xa vunharhu le Trowasi naswona a ri tele hi vanhu. U hete nkarhi wo leha a ri karhi a vulavula ni vamakwerhu hikuva byolebyo a ku ri vusiku byo hetelela a ri na vona. A ku ri xikarhi ka vusiku naswona a ku ri ni timboni ti nga ri tingani leti a ti lumekiwile naswona a ti endla leswaku ku hisa ku tlhela ku va ni musi ekamareni rero. Jaha rin’wana leri va nge i Yutiko a ri tshame ekusuhi ni fasitere. Loko Pawulo a ri karhi a vulavula, Yutiko u khomiwe hi vurhongo hiloko a wela ehansi ku suka eka xithezi xa vunharhu!

2 Tanihi leswi Luka a a ri dokodela, swi nga endleka leswaku u ve wo sungula ku huma a ya vona jaha rolero leri nga wela ehansi. A swi kanakanisi leswaku va ri kume ri file hikuva Bibele yi vula leswaku “va ri tlakula ri file.” (Mit. 20:9) Kambe hiloko ku endleka singita. Pawulo u korhame ehenhla ka jaha rolero kutani a byela ntshungu wolowo a ku: “Tshikani ku ba pongo, hikuva wa hanya.” Hiloko Pawulo a pfuxa Yutiko.—Mit. 20:10.

3 Xiendlakalo xexo xi ma komba kahle matimba ya moya lowo kwetsima wa Xikwembu. A ku nga ri nandzu wa Pawulo leswi Yutiko a nga fa. Hambiswiritano, a a nga swi lavi leswaku vanhu va sala va ri egomeni kumbe va khunguvanyeka hikwalaho ka rifu ra jaha rolero. Loko Pawulo a pfuxa Yutiko, u chavelele vandlha a tlhela a ri tiyisa leswaku ri tshama ri hisekela ntirho wo chumayela. Swi le rivaleni leswaku Pawulo a a khathala hi vutomi bya vanhu van’wana. Sweswo swi hi tsundzuxa marito ya yena lama nge: “A ndzi na nandzu wa ngati ya munhu.” (Mit. 20:26) A hi kambisiseni ndlela leyi xikombiso xa Pawulo xi nga hi pfunaka ha yona emhakeni leyi.

“A Suka A Ya eMakedoniya” (Mitirho 20:1, 2)

4. Hi wihi ndzingo lowu tsemaka nhlana lowu Pawulo a langutaneke na wona?

4 Hilaha swi hlamuseriweke hakona eka ndzima leyi hundzeke, Pawulo a a langutane ni ndzingo lowu tsemaka nhlana. Ku chumayela ka yena aEfesa ku pfuxe hasahasa. Phela, vafuri va silivhere lava a va tihanyisa hi ku endla swifaniso swa xikwembukati lexi va nge i Artemi, va hoxe xandla eka hasahasa yoleyo. Buku ya Mitirho 20:1 yi ri: “Pawulo a vitana vadyondzisiwa naswona endzhaku ko va khutaza ni ku va lela, a suka a ya eMakedoniya.”

5, 6. (a) Xana swi nga endleka leswaku Pawulo u tshame nkarhi wo tanihi kwihi eMakedoniya naswona u va endlele yini vamakwerhu va kwalaho? (b) Xana Pawulo a a va teka njhani vapfumeri-kulobye?

5 Loko Pawulo a ya eMakedoniya, u fike ehlalukweni ra Trowasi ivi a heta masiku kwalaho. Pawulo a a tshemba leswaku Tito loyi a a ri eKorinto u ta ta eka yena le Trowasi. (2 Kor. 2:12, 13) Kutani loko a vona leswaku Tito a nge fiki, u ye eMakedoniya kumbexana u tshame kona lembe kumbe ku tlula a ri karhi “a khutaz[a] lava a va kumeke kwalaho.” a (Mit. 20:2) Eku heteleleni Tito u ye eka Pawulo le Makedoniya, a fika a n’wi byela ndlela leyi Vakreste va le Korinto va nga ri tsakela ha yona papila ra yena ro sungula. (2 Kor. 7:5-7) Sweswo swi endle leswaku Pawulo a va tsalela papila rin’wana leri namuntlha ri tiviwaka tanihi Ra Vumbirhi leri yaka Eka Vakorinto.

