1, 2. Xana Bibele yi xi hlamusela njhani xiyimo lexi vanhu va nga eka xona naswona hi yihi ndlela yin’we ntsena yo huma eka xona?

 “NTUMBULUKO hinkwawo wa ha ya emahlweni wu konya ni ku vaviseka swin’we.” (Varhoma 8:22) Leyi i ndlela leyi muapostola Pawulo a xi hlamuselaka hayona xiyimo lexi terisaka vusiwana lexi hi nga eka xona. Hi ku ya hi langutelo ra munhu swi vonaka onge ku hava ndlela yo herisa ku xaniseka, xidyoho ni rifu. Kambe Yehovha a nga fani ni vanhu hikuva a nga tsandziwi hi nchumu. (Tinhlayo 23:19) Xikwembu xa vululami xi hi nyike ndlela yo huma emaxangwini. Ndlela ya kona i nkutsulo.

² Nkutsulo i nyiko leyikulu ku tlula hinkwato leyi Yehovha a yi nyikeke vanhu. Wu endla leswaku hi kutsuriwa exidyohweni ni rifu. (Vaefesa 1:7) I xisekelo xa ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki, hambi hi le tilweni kumbe eparadeyisini emisaveni. (Luka 23:43; Yohane 3:16; 1 Petro 1:4) Kahlekahle nkutsulo i yini? Wu hi dyondzisa yini hi vululami bya Yehovha lebyi tlakukeke?

3. (a) I yini lexi endleke ku laveka nkutsulo? (b) Hikwalahokayini Xikwembu xi nga tshikanga ku gweva vana va Adamu hi rifu?

³ Lexi endleke leswaku ku laveka nkutsulo i xidyoho xa Adamu. Leswi Adamu a nga yingisangiki Xikwembu, u endle leswaku vana vakwe va vabya, va va ni gome, switlhavi ni rifu. (Genesa 2:17; Varhoma 8:20) Xikwembu a xi pfumelanga ku lawuriwa hi mitlhaveko kutani xi tshika xigwevo xa rifu. Loko a xi lo endla tano a xi ta va xi honise nawu wa xona n’wini lowu nge: “Hakelo ya xidyoho i rifu.” (Varhoma 6:23) Naswona loko Yehovha a a lo tshika  nawu wa yena wo lulama, a ku ta va ni hasahasa ni vubihi evuakweni hinkwabyo!

4, 5. (a) Xana Sathana u xi lumbete njhani Xikwembu, naswona ha yini a swi fanerile leswaku Yehovha a hlamula swihehlo sweswo? (b) Hi xihi xihehlo lexi Sathana a xi endleke mayelana ni malandza ya Yehovha yo tshembeka?

⁴ Hilaha hi swi voneke hakona eka Ndzima 12, ku xandzuka ka le Edeni ku pfuxe mphikamakaneta leyikulu. Sathana u thyakise vito lerinene ra Xikwembu. Kahlekahle, u vule leswaku Yehovha u ni mavunwa naswona u fuma hi nsele, u tsona swivumbiwa swakwe ntshunxeko. (Genesa 3:1-5) Hi ku vona onge u humelerile eku onheni ka xikongomelo xa Xikwembu xo tata misava hi vanhu lavanene, Sathana u vule leswaku Xikwembu xi tsandzekile. (Genesa 1:28; Esaya 55:10, 11) Loko Yehovha a a lo tshika mitlhontlho leyi yi nga hlamuriwi, vunyingi bya swivumbiwa swakwe swo tlhariha a byi ta va byi ku kanakanile ku tshembeka ka ku fuma kakwe.

