1, 2. (a) Hi rihi khombo leri Pawulo ni vatirhi-kulobye va langutaneke na rona aEfesa? (b) Hi ta kambisisa yini eka ndzima leyi?

 A KU ri mphesamphesa hi vanhu lava a va ri karhi va tsutsuma va huwelela eswitarateni swa le Efesa. A va tiyimisele ku pfuxa madzolonga naswona a va nga ha lawuleki! Vatirhi-kulobye vambirhi va muapostola Pawulo a va khomiwile naswona a va ri karhi va huduriwa. Vanhu va nyamalale hi xihatla egondzweni ra kwalaho leri anameke, leri a ri ri ni switolo hiloko va tsutsumela endlwini ya mintlangu leyi a yi kota ku rhurhela vanhu va 25 000. Vo tala a va nga swi tivi leswaku i yini lexi vangeke mpfilumpfilu wolowo kambe a va ehleketa leswaku xikwembukati xa vona Artemi ni tempele ya vona a swi ri ekhombyeni. Hiloko va sungula ku huwelela hi matimba va ku: “Artemi wa Vaefesa u ni matimba!”—Mit. 19:34.

² Leri a ku ri rhengu rin’wana ra Sathana ra ku ringeta ku herisa ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu, hi ku tirhisa ntshungu lowu kariheke. Kambe leyi a hi yona ntsena ndlela leyi Sathana a yi tirhisaka. Eka ndzima leyi hi ta dyondza marhengu yo hlayanyana lawa Sathana a nga ma tirhisa leswaku a herisa ntirho ni vun’we bya Vakreste volavo va lembe-xidzana ro sungula. Kambe hi ta xiya leswaku marhengu ya yena hinkwawo ma hlulekile hikuva “rito ra Yehovha ri ya ri kula ni ku hlula hi ndlela ya matimba.” (Mit. 19:20) I yini lexi pfuneke Vakreste volavo leswaku va hlula? Va pfuniwe hi leswi swi hi pfunaka namuntlha. Kambe hi fanele hi tsundzuka leswaku Yehovha hi yena la hlulaka, ku nga ri hina. Hambiswiritano, ku fana ni Vakreste va lembe-xidzana ro sungula hi fanele ku landzela swiletelo leswi hi nga nyikiwa swona. Moya wa Yehovha wu ta hi pfuna leswaku hi va ni timfanelo leti nga ta hi pfuna leswaku hi kota ku chumayela. A hi rhangeni hi ku kambisisa xikombiso xa Apolosi.

3, 4. Xana Akhwila na Prisila va xiye yini eka Apolosi naswona va n’wi pfune njhani?

³ Loko Pawulo a ri endleleni yo ya aEfesa eka riendzo ra yena ra vunharhu  ra vurhumiwa, ku fike Muyuda la vuriwaka Apolosi emutini wolowo. A a huma emutini lowu a wu dumile wa Aleksandriya, aEgipta. Apolosi a a ri ni timfanelo letinene ngopfu. A a ri xivulavuri lexinene. Ku tlula kwalaho “a a ma tiva kahle Matsalwa.” Nakambe a “a gingiriteka hikwalaho ka moya wa Xikwembu.” Tanihi leswi a a hiseka, a a ri ni xivindzi xo vulavula emahlweni ka Vayuda esinagogeni.—Mit. 18:24, 25.

⁴ Akhwila na Prisila a va yingiserile loko Apolosi a ri karhi a vulavula. A swi kanakanisi leswaku a va tsakile loko va n’wi twa a “dyondzisa hi ndlela ya ntiyiso swilo leswi khumbaka Yesu.” Leswi a a swi vula ha Yesu a swi pakanisa. Hambiswiritano, va hatle va swi xiya leswaku ku ni swin’wana swa nkoka leswi a a nga swi tivi. Apolosi “a a tolovelane ni nkhuvulo wa Yohane ntsena.” Vatekani volavo, lava a va tihanyisa hi ku endla matende, a va chavisiwanga hi ndlela leyi Apolosi a a dyondzisa ha yona. Kambe, “va famba na yena kutani va n’wi hlamusela kahle ndlela ya Xikwembu.” (Mit. 18:25, 26) Xana wanuna loyi a a dyondzekile u angurise ku yini? Ndlela leyi a anguleke ha yona yi swi veke erivaleni leswaku u ni mfanelo ya nkoka leyi Vakreste va faneleke va va na yona—ku nga ku titsongahata.