6 I swa nkoka ku xiya leswaku Luka u tirhise rito leri nge “khutazile” ni leri nge “khutaza” loko a hlamusela maendzo ya Pawulo ya le Efesa ni le Makedoniya. Hakunene marito wolawo ma yi hlamusela kahle ndlela leyi Pawulo a a va rhandza ha yona Vakreste-kulobye! A a nga fani ni Vafarisi lava a va sandza vanhu van’wana, kambe yena a a va languta tanihi tinyimpfu ni vatirhi-kulobye. (Yoh. 7:47-49; 1 Kor. 3:9) Pawulo a a va teka tano hambiloko a a fanele a va nyika ndzayo ya matimba.—2 Kor. 2:4.

7. Xana valanguteri emavandlheni namuntlha va nga n’wi tekelela njhani Pawulo?

7 Namuntlha vakulu ni valanguteri va miganga va ringeta hi matimba ku tekelela xikombiso xa Pawulo. Hambiloko va tshinya muhuweleri wo karhi, xikongomelo xa vona i ku n’wi pfuna. Valanguteri va ringeta hi matimba leswaku va khutaza van’wana ematshan’weni yo va sola. Mulanguteri un’wana wa muganga la nga ni ntokoto u te: “Vamakwerhu vo tala va xinuna ni va xisati va swi lava ku endla leswinene kambe ko tala va tikuma va pfilunganyekile, va chava naswona va tivona va nga pfuni nchumu.” Valanguteri va nga khutaza vapfumeri-kulobye.—Hev. 12:12, 13.

“Va N’wi Bohele Xikungu” (Mitirho 20:3, 4)

8, 9. (a) I yini lexi nga endla leswaku Pawulo a nga ha tluteli eSiriya? (b) Swi nga endleka leswaku Vayuda a va n’wi vengela yini Pawulo?

8 Loko Pawulo a suka eMakedoniya u ye eKorinto. b Endzhaku ka loko a hete tin’hweti tinharhu, a a lava ku ya eKenikreya, laha a a ta fika a khandziya xikepe lexi yaka eSiriya. Loko a suka kwalaho a a ta ya eYerusalema leswaku a yisa minyikelo leyi humaka eka vamakwerhu, leyi a yi ya eka lava pfumalaka. c (Mit. 24:17; Rhom. 15:25, 26) Kambe hilaha buku ya Mitirho 20:3 yi vulaka hakona, ‘Vayuda va n’wi bohele xikungu,’! kutani a boheka ku cinca tindlela ta yena!

9 A swi hlamarisi leswi Vayuda a va venga Pawulo hikuva eka vona a a ri mugwinehi. Ku nga ri khale a a ha ku chumayela Krispo—loyi a a ri xirho lexi xiximekaka xa sinagoga ya le Korinto—ivi a hundzuka. (Mit. 18:7, 8; 1 Kor. 1:14) Siku rin’wana, Vayuda va le Korinto va hehle Pawulo emahlweni ka Galiyo loyi a a ri ndhuna ya masocha ya le Akaya. Kambe, Galiyo u vule leswaku swihehlo sweswo a swi nga ri enawini—ku nga nchumu lowu hlundzukiseke valala va Pawulo. (Mit. 18:12-17) Swi nga endleka leswaku Vayuda va le Korinto a va swi tiva kumbe a va ehleketa leswaku ku nga ri khale Pawulo u ta khandziya xikepe a suka eKenikreya, hiloko va n’wi endlela rhengu ra ku n’wi hlasela. Xana Pawulo a a ta endla yini?