⁵ Sathana u tlhele a lumbeta malandza ya Yehovha yo tshembeka, a vula leswaku ma N’wi gandzela ntsena hi leswi ma lavaka ku vuyeriwa ni leswaku loko mo va ehansi ka ntshikilelo, a nga kona ni un’we eka wona la nga tshamaka a tshembekile eka Xikwembu. (Yobo 1:9-11) Mitlhontlho leyi a yi ri ya nkoka swinene ku tlula maxangu lawa vanhu va nga eka wona. Leswi swi endle leswaku Yehovha a vona swi fanerile ku hlamula swihehlo swa mavunwa swa Sathana. Kambe xana a swi ta kotekisa ku yini leswaku Xikwembu xi tlhantlha mitlhontlho leyi, xi tlhela xi ponisa vanhu?

6. Hi wahi marito man’wana lawa ma tirhisiweke eBibeleni ku hlamusela ndlela leyi Xikwembu xi nga ta ponisa vanhu hayona?

⁶ Ntlhantlho wa Yehovha a wu ri wa tintswalo, naswona a wu lulamile swinene—a ku na munhu ni un’we loyi  a a ta va ni ntlhantlho wo fana ni lowu. Kambe, a wu olova wu tlhela wu va wa xiyimo xa le henhla. Wu vitaniwa hi tindlela to hambanahambana, va ku i ku xava, i ku vuyelelanisa, i nkutsulo, ni ku rivalelana. (Pisalema 49:8; Daniyele 9:24; Vagalatiya 3:13; Vakolosa 1:20; Vaheveru 2:17) Kambe rito leri ri yi hlamuselaka kahle mhaka leyi kumbexana hi leri ri nga tirhisiwa hi Yesu. U te: “N’wana wa munhu loyi a nga telangiki ku tirheriwa, kambe a teleke ku tirhela van’wana ni ku nyikela vutomi byakwe leswaku byi va nkutsulo [hi Xigriki, lyʹtron] wa lavo tala.”—Matewu 20:28.

7, 8. (a) EMatsalweni, xana rito leri nge “nkutsulo,” ri vula yini? (b) I yini lexi kombisaka leswaku nkutsulo wu hlamusela ku ringananisiwa ka swilo?

⁷ Xana nkutsulo i yini? Rito ra Xigriki leri tirhisiweke laha ri huma eka riendli leri vulaka “ku ntshunxa.” Rito leri a ri tirhiseriwa ku hlamusela mali leyi hakeriwaka ku ntshunxa vakhotsiwa va nyimpi. Kahlekahle nkutsulo wu nga ha hlamuseriwa tanihi nchumu lowu hakeriwaka leswaku ku kutsuriwa nchumu wo karhi. Ematsalweni ya Xiheveru, rito leri nge “nkutsulo” (koʹpher) ri huma eka riendli leri vulaka ku “tota.” Hi xikombiso, Xikwembu xi byele Nowa leswaku a “tota” (ku nga muxaka wa rito leri fanaka na rona) ngalava hi xikontiri. (Genesa 6:14) Leswi swi pfuna ku vona leswaku nkutsulo na wona wu funengeta swidyoho.—Pisalema 65:3.

⁸ Lexi xiyekaka, Theological Dictionary of the New Testament yi vula leswaku rito leri nge (koʹpher) “mikarhi hinkwayo ri vula nchumu lowu ringanaka ni wun’wana,” kumbe lowu fanaka ni wun’wana. Xisweswo, loko xidyoho xi fanele xi kutsuriwa kumbe xi funengetiwa, hakelo ya kona yi fanele yi ringana kahle kumbe yi yi funengeta kahle mbanga leyi vangiweke hi xidyoho. Xisweswo  Nawu wa Xikwembu lowu nyikiweke tiko ra Israyele wu te: “Vutomi byi ta rihiwa hi vutomi, tihlo hi tihlo, tino hi tino, voko hi voko, nenge hi nenge.”—Deteronoma 19:21.

9. Hikwalahokayini vanhu va ripfumelo va nyikele hi magandzelo ya swiharhi, naswona Yehovha u ma langute njhani magandzelo wolawo?