5, 6. I yini lexi nga endla leswaku Yehovha a tirhisa Apolosi hilaha ku engetelekeke naswona hi dyondza yini eka xikombiso xa yena?

⁵ Hikwalaho ka leswi Apolosi a pfumeleke ku pfuniwa hi Akhwila na Prisila, u ve nandza loyi Yehovha a n’wi tirhiseke swinene. U ye eAkaya, laha a nga fika a va ‘pfuna ngopfu’ vamakwerhu. Nakambe ndlela leyi a chumayeleke ha yona, yi pfune Vayuda va muganga wolowo lava a va vula leswaku Yesu a hi Mesiya la tshembisiweke. Luka u ri: “U kombise . . . hi ku tiyimisela leswaku Vayuda va hoxisile, a va komba hi Matsalwa leswaku Yesu i Kreste.” (Mit. 18:27, 28) Hakunene Apolosi a a ri mpfuno evandlheni! Entiyisweni, ndlela leyi a nga chumayela ha yona yi endle leswaku “rito ra Yehovha” ri hambeta ri hlula. Hi dyondza yini eka xikombiso xa Apolosi?

⁶ I swa nkoka swinene leswaku Vakreste hinkwavo va titsongahata. Hinkwerhu hi ni timfanelo to hambana-hambana—ku nga ha va vuswikoti lebyi hi nga na byona, ntokoto kumbe vutivi lebyi hi nga byi kuma. Hambiswiritano, ku titsongahata i ka nkoka swinene eka timfanelo hinkwato leti hi nga na tona. Loko hi nga titsongahati, timfanelo leti hi nga na tona ti nga hi hoxa ekhombyeni. Timfanelo ta hina letinene ti nga endla leswaku hi tikukumuxa. (1 Kor. 4:7; Yak. 4:6) Loko hakunene hi titsongahata, hi ta ringeta hi matimba ku teka van’wana va ri lava tlakukeke eka hina. (Filp. 2:3) A hi nge ali loko van’wana va hi laya kumbe loko hi ri karhi hi dyondzisiwa. A hi nge namarheli mavonelo ya hina loko hi twa leswaku ndlela leyi hi endlaka swilo ha yona a yi fambisani ni nhlengeletano ya Yehovha. Yehovha ni N’wana wa yena va tiyimisele ku hi tirhisa ntsena loko hi titsongahata.—Luka 1:51, 52.

7. Xana Pawulo na Apolosi va hi vekele xikombiso xa ku titsongahata hi ndlela yihi?

⁷ Nakambe ku titsongahata ka hi pfuna leswaku hi nga holovi na munhu. Hakunene Sathana a a tiyimiserile ku endla leswaku Vakreste volavo va lembe-xidzana ro sungula va avana! A a ta tsaka ni swikunwana loko a vona Apolosi na muapostola Pawulo va lwa kutani va va valala, ivi va lava ku vona loyi vandlha ri n’wi tekaka a ri wa nkoka! A swi ta va olovela ku tlulana milenge. Phela le Korinto, Vakreste van’wana se a va sungule ku vula va ku, “Mina ndzi wa Pawulo,” kasi van’wana a va  ku, “Mina ndzi wa Apolosi.” Xana Pawulo na Apolosi va pfumerile loko van’wana va vula marito wolawo lama a ma ta vanga ku avana? Nikatsongo! Nakambe Pawulo u wu xiyile ntirho lowu a wu endliwa hi Apolosi naswona u tlhele a n’wi nyika mintirho yin’wana ya nkoka. Loko ku ri Apolosi, u endle hilaha Pawulo a n’wi leriseke hakona. (1 Kor. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) Hakunene xolexo i xikombiso lexinene xa vanhu lava tirhisanaka lexi hi faneleke ku xi tekelela namuntlha!