10. Xana Pawulo a a ri toya loko a tshika ku famba hi ndlela leyi hundzaka eKenikreya? Hlamusela.

10 Tanihi leswi a a lava ku tisirhelela ni ku sirhelela mali leyi a a khomisiwe yona, u vone swi antswa leswaku a nga yi eKenikreya kambe a tlhelela eMakedoniya. Hambiswiritano, a swi ri ni khombo ku famba etikweni ku tlula ku tluta elwandle. Minkarhi yo tala swigevenga a swi tumbelela vanhu emagondzweni wolawo ya khale. Hambi ku ri ku tshama etindlwini ta vaendzi a swi ri ni khombo. Hambiswiritano, Pawulo u hlawule ku tsemakanya etikweni ku ri ni ku tluta a ya eKenikreya laha Vayuda a va n’wi endlele rhengu ra ku n’wi hlasela. Lexi tsakisaka hileswaku a a nga fambi a ri yexe. A a famba na Aristako, Gayo, Sekundo, Sopatere, Timotiya, Trofimo na Tixiko eka riendzo rero ra vurhumiwa.—Mit. 20:3, 4.

11. Xana Vakreste va manguva lawa va endla yini leswaku va tisirhelela naswona Yesu u va vekele xikombiso xihi emhakeni leyi?

11 Ku fana na Pawulo, Vakreste va manguva lawa va endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va tisirhelela loko va ri karhi va chumayela. Etindhawini tin’wana va famba hi mintlawa—kumbe hi vambirhi-mbirhi—ematshan’weni ya leswaku Mukreste a tifambela a ri yexe. Xana va tisirhelela njhani loko va xanisiwa? Vakreste va swi tiva leswaku a va nge ku papalati ku xanisiwa. (Yoh. 15:20; 2 Tim. 3:12) Hambiswiritano, a va tihoxi ekhombyeni hi vomu. Anakanya hi xikombiso xa Yesu. Siku rin’wana le Yerusalema loko vakaneti va Yesu va sungula ku n’wi hoxetela hi maribye, “a tumbela ivi a huma etempeleni.” (Yoh. 8:59) Nakambe siku rin’wanyana loko Vayuda va luke mano yo dlaya Yesu, “Yesu a nga ha tlhelanga a fambafamba exikarhi ka Vayuda kambe u ye endhawini leyi nga ekusuhi ni mananga.” (Yoh. 11:54) Yesu u endle hinkwaswo leswi a nga swi kotaka leswaku a tisirhelela ntsena loko sweswo swi nga lwisani ni ku rhandza ka Xikwembu. Ninamuntlha Vakreste va endla hi ndlela leyi fanaka.—Mat. 10:16.

A Va “Chaveleleke Ngopfu” (Mitirho 20:5-12)

12, 13. (a) Xana ku pfuxiwa ka Yutiko ku ri khumbe njhani vandlha? (b) Hi wihi ntshembo lowu sekeriweke eBibeleni lowu chavelelaka lava feriweke hi varhandziwa va vona?

12 Pawulo ni vatirhi-kulobye va ye swin’we eMakedoniya naswona swi nga endleka leswaku loko va fika kwale, va hambanile. Swi le rivaleni leswaku va tlhele va hlangana eTrowasi. d Bibele yi ri: “Hi fike eka vona eTrowasi ku nga si hela masiku ya ntlhanu.” e (Mit. 20:6) Hi kona laha jaha leri vuriwaka Yutiko ri nga pfuxiwa kona hilaha swi hlamuseriweke hakona eku sunguleni ka ndzima leyi. Hakunene vamakwerhu a va tsakile loko va vona Yutiko munghana wa vona a pfuxiwa! Hilaha Bibele yi vulaka hakona, a va “chaveleleke ngopfu.”—Mit. 20:12.

