Vanhu vo tala va vula leswaku sayense yi kanetana ni leswi vuriwaka hi Bibele leswaku swilo hinkwaswo swi lo tumbuluxiwa. Kambe ku kanetana loku nga kona hakunene a ku le xikarhi ka sayense ni Bibele, kambe ku le xikarhi ka sayense ni mavonelo ya lava va tivitanaka Vakreste vo hisekela etlhelo. Yin’wana ya mintlawa leyi yi hembela Bibele hi ku vula leswaku Bibele yi vula leswaku vuako hinkwabyo lebyi vonakaka byi vumbiwe hi masiku ya tsevu lama a ma lehe 24 wa tiawara, emalembeni ya kwalomu ka 10 000 lama hundzeke.

Hambiswiritano, Bibele a yi ma seketeli mavonelo yo tano. Loko a swi ri tano, swo tala leswi tshuburiweke hi sayense emalembeni ya dzana lama hundzeke a swi ta va swi endle leswaku vanhu va nga yi tshembi Bibele. Loko hi kambisisa Bibele hi vukheta a hi kumi nchumu lexi nga pfumelelaniki ni leswi tshuburiweke hi sayense ya xiviri. Hikwalaho ka sweswo, Timbhoni ta Yehovha a ti pfumelelani ni Vakreste volavo vo hisekela etlhelo. Bibele yona yi dyondzisa leswi landzelaka.

Rungula ra Genesa ri sungula hi marito yo olova kambe lama nga ni matimba, lama nge: “Eku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxe matilo ni misava.” (Genesa 1:1) Swidyondzi swa Bibele swo tala swa pfumela leswaku ndzimana leyi yi hlamusela xiendlakalo lexi hambaneke ni masiku yo tumbuluxa lama hlamuseriwaka ku sukela eka ndzimana 3 ku ya emahlweni. Mongo wa marito lawa i wa nkoka. Hi ku ya hi marito yo rhanga ya Bibele, vuako, ku katsa ni pulanete ya hina ku nga Misava, a swi ri kona khale ka khaleni ku nga si sungula masiku ya ku tumbuluxa.

Vativi va misava va ringanyeta leswaku misava yi ni malembe ya tibiliyoni ta mune hi vukhale, kasi vativi va tinyeleti va hlayele leswaku vuako hinkwabyo byi ni malembe ya 15 wa tibiliyoni hi vukhale. Xana vuyelo lebyi—kumbe ku cinca ko karhi loku nga va ka kona enkarhini lowu taka—byi hambana ni leswi vuriwaka hi Genesa 1:1? Doo! Bibele a yi boxi leswaku kahle-kahle “matilo ni misava” i swa rini. Sayense na yona a yi kanetani ni leswi Bibele yi swi vulaka emhakeni leyi.

Ku vuriwa yini hi ku leha ka masiku ya ku tumbuluxa? Xana a ma lehe tiawara ta 24? Van’wana va vula leswaku hikwalaho ka leswi Muxe—mutsari wa buku ya Genesa—hi ku famba ka nkarhi a vulavuleke hi siku leri landzeleke masiku ya tsevu ya ku tumbuluxa tanihi xifaniso xa Savata ya vhiki ni vhiki, xisweswo siku ha rin’we ra masiku lawa ya ku tumbuluxa a ri lehe 24 wa tiawara. (Eksoda 20:11) Xana ndlela leyi Genesa yi vekaka timhaka ha yona yi seketela mhaka leyi?

 A swi tano. Mhaka hileswaku rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “siku” ri nga vula ku leha ko hambana-hambana ka nkarhi, ku nga ri 24 wa tiawara ntsena. Hi xikombiso, loko a katsakanya ntirho wa Xikwembu wo tumbuluxa, Muxe u vulavule hi masiku ya tsevu yo tumbuluxa onge i siku rin’we. (Genesa 2:4) Ku engetela kwalaho, hi siku ro sungula ro tumbuluxa, “Xikwembu xi sungula ku vitana ku vonakala xi ku i Nhlikanhi kambe munyama xi wu vitana Vusiku.” (Genesa 1:5) Eka marito lawa, ha swi xiya leswaku ku vuriwa xiphemu xa tiawara ta 24 leswaku i “siku.” Xisweswo, a ku na xisekelo eMatsalweni lexi kombisaka leswaku siku ha rin’we ra ku tumbuluxa a ri lehe tiawara ta 24.

Loko swi ri tano, xana masiku yo tumbuluxa a ma lehe ku fikela kwihi? Bibele a yi vuli; hambiswiritano, marito ya Genesa ndzima 1 na 2 ma komba leswaku a ma lehe ngopfu.

Muxe u tsale rungula rakwe hi Xiheveru, naswona u ri tsale hi ku ya hi mavonelo ya munhu la yimeke emisaveni. Tinhla letimbirhi ku katsa ni mhaka ya leswaku vuako hinkwabyo byi ve kona ku nga si sungula minkarhi ya ku tumbuluxa, kumbe masiku, ti hi pfuna ku twisisa njhekanjhekisano lowu nga kona mayelana ni mhaka ya ku tumbuluxiwa ka swilo. Njhani?