⁹ Vanhu va ripfumelo ku sukela eka Avele ku ya emahlweni, va endlele Xikwembu magandzelo hi swiharhi. Hi ku endla sweswo, a va kombisa leswaku va swi tiva leswaku i vadyohi ni leswaku nkutsulo wa laveka, naswona va kombise ripfumelo ra vona eka lunghiselelo ra nkutsulo lowu Xikwembu xi wu tshembiseke “vana” va xona. (Genesa 3:15; 4:1-4; Levhitika 17:11; Vaheveru 11:4) Yehovha u amukele magandzelo yo tano ni ku tsakela vagandzeri lava. Nilokoswiritano, magandzelo ya swiharhi a yo va nchumu wo fanekisela ntsena. Swiharhi a swi nga ta xi herisa xidyoho xa munhu, hikuva i swivumbiwa swa le hansi loko swi pimanisiwa ni vanhu. (Pisalema 8:4-8) Hikwalaho Bibele yi ri: “A swi koteki leswaku ngati ya tinkuzi ni ya timbuti yi susa swidyoho.” (Vaheveru 10:1-4) Magandzelo wolawo a ma fanekisela gandzelo ra nkutsulo ra xiviri leri a ra ha ri endleleni.

10. (a) Xana mukutsuri a a fanele a ringana na mani, naswona hikwalahokayini? (b) Ha yini a ku laveka gandzelo ra munhu un’we ntsena?

¹⁰ Muapostola Pawulo u vule leswaku, “hinkwavo va [fa] hikwalaho ka Adamu.” (1 Vakorinto 15:22) Nkutsulo a wu lava leswaku ku fa munhu la ringanaka kahle na Adamu—munhu la hetisekeke. (Varhoma 5:14) A ku na muxaka wun’wana wa xivumbiwa lowu a wu ta swi kota ku enerisa xilaveko lexi xa vululami. I munhu la hetisekeke ntsena,  loyi a nga riki ehansi ka xigwevo xa rifu ra Adamu, loyi a a ta “va nkutsulo wa vanhu hinkwavo”—la ringanaka na Adamu hilaha ku hetisekeke. (1 Timotiya 2:6) A swi nga lavi swona leswaku ku endliwa magandzelo hi vanhu va ntsandzavahlayi leswaku ku enetiwa vatukulu hinkwavo va Adamu. Muapostola Pawulo u te: ‘xidyoho xi nghene emisaveni hi munhu un’we [Adamu], ni rifu ri nghene hikwalaho ka xidyoho.’ (Varhoma 5:12) Naswona “tanihi leswi rifu ri veke kona hikwalaho ka munhu.” Xikwembu xi lunghiselele ku kutsula vanhu ‘hi munhu.’ (1 Vakorinto 15:21) Njhani?

11. (a) Xana mukutsuri a a ta “nantswa rifu hikwalaho ka vanhu hinkwavo” hi ndlela yihi? (b) Hikwalahokayini Adamu na Evha a va nga ta vuyeriwa eka nkutsulo lowu? (Vona nhlamuselo ya le hansi)

¹¹ Yehovha u lunghiselele leswaku ku va ni munhu la hetisekeke loyi a nga ta nyikela hi vutomi byakwe hi ku tirhandzela. Hi ku ya hi Varhoma 6:23, “hakelo ya xidyoho i rifu.” Loko a nyikela hi vutomi byakwe, mukutsuri a a ta “nantswa rifu hikwalaho ka vanhu hinkwavo.” Hi marito man’wana, a a ta hakelela xidyoho xa Adamu. (Vaheveru 2:9; 2 Vakorinto 5:21; 1 Petro 2:24) Mhaka leyi a yi ta va ni ntikelo hi tlhelo ra nawu. Hi ku herisa xigwevo xa rifu eka vana va Adamu lava yingisaka, nkutsulo a wu ta tsuvula matimba lama onhaka ya xidyoho.. a—Varhoma 5:16.