13 I ntiyiso leswaku masingita yo tano a ma ha endleki namuntlha. Hambiswiritano, lava feriweke hi varhandziwa va vona, va “chaveleleke ngopfu” hi ntshembo wa Bibele wa ku pfuxiwa ka lava feke. (Yoh. 5:28, 29) Phela, Yutiko u tlhele a fa hikuva a a nga hetisekanga. (Rhom. 6:23) Kambe lava nga ta pfuxiwa emisaveni leyintshwa ya Xikwembu va ni ntshembo wo hanya hilaha ku nga heriki! Nakambe, lava nga ta pfuxeriwa ku fuma na Yesu etilweni va nge he tlheli va fa. (1 Kor. 15:51-53) Vakreste hinkwavo namuntlha, ku nga khathariseki leswaku i vatotiwa kumbe i va “tinyimpfu tin’wana,” va ni xivangelo lexinene xo “chavelelek[a] ngopfu”.—Yoh. 10:16.

“ERivaleni Ni Hi Yindlu Ni Yindlu” (Mitirho 20:13-24)

14. Xana Pawulo u te yini eka vakulu va le Efesa loko a hlangana na vona eMileta?

14 Pawulo ni vatirhi-kulobye va suke eTrowasi va ya eAso ivi va ya eMitileni, eKiyo, eSamosi ni le Mileta. Xikongomelo xa Pawulo a ku ri ku fika eYerusalema Nkhuvo wa Pentekosta wu nga si sungula. Sweswo swi vonaka hileswi a khandziyeke xikepe lexi nga hundzangiki hi le Efesa loko a tlhelela eYerusalema. Kambe, tanihi leswi Pawulo a a lava ku vulavula ni vakulu va le Efesa, u kombele leswaku va hlangana na yena eMileta. (Mit. 20:13-17) Loko va fika, u te: “Mi yi tiva kahle ndlela leyi ndzi tikhomeke ha yona loko ndzi ri na n’wina ku sukela siku ro sungula leri ndzi teke exifundzheni xa Asiya ha rona, ndzi tirhele Hosi hi ku titsongahata swinene ni hi mihloti ni miringo leyi ndzi vangeriweke yona hi Vayuda, naswona a ndzi tshikanga ku mi byela swilo leswi pfunaka, kumbe ku mi dyondzisa erivaleni ni hi yindlu ni yindlu. Kambe ndzi nyikele vumbhoni lebyi heleleke eka Vayuda ni Magriki mayelana ni ku hundzukela eka Xikwembu ni ku va ni ripfumelo eka Hosi ya hina Yesu.”—Mit. 20:18-21.

15. Ha yini ku chumayela hi yindlu ni yindlu swi ri swa nkoka?

15 Namuntlha hi tirhisa tindlela to hambana-hambana leswaku hi chumayela vanhu mahungu lamanene. Ku fana na Pawulo, hi endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi chumayela vanhu laha va kumekaka kona, ku nga khathariseki leswaku va le switichini swa mabazi, eswitarateni leswi nga mphesamphesa kumbe etindhawini ta ku xavisela. Kambe ku chumayela hi yindlu ni yindlu i ndlela ya nkoka leyi Timbhoni ta Yehovha ti yi tirhisaka. Ha yini? Hikuva yi pfuna vanhu leswaku va hambeta va twa rungula ra Mfumo minkarhi hinkwayo nileswaku va vona leswaku Xikwembu a xi yi hi nghohe. Nakambe yi pfuna vanhu va timbilu letinene leswaku va pfuniwa hi ndlela leyi va faneleke. Ku tlula kwalaho, ku chumayela hi yindlu ni yindlu swi hi pfuna leswaku hi tiyisa ripfumelo ra hina hi tlhela hi tiyisela. A swi kanakanisi leswaku Vakreste va ntiyiso va manguva lawa va tiviwa hi ku hisekela ku chumayela “erivaleni ni hi yindlu ni yindlu.”

16, 17. Xana Pawulo u swi kombise njhani leswaku u ni xivindzi naswona Vakreste va manguva lawa va nga n’wi tekelela njhani?