Loko hi kambisisa swiendlakalo swa buku ya Genesa hi vukheta hi kuma leswaku leswi humeleleke ku sukela eka “siku” ro sungula swi ye mahlweni eka “masiku” lama landzeleke. Hi xikombiso, loko ku nga si sungula “siku” ro sungula ra ku tumbuluxa, ku vonakala loku humaka eka dyambu leri a ri ri kona a ku siveriwile hi ndlela yo karhi, kumbexana hi mapapa yo dzwihala lerova a ku nga koti ku voninga misava. (Yobo 38:9) Hi “siku” ro sungula, xihinga xexo xi sungule ku suka, kutani ku vonakala ku sungula ku voninga eka atimosifiya. a

Hi “siku” ra vumbirhi, swi tikomba onge atimosifiya yi ye mahlweni yi vonakala, yi endla mpfhuka exikarhi ka mapapa yo dzwihala lama nga le henhla ni lwandle ehansi. Hi “siku” ra vumune atimosifiya a yi voningela lerova dyambu ni n’weti a swi vonaka “exibakabakeni xa matilo.” (Genesa 1:14-16) Hi marito man’wana, hi ku ya hi leswi swi nga voniwaka hi munhu la nga emisaveni, dyambu ni n’weti swi sungule ku vonakala. Swiendlakalo leswi swi endleke hakatsongo-tsongo.

Xiendlakalo lexi nga le ka buku ya Genesa xi vula leswaku loko atimosifiya yi ri karhi yi  humelela, swivumbiwa leswi hahaka—ku katsa ni switsotswana ni swivumbiwa leswi nga ni tinsiva to kota nkuva—swi sungule ku va kona hi “siku” ra vuntlhanu.

Ndlela leyi Bibele yi yi hlamuselaka ha yona mhaka leyi, yi komba leswaku ku humelele swiendlakalo leswikulu hi “siku” ha rin’we, kumbe hi nkarhi wa ku tumbuluxiwa, swi nga ha va swi endleke hakatsongo-tsongo, swi nga endlekanga hi ku tsopeta ka tihlo, kumbexana swin’wana swa swona swi tlulele ni le “masikwini” lama landzeleke ya ku tumbuluxiwa. b

Xana ku humelela ka swiharhi hi ndlela leyi yaka emahlweni swi vula leswaku Xikwembu xi tshike swilo swi tiendlekela leswaku ku va ni swilo swo hambana-hambana leswi hanyaka? Doo! Rhekhodo yi komba leswaku Xikwembu xi vumbe swilo leswi hanyaka hinkwaswo hi ku ya hi “mixaka” ya swona. (Genesa 1:11, 12, 20-25) Xana “mixaka” ya swivumbiwa swo sungula a swi vumbiwa swi ri ni vuswikoti byo fambisana ni xiyimo xa maxelo ni mbango? I yini lexi hlawulekisaka “muxaka”  wo karhi? Bibele a yi vuli nchumu hi mhaka leyi. Hambiswiritano, yi vula leswaku swilo leswi hanyaka swi ve kona “hi ku ya hi mixaka ya swona.” (Genesa 1:21) Marito lawa ma kombisa leswaku ku ni xipimelo eka mixaka leyi nga vaka kona eka “muxaka” wo karhi. Masalela ya leswi feke ni nkambisiso lowu endliweke masiku lawa wu seketela mavonelo lama fanaka ya leswaku a ku na ku cinca lokukulu eka swiharhi ni swimilana eka malembe yo tala lama hundzeke.

Ku hambana ni lava va hisekelaka etlhelo, buku ya Genesa a yi dyondzisi leswaku vuako hinkwabyo, ku katsa misava ni hinkwaswo swivumbiwa leswi hanyaka eka yona, swi vumbiwe hi xinkarhana lexitsongo eka malembe-xidzana ma nga ri mangani lama hundzuke. Ematshan’weni ya sweswo, ndlela leyi Genesa yi hlamuselaka ku tumbuluxiwa ka vuako hinkwabyo ni ku va kona ka vutomi emisaveni swi fambisana ni leswi tshuburiweke hi sayense eminkarhini ya hina.

Hikwalaho ka leswi va tshembaka tidyondzo ta filosofi, vativi va sayense vo tala va bakanya leswi Bibele yi swi vulaka leswaku Xikwembu hi xona xi nga tumbuluxa swilo hinkwaswo. Hambiswiritano, lexi tsakisaka hileswaku eka buku ya khale ya Bibele leyi vuriwaka Genesa, Muxe u tsale leswaku vuako byi ve ni masungulo nileswaku swilo leswi hanyaka swi vumbiwe hi ku landzelelana, naswona swi teke nkarhi wo leha. Xana Muxe a nga va a ri tivise ku yini rungula ro pakanisa hi ndlela leyi eka malembe ya 3 500 lama hundzeke? Ku ni nhlamuselo yin’we ntsena leyi twalaka. Loyi a nga ni matimba ni vutlhari byo vumba matilo ni misava u fanele a nyike Muxe vutivi lebyi pakanisaka. Leswi swi endla leswaku hi swi vona leswaku Bibele yi vurisile loko yi vula leswaku yi “huhuteriwe hi Xikwembu.” c—2 Timotiya 3:16.

Kambe, u nga ha tivutisa leswaku, xana swi ni mhaka leswaku u pfumela eka rungula ra le Bibeleni leri vulavulaka hi ntumbuluko? Xiya swivangelo swin’wana leswi ku khorwisaka leswaku nhlamulo ya wena i ya nkoka.