“NDZI titwe ndzi boheka ku tumbeta ndlela leyi ndzi titwaka ha yona,” ku hlamusela Mike loko a tsundzuka rifu ra tata wakwe. Eka Mike, ku tumbeta mbitsi wakwe a ku ri wona nchumu lowukulu. Kambe endzhaku

ka nkarhi u xiye leswaku a hoxisile. Kutani loko munghana wa Mike a loveriwa hi kokwa wakwe wa xinuna, Mike a swi tiva leswi a fanele a swi endla. U ri: “Emalembeni yo hlayanyana lama hundzeke, a ndzi ta va ndzi n’wi bambatele katla ndzi ku, ‘Tiya u va wanuna.’ Sweswi ndzi khome voko rakwe ndzi ku, ‘Endla leswi mintlhaveko ya wena yi lavaka swona. Swi ta ku pfuna ku langutana na yona. Loko u lava leswaku ndzi suka laha u nga kona ndzi ta suka. Loko u lava ndzi tshama, ndzi ta tshama. Kambe u nga chavi ku rila loko swi ku u rila.’”

MaryAnne na yena u twe a boheka ku tumbeta mintlhaveko yakwe loko ku fa nuna wa yena. Wa tsundzuka: “A ndzi karhateka ngopfu hi ku lava ku va xikombiso lexinene eka van’wana, lerova a ndzi nga lavi ku fambisana ni ku titwa loku tolovelekeke. Kambe eku heteleleni ndzi vone leswaku ku ringeta ku tiyisa van’wana a swi nga ndzi pfuni. Ndzi sungule ku kambisisa xiyimo xa mina ndzi ku, ‘Rila loko u lava ku rila. U nga ringeti ku titiyisa ngopfu. Swi suse endzeni ka wena.’”

Kutani Mike na MaryAnne va bumabumele leswi: U nga chavi ku rila! Naswona va vurisile. Ha yini? Hikuva ku rila i xintshunxo lexi lavekaka xa mintlhaveko. Ku phofula mintlhaveko ya wena swi nga susa ntshikilelo lowu u nga na wona. Ku kombisa mintlhaveko hi ndlela ya ntumbuluko, loko ku fambisana ni ku twisisa ni rungula leri kongomeke, swi veka mintlhaveko ya wena exiyin’weni lexi faneleke.

Ina, hinkwerhu hi rila hi tindlela leti nga faniki. Naswona timhaka to tanihi leswaku mufi u fe hi xitshuketa kumbe rifu ri te endzhaku ko vabya nkarhi wo leha swi nga ha khumba ndlela leyi lava ha hanyaka va titwaka ha yona. Kambe ku ni nchumu wun’we lowu nga cinciki: Ku tumbeta mintlhaveko ya wena swi nga ku vavisa emirini ni le moyeni. Swa antswa swinene ku phofula mbitsi wa wena. Njhani? Matsalwa ma ni xitsundzuxo lexi tirhaka.

Ku vulavula ku nga ha va ndlela leyi pfunaka. Endzhaku ka ku fa ka vana vakwe hinkwavo va khume, swin’we ni makhombo man’wana lama n’wi weleke, mupatriarka wa khale Yobo u te: “Mbilu ya mina yi phiriwile hi v̌utomi bya mina! Nḍi fanela ku nyika [hi Xiheveru, “ku tshika”] ku ḍumaḍuma ka mina e nkari, nḍi v̌ulav̌ula e ku v̌av̌isekeni ka moya wa mina.” (Yobo 1:​2, 18, 19; 10:⁠1) Yobo a a nga ha  swi koti ku pfala ku karhateka ka yena. A a fanele ku ku tshika; a a fanele ku “v̌ulav̌ula.” Hi laha ku fanaka, xitlangi xa Munghezi, Shakespeare, xi tsarile eka Mac­beth: “Phofula ku karhateka ka wena; mbitsi lowu tumbetiwaka wu dya mbilu wu yi heta.”