16 Pawulo u byele vakulu va le Efesa leswaku a a nga ma tivi makhombo lawa a a ta langutana na wona loko a tlhelela eYerusalema. U te eka vona: “Nilokoswiritano, a ndzi byi teki byi ri bya nkoka vutomi bya mina kambe loko ntsena ndzo heta tsima ra mina ni ntirho lowu Hosi Yesu a ndzi nyikeke wona, wo nyikela vumbhoni lebyi heleleke bya mahungu lamanene ya musa lowukulu wa Xikwembu.” (Mit. 20:24) Pawulo a a ri ni xivindzi hikuva a a nga ta pfumelela xiyimo hambi xi ri xihi—ku nga ha va ku vabya kumbe ku xanisiwa hi tihanyi—xi n’wi tshikisa ku endla ntirho wa yena.

17 Hilaha ku fanaka, Vakreste va manguva lawa va tiyiselela swiyimo swo hambana-hambana swo tika. Van’wana va langutana ni ku yirisiwa ka ntirho wa hina hi mimfumo swin’we ni ku xanisiwa. Kasi van’wana va tiyisela mavabyi ni ku tshikileleka emianakanyweni. Vantshwa lava nga Vakreste va tshikileriwa hi tintangha ta vona exikolweni. Ku nga khathariseki xiyimo lexi Timbhoni ta Yehovha ti langutanaka na xona, ti tshama ti tserhamile ku fana na Pawulo. Ti tiyimisele ku “nyikela vumbhoni lebyi heleleke bya mahungu lamanene.”

“Tihlayiseni Mi Tlhela Mi Hlayisa Ni Ntlhambi Hinkwawo” (Mitirho 20:25-38)

18. Xana Pawulo u endle yini leswaku a nga vi ni nandzu wa ngati naswona vakulu va le Efesa a va ta n’wi tekelela njhani?

18 Endzhaku ka sweswo, Pawulo u tsundzuxe vakulu va le Efesa hi ku kongoma naswona u va byele leswaku u va vekele xikombiso. U sungule a va byela leswaku swi nga endleka ku ri ro hetelela va n’wi vona. Kutani a ku: “A ndzi na nandzu wa ngati ya munhu, hikuva a ndzi tshikanga ku mi byela ndzayo hinkwayo leyi humaka eka Xikwembu.” Xana vakulu va le Efesa a va ta n’wi tekelela njhani Pawulo, leswaku na vona va nga vi ni nandzu wa ngati? U te eka vona: “Tihlayiseni mi tlhela mi hlayisa ni ntlhambi hinkwawo, lowu moya lowo kwetsima wu mi vekeke ku va valanguteri va wona, ku risa vandlha ra Xikwembu, leri xi ri xaveke hi ngati ya N’wana wa xona.” (Mit. 20:26-28) Pawulo u va byele leswaku “timhisi leti tshikilelaka” a ti ta nghena exikarhi ka ntlhambi kutani ti “dyondzisa tidyondzo leti nga riki ntiyiso leswaku va tikokela vadyondzisiwa.” Xana vakulu volavo a va fanele va endla yini? Pawulo u va byele a ku: “Tshamani mi rindzile, mi tsundzuka leswaku ku ringana malembe manharhu, a ndzi tshikanga ku tsundzuxa un’wana ni un’wana wa n’wina vusiku ni nhlikanhi ndzi ri karhi ndzi rila.”—Mit. 20:29-31.

19. Hi byihi vugwinehi lebyi sunguleke eku heleni ka lembe-xidzana ro sungula naswona byi ve ni vuyelo byihi eka malembe-xidzana lama landzeleke?