8. Xana Pawulo u fambe njhani loko a tlhelela aEfesa naswona ha yini a fambe hi ndlela yoleyo?

⁸ Pawulo a a tshembise leswaku u ta tlhelela aEfesa naswona u endle tano. a (Mit. 18:20, 21) Kambe xiya ndlela leyi a tlheleleke ha yona. Loko hi hetelela ku vulavula ha yena a a ri eAntiyoka wa Siriya. Loko Pawulo a ya aEfesa, a a ta tsemakanya a ya eSelukiya, ivi a fika a khandziya xikepe kutani a ya laha a a lava ku ya kona. Ematshan’weni ya sweswo u fambe “etindhawini ta le xikarhi ka tiko.” Hi xiringaniso ni hilaha swi hlamuseriweke hakona eka Mitirho 18:23 na 19:1, riendzo ra Pawulo ri teke tikhilomitara ta kwalomu ka 1 600! Ha yini Pawulo a hlawule ku teka riendzo ro tika swonghasi? Hikuva a a lava ku “tiyisa vadyondzisiwa hinkwavo.” (Mit. 18:23) Riendzo ra yena ra vunharhu ra vurhumiwa a ri fana ni ro sungula ni ra vumbirhi hikuva a ri lava leswaku a tinyiketela swinene naswona hinkwaswo leswi a nga swi endla a a nga swi teki ku ri nyuku wa mbyana. Valanguteri va miganga swin’we ni vasati va vona va tekelela xikombiso xa Pawulo. Hakunene ha ri tlangela rirhandzu ra vona leri nga riki na vukanganyisi!

9. Ha yini a swi lava leswaku vadyondzisiwa van’wana va tlhela va khuvuriwa naswona hi dyondza yini eka vona?

⁹ Loko Pawulo a fika aEfesa, u kume vadyondzisiwa va kwalomu ka 12 va Yohane lowo Khuvula. A va khuvuriwe hi nkhuvulo wa Yohane lowu a wu nga ha tirhi. Ku tlula kwalaho, a va nga tivi swo tala hi moya lowo kwetsima. Pawulo u va dyondzise leswaku i swa nkoka ku khuvuriwa hi vito ra Yesu naswona a va fana na Apolosi hikuva va titsongahatile kutani va tiyimisela ku dyondza. Endzhaku ka loko va khuvuriwe hi vito ra Yesu, va amukele moya lowo kwetsima ni tinyiko tin’wana ta masingita. Kutani, swi le rivaleni leswaku ku fambisana ni malunghiselelo lama yaka emahlweni ya nhlengeletano ya Yehovha swi tisa mikateko.—Mit. 19:1-7.

10. Ha yini Pawulo a suke esinagogeni a ya eholweni ya xikolo naswona u hi vekele xikombiso xihi loko hi ri karhi hi chumayela?

¹⁰ Ku nga ri khale, ku landzele xikombiso xin’wana lexi kombisaka ku fambisana ni nhlengeletano ya Yehovha. Hi xivindzi Pawulo u chumayele hi rixaladza esinagogeni ku ringana tin’hweti tinharhu. Hambileswi a a “vulavula hi ndlela leyi khorwisaka hi Mfumo wa Xikwembu,” van’wana a va tiomisa tinhloko va tlhela va n’wi kaneta hi tihanyi. Ematshan’weni ya leswaku Pawulo a tidyela nkarhi hi vanhu lava a “va vulavula ku biha hi Ndlela,” u fambe a ya chumayela eholweni ya xikolo. (Mit. 19:8, 9) Lava a va lava ku fambisana ni nhlengeletano ya Yehovha, a va fanele va suka  esinagogeni va ya eholweni ya xikolo. Ku fana na Pawulo, hi nga ha tsema bulo ni n’wini wa muti loko hi vona leswaku a nga swi lavi ku hi yingisela kumbe loko hi vona leswaku u lava ku phikizana na hina. Va ha tele vanhu lava fanaka ni tinyimpfu lava lavaka ku twa rungula ra hina leri khutazaka!

11, 12. (a) Xana Pawulo u hi vekele njhani xikombiso xo gingiriteka ni xo pfumelelana ni swiyimo? (b) Xana Timbhoni ta Yehovha ti ringeta njhani ku gingiriteka ni ku pfumelelana ni swiyimo loko ti ri karhi ti chumayela?