Kutani ku vulavula hi mintlhaveko ya wena eka ‘munghana wa ntiyiso’ loyi a nga ta yingisela hi mbilu yo leha ni ntwela-vusiwana swi nga tisa ku phyuphya ko karhi. (Swivuriso 17:​17) Ku vula mintokoto ni mintlhaveko hakanyingi swi endla leswaku swi olova ku yi twisisa ni ku langutana na yona. Naswona loko u yingisiwa hi un’wana loyi a feriweke, loyi a langutaneke ni ku loveriwa kakwe hi laha ku humelelaka, u nga ha kota ku kuma swiringanyeto leswi tirhaka swa ndlela yo langutana ni rifu. Loko n’wana wakwe a fa, manana un’wana u hlamusele mhaka leyi swi pfuneke ha yona ku vulavula ni wansati un’wana loyi na yena a tshameke a loveriwa: “Ku tiva leswaku u kona un’wana loyi na yena a humeleriweke hi leswi, loyi a hanyeke kahle, naswona a ha hanyaka hi ndlela leyi tolovelekeke ni ku va ni vutomi lebyinene, a ku ri mhaka leyi tiyisaka nhlana eka mina.”

Ku vuriwa yini loko swi nga ku oloveli ku vulavula hi mintlhaveko ya wena? Endzhaku ka rifu ra Sawulo na Yonatani, Davhida u qambhe risimu leri kombisaka mintlhaveko yo enta leri a phofuleke mbitsi wakwe eka rona. Vuqambhi lebyi bya xirilo, eku heteleleni byi ve xiphemu xa rhekhodo leyi tsariweke ya buku ya Bibele ya Samuwele wa Vumbirhi. (2 Samuwele 1:​17-27; 2 Tikronika 35:​25) Hi laha ku fanaka, van’wana va swi kuma swi olova ku tiphofula hi ku tsala. Noni yin’wana yi vike leswaku a yi tsala mintlhaveko ya yona kutani endzhaku ka masiku yi hlaya leswi yi swi tsaleke. Leswi swi ve xintshunxo lexi pfunaka.

Hi ku vulavula kumbe hi ku tsala, ku boxa mintlhaveko ya wena swi nga ku pfuna ku susa mbitsi wa wena. Swi nga tlhela swi pfuna ku herisa timholovo. Manana un’wana loyi a feriweke wa hlamusela: “Mina ni nuna wanga hi twe hi ta mimpatswa yin’wana leyi dlayeke vukati endzhaku ko feriwa hi n’wana, naswona a hi nga lavi leswaku sweswo swi endleka eka hina. Kutani nkarhi wun’wana ni wun’wana loko hi hlundzuka, hi lava ku solana, a hi bula ha swona hi swi lulamisa. Ndzi vona onge hi tshinelelane swinene hi ku endla sweswo.” Xisweswo, ku komba van’wana mintlhaveko ya wena swi nga ku pfuna ku twisisa leswaku hambi loko u lahlekeriwe ku fana ni van’wana, vona va nga ha rila hi ndlela leyi hambaneke​—⁠hi mpimo wa vona ni ndlela ya vona vini.

Xin’wana lexi nga hungutaka gome i ku rila. Bibele yi ri: “Nkari wu kona wa ku rila.” (Eklesiasta 3:​1, 4) Hakunene ku fa ka loyi hi n’wi rhandzaka ku tisa nkarhi wo tano. Ku rila mihloti ya gome swi tikomba ku ri xiphemu lexi faneleke xa ku hlakarhela.

Wansati un’wana u hlamusela ndlela leyi munghana wakwe lonkulu a n’wi pfuneke ha yona ku langutana ni rifu ra mana wakwe. Wa tsundzuka: “Munghana wa mina a a ndzi pfuna nkarhi hinkwawo. A a rila na mina. A bula na mina. A ndzi kota ku  phofula mintlhaveko ya mina, naswona sweswo a swi ri swa nkoka eka mina. A ndzi nga khomiwi hi tingana loko ndzi rila.” (Vona Varhoma 12:​15.) Na wena a wu fanelanga u khomiwa hi tingana hikwalaho ka mihloti ya wena. Hi laha hi voneke ha kona, Bibele yi tele hi swikombiso swa vavanuna ni vavasati va ripfumelo​—⁠ku katsa na Yesu Kreste⁠—​loyi a rileke mihloti handle ko khomiwa hi tingana.​—⁠Genesa 50:⁠3; 2 Samuwele 1:​11, 12; Yohane 11:​33, 35.