19 “Timhisi leti tshikilelaka” ti tlhele ti va kona eku heleni ka lembe-xidzana ro sungula. Kwalomu ka lembe ra 98 C.E., muapostola Yohane u te: “Hambi sweswi ku ni vakaneti; . . . Va humile eka hina, kambe a va nga ri va ka hina; hikuva loko a va ri va ka hina, a va ta va va tshame na hina.” (1 Yoh. 2:18, 19) Hi lembe-xidzana ra vunharhu, vagwinehi se a va tivumbele ntlawa wa vafundhisi va Vujagana naswona hi lembe-xidzana ra vumune, Hosi Constantine u byi yimise ximfumo “Vukreste” byolebyo lebyi gwineheke. Vafundhisi va “dyondzisa tidyondzo leti nga riki ntiyiso” hikwalaho ka leswi va tekeleleke mihivahivani ya vuhedeni kutani va yi endla onge i ya “Vakreste.” Vuyelo bya vugwinehi byolebyo bya ha vonaka eka tidyondzo ni mikhuva ya Vujagana.

20, 21. Xana Pawulo u wu kombise njhani moya wo pfumala vutianakanyi naswona vakulu va nga n’wi tekelela njhani?

20 Vutomi bya Pawulo a byi nga fani nikatsongo ni bya lava hi ku famba ka nkarhi a va khoma ntlhambi hi tihanyi. A a tirha leswaku a nga vi ndzhwalo eka vanhu van’wana va le vandlheni. Leswi a nga swi endlela vapfumeri-kulobye a a nga lavi leswaku swi vuyerisa yena n’wini. Pawulo u khutaze vakulu va le Efesa leswaku va rhangisa swilaveko swa van’wana eka swa vona. U te eka vona: “naswona mi fanele mi tsundzuka marito ya Hosi Yesu, loko a te: ‘Ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.’”—Mit. 20:35.

21 Vakulu va manguva lawa va fana na Pawulo hikuva na vona va rhangisa swilaveko swa van’wana. A va fani ni vafundhisi va Vujagana, lava dyelelaka tinyimpfu ta vona, kambe vakulu va “risa vandlha ra Xikwembu” naswona va endla mintirho ya vona handle ko pfumala vutianakanyi. Vanhu lava tikukumuxaka ni lava rhandzaka ku phikizana a va laveki evandlheni ra Vukreste hikuva vanhu lava ‘tilavelaka ku dzunisiwa,’ swilo swi hetelela swi va fambele ximatsi. (Swiv. 25:27) Vanhu lava tikukumuxaka va ta tsongahatiwa.—Swiv. 11:2.

“Hinkwavo va sungula ku rila.”—Mitirho 20:37

22. I yini lexi nga endla leswaku Pawulo a rhandziwa hi vakulu va le Efesa?

22 Ndlela leyi Pawulo a a va rhandza ha yona vamakwerhu yi endle leswaku na vona va n’wi rhandza swinene. Kutani loko se ku fike nkarhi wa leswaku a khoma ndlela, “hinkwavo va sungula ku rila kutani va vukarha Pawulo va tlhela va n’wi tswontswa.” (Mit. 20:37, 38) Vakreste va va tlangela swinene vamakwerhu lava nga ni rirhandzu lava fanaka na Pawulo, lava tirhelaka ntlhambi handle ka vutianakanyi. Endzhaku ka loko hi kambisise xikombiso lexinene xa Pawulo, a swi kanakanisi leswaku wa pfumela leswaku a a nga tikukumuxi kumbe a hundzeleta swilo loko a ku: “A ndzi na nandzu wa ngati ya munhu”!—Mit. 20:26.

b Swi nga endleka leswaku loko Pawulo a a ha ri eKorinto, u tsale papila leri yaka eka Varhoma.

c Vona bokisi leri nge “ Pawulo A Yisa Minyikelo Yo Phalala.

d Leswi Luka a tikatsaka eka rungula leri nga eka Mitirho 20:5, 6 swi komba leswaku u tlhele a hlangana na Pawulo eFilipiya endzhaku ka loko a sale kona swa xinkarhana.—Mit. 16:10-17, 40.

e Riendzo ro suka eFilipiya ku ya eTrowasi ri va teke masiku ya ntlhanu. Swi nga endleka leswaku hi nkarhi wolowo xikepe xa vona a xi langutane ni timheho ta matimba hikuva enkarhini lowu hundzeke riendzo rolero a ri va teke masiku mambirhi.—Mit. 16:11.