¹¹ Swi nga endlaka leswaku siku ni siku, Pawulo a a chumayela a ri eholweni ya xikolo xolexo ku sukela hi awara ya 11 nimixo kukondza ku va kwalomu ka awara ya mune nindzhenga. (Mit. 19:9) Swi nga endleka leswaku hi nkarhi wolowo vanhu a va nga khomekanga hikuva a va humula leswaku va dya naswona dyambu a ri hisa swinene. Loko ku ri leswaku Pawulo u hete malembe mambirhi a ri karhi a chumayele hi ndlela yoleyo, u ta va a chumayele tiawara leti tlulaka 3 000. b Kutani xolexo i xivangelo xin’wana lexi nga endla leswaku rito ra Yehovha ri hambeta ri kula ni ku hlula hi matimba. Pawulo a a gingiriteka naswona a a pfumelelana ni swiyimo. A a cinca-cinca xiyimiso xa yena xo chumayela leswaku a pfuna vanhu va miti yoleyo. Xana vuyelo byi ve byihi? “Hinkwavo lava tshamaka emugangeni wa Asiya va twa rito ra Hosi, Vayuda ni Magriki.” (Mit. 19:10) Hakunene u chumayele hi rixaladza!

¹² Ninamuntlha tanihi leswi hi nga Timbhoni ta Yehovha, na hina ha gingiriteka naswona hi pfumelelana ni swiyimo. Hi ringeta hi matimba ku chumayela vanhu kun’wana ni kun’wana laha va kumekaka kona ni hi nkarhi wun’wana ni wun’wana. Hi chumayela eswitarateni, etindhawini ta ku xavisela ni laha ku pakiwaka kona timovha. Hi nga ha chumayela vanhu hi riqingho kumbe hi ku va tsalela mapapila. Kasi loko hi chumayela hi yindlu ni yindlu hi ringeta ku fikelela vanhu hi nkarhi lowu va kumekaka ha wona emakaya.

13, 14. (a) Xana Yehovha u pfune Pawulo leswaku a endla yini? (b) Hi xihi xihoxo lexi nga endliwa hi vana va Skevha naswona Majagana yo tala ma xi endla njhani xihoxo xolexo?

¹³ Luka u hi byela leswaku ku ve ni nkarhi wa swiendlakalo leswi xiyekaka hikuva Yehovha u nyike Pawulo matimba yo endla “mitirho ya matimba yo hlamarisa.” Hambi ku ri malapi ni mafasikoti ya Pawulo loko ma yisiwa eka vanhu lava vabyaka, a va namba va hlakarhela. Nakambe mimoya yo homboloka a yi hlongoriwa hi ndlela leyi fanaka. c (Mit. 19:11, 12) Ku hluriwa ka Sathana hi ndlela yoleyo ku xiyiwe hi vanhu vo tala kambe a hi hinkwavo lava swi nga va tsakisa sweswo.

¹⁴ “Vayuda van’wana lava a va famba va hlongola madimona,” va ringete ku endla masingita lawa Pawulo a a ma endla. Van’wana eka Vayuda volavo va ringete ku hlongola madimona hi vito ra Yesu ni ra Pawulo. Luka u boxa mavito ya nkombo ya vana va Skevha—ku nga swirho swa ndyangu wa vuprista—lava nga ringeta ku endla tano. Dimona leri a ri ri eka wanuna un’wana ri te eka vona: “Yesu ndza n’wi tiva naswona Pawulo ndzi n’wi toloverile; kambe n’wina mi vamani?” Hiloko ri kucetela wanuna yoloye leswaku a va hlasela, a tlulela eka vona onge i xivandzana kutani a va hlongorisa ivi va tsutsuma va nga ambalanga nchumu naswona va vavisekile. (Mit. 19:13-16) Handle ko kanakana “rito ra Yehovha” ri hlurile naswona swi nambe swi va erivaleni leswaku Pawulo a a ri ni matimba yo tlula vanhu va vukhongeri bya mavunwa lava nga riki ni matimba. Namuntlha ku ni vanhu va timiliyoni lava hi xihoxo va ehleketaka leswaku ku vita vito ra Yesu kumbe ku tivula “Mukreste” swi ringene. Hilaha Yesu a nga vula hakona, i vanhu lava endlaka ku rhandza ka Tata wakwe lava nga ni ntshembo lowu tiyeke hi vumundzuku.—Mat. 7:21-23.