U nga ha kuma leswaku mintlhaveko ya wena ya cinca-cinca ku ringana nkarhi wo karhi. Mihloti yi nga ha xiririka u nga yi rindzelanga. Noni yin’wana yi kume leswaku ku ya xava swilo (ku nga nchumu lowu a a yi hamba yi wu endla ni nuna wa yona) a ku yi ririsa mihloti, ngopfu-ngopfu loko, hikwalaho ko tolovela, yi teka swilo leswi a swi rhandziwa hi nuna wa yona. Lehisa mbilu. Naswona u nga ehleketi leswaku u fanele ku sivela mihloti ya wena. Tsundzuka, i ya ntumbuluko naswona i xiphemu lexi faneleke xa ku rila.

Hi laha swi kombisiweke ha kona eku sunguleni, van’wana va tivona nandzu endzhaku ko feriwa hi murhandziwa wa vona. Leswi swi nga ha pfuna ku hlamusela mbitsi lowukulu wa munhu wo tshembeka Yakobo loko a khorwisiwe ku pfumela leswaku n’wana wakwe Yosefa u dlayiwe hi ‘xivandzana xa vukarhi.’ Yakobo a a rhume Yosefa ku ya kamba vamakwavo loko va hlayisekile. Kutani swi nga ha endleka leswaku Yakobo u tivone nandzu, a ku ‘Ha yini ndzi rhume Yosefa a ri swakwe? Ha yini ndzi n’wi rhume endhawini leyi teleke swivandzana?’​—⁠Genesa 37:​33-⁠35.

Kumbexana u vona onge mihoni yo karhi ya wena hi yona yi vangeke rifu ra murhandziwa wa wena. Ku lemuka leswaku ku tivona nandzu​—⁠ka xiviri kumbe loku anakanyiwaka⁠—​i ndlela leyi tolovelekeke ya ku rila swi nga pfuna. Laha na kona, u nga tshuki u tumbeta mintlhaveko yo tano. Ku vulavula hi ndlela leyi u tivonaka nandzu ha yona swi nga ku phyuphyisa hi laha ku faneleke.

Kambe, xiya leswaku ku nga khathariseki leswaku munhu hi n’wi rhandzisa ku yini, a hi nge byi lawuli vutomi byakwe, naswona “nkari ni khombo” a hi nge swi siveli leswaku swi nga weli varhandziwa va hina. (Eklesiasta 9:⁠11) Handle ka sweswo, a swi kanakanisi leswaku a wu nga ri na minsusumeto  yo biha. Hi xikombiso, leswi u nga hlwela ku n’wi yisa eka dokodela, xana a wu lava leswaku murhandziwa wa wena a vabya ni ku fa? Kunene a wu nga lavi swona! Kutani xana hakunene u ni nandzu wa rifu ra yena? E-⁠e.

Manana un’wana u kote ku langutana ni ku tivona nandzu endzhaku ka loko nhwana wakwe a file emhangwini ya movha. Wa hlamusela: “Ndzi tivone nandzu leswi ndzi n’wi rhumeke. Kambe ndzi xiye leswaku a ku ri vuphukuphuku ku titwa hi ndlela yoleyo. A swi nga hoxanga ku n’wi rhuma swin’we ni tata wakwe va ya endla xintirhwana. A ko va khombo leri chavisaka.”