12. Kombisa ndlela leyi ku hakeriwa ka xikweleti ku vuyerisaka vanhu vo tala hayona.

¹² Hi xikombiso: Anakanya u ri karhi u tshama edorobeni leri vaaki va rona vo tala va tirhaka efektri leyikulu.  Wena swin’we ni vaakelani va wena mi hakeriwa kahle naswona mi tihanyela vutomi bya vulovolovo. Kukondza siku rin’wana fektri yoleyo yi pfariwa. Xivangelo xa kona i yini? Mufambisi wa fektri u dye timali, kutani bindzu ri wa. Wena ni vaakelani va wena mi tikuma mi nga ha ri na ntirho, naswona mi nga ha swi koti ku hakelela swikweleti swa n’wina. Vatekani, vana, vanhu lava kolotiwaka, hinkwenu ma xaniseka hikwalaho ka mitirho yo homboloka ya munhu un’we. Xana ntlhantlho wu kona? Ina! Munhu la fuweke u ehlekete ku nghenelela a pfuna. Wa swi tiva leswaku fektri yoleyo ya pfuna. Naswona u anakanyela vatirhi lava vo tala ni mindyangu ya vona. Kutani u endla malunghiselelo yo hakela swikweleti swa fektri yoleyo yi tlhela yi pfuriwa. Ku suriwa ka xikweleti lexi ku ponise vatirhi lava vo tala ni mindyangu ya vona swin’we ni vanhu lava a va kolotiwa. Hilaha ku fanaka, ku suriwa ka nandzu wa Adamu ku vuyerisa vanhu va ntsandzavahlayi.

13, 14. (a) Xana Yehovha u wu lunghiselele njhani nkutsulo leswaku ku ponisiwa vanhu? (b) Nkutsulo wu hakeriwa eka mani, naswona ha yini ku laveka hakelo yo tano?

¹³ I Yehovha ntsena la nga lunghiselelaka “Xinyimpfana . . . lexi susaka xidyoho emisaveni.” (Yohane 1:29) Kambe Xikwembu a xi rhumelanga ntsumi yin’wana ni yin’wana leswaku yi ta kutsula vanhu. Ematshan’weni ya sweswo, xi rhumele Loyi a a ta nyikela nhlamulo leyi hetisekeke eka xihehlo lexi Sathana a hehlaka malandza ya Yehovha ha xona. Ina, Yehovha u endle gandzelo lerikulu hi ku rhumela N’wana wakwe la tswariweke a ri swakwe, “la rhandzekaka swinene eka yena.” (Swivuriso 8:30) N’wana wa Xikwembu “u tshike swilo” hi ku tirhandzela, ku nga vutomi bya le tilweni. (Vafilipiya 2:7)  Hi singita, Yehovha u hundzisele vutomi bya N’wana wa yena wa mativula wa le tilweni embelekweni wa wanhwana wa Muyuda, la vuriwaka Mariya. (Luka 1:27, 35) Tanihi munhu, a a ta vitaniwa Yesu. Kambe hi ku ya hi nawu a a ta vitaniwa Adamu wa vumbirhi, hikuva a a ringana na Adamu hilaha ku heleleke. (1 Vakorinto 15:45, 47) Xisweswo, Yesu u swi kotile ku tinyikela a va gandzelo ra nkutsulo ra vanhu lava nga ni xidyoho.

¹⁴ Xana nkutsulo lowu a wu ta hakeriwa eka mani? Pisalema 49:7 yi vula hi ku kongoma leswaku nkutsulo a wu ta hakeriwa eka “Xikwembu.” Kambe xana a hi yena Yehovha a lunghiselelaka nkutsulo lowu? Ina, hi yena, kambe leswi a swi endli leswaku nkutsulo wu nga vi wa nkoka kumbe wu va ku tlanga hi nkarhi—ku fana ni ku humesa mali exikhwameni xin’wana u yi nghenisa eka xin’wana. Swi fanele swi twisisiwa leswaku nkutsulo a hi ku humesa nchumu lowu vonakaka, kambe i ku enerisa xilaveko xa nawu. Hi ku endla leswaku ku hakeriwa nkutsulo, hambi leswi wu n’wi koxeke swinene, Yehovha u kombise leswaku wa byi namarhela vululami byakwe lebyi hetisekeke.—Genesa 22:7, 8, 11-13; Vaheveru 11:17; Yakobo 1:17.