15. Xana hi nga xi tekelela njhani xikombiso xa Vaefesa loko swi ta emhakeni ya vungoma ni swilo leswi fambisanaka na byona?

¹⁵ Ku tsongahatiwa ka vana va Skevha ku endle leswaku vanhu vo tala va chava Xikwembu naswona sweswo swi endle leswaku vo tala va va vapfumeri ni ku tshika mintirho ya vungoma. Ndhavuko wa le Efesa a wu simekiwe eka vungoma. Vuloyi a byi tolovelekile ni switshungulo swin’we ni ku loyana hi marito lama tsariwaka. Vaefesa vo tala va boheke ku humesa tibuku ta vona ta vungoma kutani va ti hisa emahlweni ka vanhu hinkwavo—hambileswi tibuku teto a ti durha ngopfu loko u ti ringanisa  ni mali ya namuntlha. d Luka u ri: “Xisweswo rito ra Yehovha ri ya ri kula ni ku hlula hi ndlela ya matimba.” (Mit. 19:17-20) Sweswo a ku ri vumbhoni bya leswaku ntiyiso wu hlule mavunwa ni madimona! Vanhu volavo vo tshembeka va hi vekele xikombiso lexinene namuntlha. Na hina namuntlha hi hanya emisaveni leyi dzimeke timitsu eka vungoma. Loko ho kuma leswaku hi ni nchumu lowu fambisanaka ni vungoma, hi fanele hi endla hilaha Vaefesa va nga endla hakona—hi namba hi wu cukumeta! Onge hi nga endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi tlangela ekule swinene ni mikhuva yoleyo leyi nyenyetsaka.

16, 17. (a) Hlamusela ndlela leyi Demetriyo a vangeke mpfilumpfilu ha yona le Efesa. (b) Xana Vaefesa va swi kombise njhani leswaku va hisekela vukhongeri etlhelo?

¹⁶ Sweswi hi ta bula hi rhengu rin’wana ra Sathana leri Luka a vulavulaka ha rona loko a ku: “ku pfuka hasahasa leyikulu mayelana ni Ndlela.” Luka a a nga hundzeleti loko a vula marito wolawo. e (Mit. 19:23) Mufuri wa silivhere la vuriwaka Demetriyo hi yena la nga vanga mpfilumpfilu wolowo. U tsundzuxe vafuri-kulobye leswaku rifuwo ra vona va ri kuma hi ku xavisa swikwembu swa hava. U tlhele a vula leswaku rungula leri Pawulo a a ri chumayela a ri endla leswaku bindzu ra vona ri nga fambi kahle hikuva Vakreste a va nga swi gandzeli swikwembu swa hava. Hiloko a byela vaaki va le Efesa lava a va tikukumuxa ni ku rhandza tiko leswaku xikwembukati xa vona Artemi ni tempele ya vona leyi dumeke a yi ta “langutiwa yi nga ri nchumu.”—Mit. 19:24-27.

¹⁷ Demetriyo u koke rinoko ra vafuri-kulobye va silivhere. Hiloko va sungula ku huwelela va ku, “Artemi wa Vaefesa u ni matimba” naswona ntshungu wa le mutini wolowo wu vange mpfilumpfilu lowu hlamuseriweke eku sunguleni ka ndzima leyi. f Tanihi leswi Pawulo a a ri munhu loyi a tinyiketerile, u lave ku ya endhawini yoleyo ya mintlangu leswaku a ya vulavula ni ntshungu wolowo kambe vadyondzisiwa va n’wi sindzise leswaku a tlangela ekule ni khombo. Wanuna un’wana la vuriwaka Alekzanda u ringetile ku yima emahlweni ka ntshungu leswaku a ta vulavula na wona. Tanihi leswi a a ri Muyuda, swi nga endleka leswaku a a tiyimisele ku hlamusela ku hambana exikarhi ka Vayuda ni Vakreste volavo. Kambe ntshungu wolowo a wu nga ri na mhaka ni ku hambana koloko. Loko wu swi xiya leswaku i Muyuda, wu ye emahlweni wu huwelela ku ringana tiawara timbirhi, wu ri karhi wu phindha-phindha  marito lama nge “Artemi wa Vaefesa u ni matimba.” Vanhu lava hisekelaka vukhongeri etlhelo a va si cinca ku sukela hi nkarhi wolowo. Va endla leswaku vanhu van’wana va bvinyeka mianakanyo.—Mit. 19:28-34.