U nga ha ku, ‘Kambe ku ni swilo swo tala leswi ndzi navelaka onge loko a ndzi swi vurile kumbe ndzi swi endlile.’ Entiyisweni, i mani exikarhi ka hina loyi a nga vulaka leswaku u ve tatana, manana kumbe n’wana la hetisekeke? Bibele ya hi tsundzuxa: “Hina hinkwerhu hi ni swihoxo leswo tala, kambe loko munhu a nga hoxi eku vulavuleni ka yena munhu yoloye ú hetisekile.” (Yakobo 3:⁠2; Varhoma 5:​12) Kutani amukela yinhla ya leswaku a wu hetisekanga. Ku tshamela ku ehleketa u ku, “loko a ndzi lo endla leswi” a swi nge hundzuli nchumu, swi nga hlwerisa ku hlakarhela ka wena.

Loko u ri ni swivangelo leswi twalaka swo pfumela leswaku ku tivona nandzu ka wena i ka xiviri, a hi ko anakanyela, kutani xiya yinhla ya nkoka swinene eka hinkwato eku suseni ka nandzu​—⁠ku rivalela ka Xikwembu. Bibele ya hi tiyisekisa leswaku: “Loko ngi u hlayisa ku ṭunḍuka ka ŝidyoho, Yehova, ku ta hanya mani, wee Hosi? Hikuv̌a ku riv̌alela ku le ka wena.” (Pisalema 130:​3, 4) A wu nge tlheleli eka leswi hundzeke ivi u swi hundzula. Kambe, u nga swi kota ku kombela ndzivalelo wa Xikwembu eka swihoxo leswi hundzeke. Kutani ku ta humelela yini? Ina, loko Xikwembu xi tshembisa ku ku rivalela swihoxo swa wena, xana wena a wu fanelanga u tirivalela?​—⁠Swivuriso 28:​13; 1 Yohane 1:⁠9.

Xana na wena u titwa u karihile, kumbexana u karihela madokodela, vaongori, vanghana kumbe loyi a feke? Xiya leswaku leswi na swona i n’wangulo lowu tolovelekeke loko un’wana a lova. Kumbexana ku kariha ka wena hi ntumbuluko ku fambisana ni ku vava loku u ku twaka. Mutsari un’wana u te: “Loko ntsena u swi xiya leswaku u karihile​—⁠kambe u nga endli nchumu ha kona, ntsena u swi tiva leswaku u karihile⁠—​u nga balekela khombo ra kona leri dlayaka.”

Nakambe swi nga ha pfuna loko u phofula ku kariha ka wena kumbe ku vulavula ha kona. Njhani? Entiyisweni hayi hi xiviti lexi nga lawulekiki. Bibele yi tsundzuxa leswaku ku kariha nkarhi wo leha swi ni khombo. (Swivuriso 14:​29, 30) Kambe u nga ha chaveleleka hi ku vulavula ha swona ni munghana loyi a twisisaka. Naswona van’wana va kuma leswaku vutiolori lebyi lavaka matimba bya pfuna loko va karihile.​—⁠Nakambe vona Vaefesa 4:​25, 26.

Hambi leswi swi nga swa nkoka ku phofula mintlhaveko ya wena erivaleni ni hi ku tshembeka, hi fanele hi tivonela. Ku ni ku hambana lokukulu exikarhi ko phofula mintlhaveko ya wena ni ku yi fumba ehenhla ka van’wana. Ku hava xilaveko xo sola van’wana hi mhaka ya ku kariha ni ku pfilunganyeka ka wena. Kutani anakanya kahle loko u phofula mintlhaveko ya wena, kambe u nga swi endli hi xiviti. (Swivuriso 18:​21) Ku ni mpfuno wun’wana wa nkoka wo langutana ni mbitsi, kutani sweswi hi ta bula ha wona.

Bibele ya hi tiyisekisa: “Yehova o kusuhi ni lav̌a nga ni timbilu le’ti ṭhov̌ekeke, wa ponisa v̌a mimoya le’yi khinyekeke.” (Pisalema 34:​18) Ina, ku tlula xin’wana ni xin’wana, vuxaka ni Xikwembu byi nga ku pfuna leswaku u langutana ni rifu ra loyi u n’wi rhandzaka. Njhani? Swiringanyeto hinkwaswo leswi  tirhaka leswi se swi nyikeriweke, swi sekeriwe eRitweni ra Xikwembu ku nga Bibele, swi pfumelelana na rona. Ku swi tirhisa swi nga ku pfuna.

Ku engetela kwalaho, u nga wu tekeli ehansi nkoka wa xikhongelo. Bibele ya hi khongotela: “Nyiketa Yehova e timhaka ta wena, o ta ku seketela.” (Pisalema 55:​22) Loko u pfuneka hi ku phofula mintlhaveko ya wena eka munghana wa musa, swi nga ku pfuna swonghasi ku pfula mbilu ya wena eka “Xikwembu lexi ku chavelela hinkwako ku humaka eka xona”!​—⁠2 Vakorinto 1:⁠3.

A swi vuli swona leswaku xikhongelo hi xoxe xi hi endla hi titwa ku antswa. ‘Muyingisi wa swikhongelo’ u tshembisa ku nyika malandza ya yena moya lowo kwetsima, eka lava wu kombelaka hi mbilu hinkwayo. (Pisalema 65:⁠2; Luka 11:​13) Naswona moya lowo kwetsima wa Xikwembu, kumbe matimba lama tirhaka, ma nga ku nyika “matimba lamakulu” ya siku na siku. (2 Vakorinto 4:⁠7) Tsundzuka: Xikwembu xi nga pfuna malandza ya xona yo tshembeka leswaku ma tiyisela xiphiqo xihi na xihi lexi ma nga langutanaka na xona.

Wansati un’wana loyi a feriweke hi n’wana u tsundzuka ndlela leyi matimba ya xikhongelo ma n’wi pfuneke ha yona yena ni nuna wakwe eku loveriweni ka vona. Wa hlamusela: “Loko hi ri ekaya ni vusiku kutani hi dyiwa swinene hi mbitsi, a a hi khongela swin’we hi rito leri twalaka. Loko hi sungula ku endla swo karhi hi nga ha ri na yena​—⁠nhlangano wo rhanga wa vandlha lowu hi yeke eka wona, ntsombano wo rhanga lowu hi yeke eka wona⁠—​a hi khongela leswaku hi kuma matimba. Loko hi pfuka ni mixo naswona swi tikomba swi nonon’hwa, a hi khongela leswaku Yehovha a hi pfuna. Hi swivangelo swo karhi, a swi ndzi tikela swinene leswaku ndzi nghena endlwini ndzi ri swanga. Kutani loko ndzi fika ekaya ndzi ri swanga, a ndzi khongela eka Yehovha leswaku a ndzi pfuna ndzi rhulisa moya.” Wansati loyi wo tshembeka wa pfumela hi matimba ni hi laha ku faneleke leswaku swikhongelo sweswo swi pfunile. Na wena u nga kuma leswaku hikwalaho ka swikhongelo leswi u swi endlaka hi ku phikelela, ‘ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka ku anakanya hikwako ku ta risa mbilu ya wena ni matimba ya wena ya mianakanyo.’​—⁠Vafilipiya 4:​6, 7; Varhoma 12:⁠12.

Mpfuno lowu Xikwembu xi wu nyikaka wa pfuna. Muapostola wa Mukreste, Pawulo, u vule leswaku Xikwembu “xa hi chavelela emaxangwini hinkwawo ya hina; hikokwalaho, na hina hi kota ku chavelela lava nge maxangwini ya tinxaka-xaka.” I ntiyiso leswaku mpfuno wa Xikwembu a wu herisi ku vava, kambe wu endla leswaku swi olova ku langutana na kona. Sweswo a swi vuli swona leswaku u nge he tlheli u rila kumbe se u ta rivala murhandziwa wa wena. Kambe u nga hlakarhela. Naswona loko u ri karhi u hlakarhela, leswi swi ku humeleleke swi nga ku endla u ehleketelela van’wana ni ku va ni ntwela-vusiwana, loko u ri karhi u va pfuna leswaku va langutana ni ku lahlekeriwa loku fanaka.​—⁠2 Vakorinto 1:⁠4.