18, 19. (a) Xana mulanguteri wa muti u wu miyete njhani ntshungu wa le Efesa? (b) Xana minkarhi yin’wana vanhu va Yehovha va sirheleriwa njhani hi vatirhela-mfumo naswona hi nga endla yini leswaku hi kuma nsirhelelo wolowo?

¹⁸ Eku heteleleni, mulanguteri wa muti u miyete ntshungu wolowo. Tanihi leswi a a ri ni mabyongo, u byele ntshungu wolowo leswaku tempele ya vona ni xikwembukati xa vona a swi nga ri ekhombyeni hikwalaho ka Vakreste volavo nileswaku Pawulo ni vatirhi-kulobye a va yi dyohelanga tempele ya Artemi, a tlhela a wu byela leswaku ku ni tindlela leti wu faneleke wu ti landzela loko wu lava leswaku ku buriwa hi timhaka to fana ni teto. Swi nga endleka leswaku nchumu lowu nga pfuna hi leswi a byeleke ntshungu wolowo leswaku wu ta tivitanela ku xupuriwa hi Mfumo wa Rhoma hikwalaho ka nhlangano wolowo lowu a wu nga ri enawini ni lowu nga a wu nga ha lawuleki. Loko ntshungu wolowo wu twa sweswo, wu nambe wu hangalaka. Tanihi leswi wu hatleke wu hlangana wu karihile, swi ve tani niloko wu hangalaka.—Mit. 19:35-41.

¹⁹ A ku nga ri ro sungula leswaku mutirhela-mfumo la nga ni mabyongo a sirhelela valandzeri va Yesu naswona a ku nga ta va ro hetelela. Entiyisweni, loko muapostola Yohane a vona xivono xa masiku ya makumu, u vone tinhlengeletano ta vanhu leti fanekiseriwaka hi misava, ti lamulela valandzeri va Yesu hi ku mita minhlaselo ya Sathana leyi a yi fana ni mati. (Nhlav. 12:15, 16) Sweswo swi endlekile hakunene. Ko tala, vaavanyisi lava nga yiki hi nghohe va sirhelele timfanelo ta Timbhoni ta Yehovha leswaku ti kota ku hlangana ti gandzela ni ku ti pfumelela leswaku ti chumayela van’wana mahungu lamanene. I ntiyiso leswaku ku tikhoma ka hina lokunene ka pfuna leswaku hi hlula. Swi nga endleka leswaku ku tikhoma ka Pawulo ku endle leswaku a rhandziwa hi vatirhela-mfumo van’wana va le Efesa naswona a va nga ta pfumela loko vanhu va lava ku n’wi vavisa. (Mit. 19:31) Onge ku tshembeka ni ku xixima ka hina swi nga endla leswaku lava hi hlanganaka na vona va hi rhandza hikuva a hi swi tivi leswaku vuyelo byi ta va byihi.

20. (a) U titwa njhani hi ndlela leyi rito ra Yehovha ri nga hlula ha yona eka lembe-xidzana ro sungula ni ndlela leyi ri hlulaka ha yona ninamuntlha? (b) Xana u tiyimisele ku endla yini tanihi leswi Yehovha a hlulaka enkarhini wa hina?

²⁰ Hakunene swa tsakisa ku vona ndlela leyi “rito ra Yehovha [a] ri ya ri kula ni ku hlula hi ndlela ya matimba” ha yona hi lembe-xidzana ro sungula! Naswona swa tsakisa ku vona ndlela leyi Yehovha a ku seketelaka ha yona ku hlula koloko enkarhini wa hina. Xana u nga swi tsakela ku hoxa xandla eku hluleni koloko? Loko swi ri tano, dyondza eka swikombiso leswi hi nga swi kambisisa. Titsongahate, fambisana ni nhlengeletano ya Yehovha leyi yaka emahlweni, gingiriteka, balekela vungoma naswona endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku mintirho ya wena yi ku vulavulela hi ku tshama u tshembeka ni ku xixima.