15. Hikwalahokayini a swi fanerile leswaku Yesu a xaniseka a tlhela a fa?

¹⁵ Hi ximun’wana xa 33 C.E., Yesu Kreste u pfumerile ku langutana ni maxangu lama endleke leswaku ku hakeriwa nkutsulo. U pfumele ku khomiwa hikwalaho ka swihehlo swa mavunwa, a voniwa nandzu, ni ku beleriwa emhandzini ya rifu. Xana a swi boha leswaku Yesu a xaniseka hi ndlela leyi? Ina, hikuva a ku fanele ku tlhantlhiwa mphikamakaneta ya ku tshembeka ka malandza ya Xikwembu. Lexi xiyekaka, Xikwembu a xi pfumelanga leswaku ricece leri nga Yesu ri dlayiwa hi Heroda. (Matewu  2:13-18) Kambe loko Yesu a kurile, u swi kotile ku langutana ni mihlaselo ya matimba ya Sathana a ri karhi a yi twisisa kahle mphikamakaneta leyi nga kona. b Hi ku tshama a ‘tshembekile, a nga ri na nandzu, a nga nyamanga, a hambanile ni vadyohi,’ ku nga khathariseki ndlela yo biha leyi a khomiweke ha yona, Yesu u swi kombise hi ndlela leyi nga kanetekiki leswaku Yehovha u na wona malandza lama tshamaka ya tshembekile ehansi ka miringo. (Vaheveru 7:26) A swi hlamarisi leswi loko a nga si fa, enkarhini wolowo Yesu a huweleleke a ku: “Swi hetisekile!”—Yohane 19:30.

16, 17. (a) Xana Yesu u yise ntirho wakwe wo kutsula emahlweni hi ndlela yihi? (b) Hikokwalaho ka yini Yesu a fanele a humelela “emahlweni ka Xikwembu hikwalaho ka hina”?

¹⁶  Yesu a a ha fanele a heta ntirho wa yena wo kutsula. Hi siku ra vunharhu endzhaku ka rifu ra Yesu, Yehovha u n’wi pfuxile. (Mitirho 3:15; 10:40) Hikokwalaho ka xiendlakalo lexi xa nkoka Yehovha a nga hakelanga N’wana wa yena ntsena hikwalaho ka ku tirha ka yena hi ku tshembeka, kambe u tlhele a n’wi nyika nkarhi wo heta ntirho wakwe wo kutsula tanihi Muprista Lonkulu wa Xikwembu. (Varhoma 1:4; 1 Vakorinto 15:3-8) Muapostola Pawulo u te: “Kreste u tile a ri muprista lonkulu  . . . , a nga nghenanga ni ngati ya timbuti ni ya swinkuzana endhawini yo kwetsima kambe u nghene ni ngati yakwe kan’we swi helela kwalaho, kutani a hi ponisa hilaha ku nga heriki. Hikuva Kreste a nga nghenanga endhawini yo kwetsima leyi endliweke hi mavoko ya vanhu, leyi nga xifaniso xa ndhawu yo kwetsima ya ntiyiso kambe u nghene etilweni hi koxe, kutani a humelela emahlweni ka Xikwembu hikwalaho ka hina.”—Vaheveru 9:11, 12, 24.

¹⁷ Kreste a a nga ta ya ni ngati ya yena ya xiviri etilweni. (1 Vakorinto 15:50) Ematshan’weni ya sweswo, u teke leswi ngati yoleyo a yi fanekiselaka swona: leswi vutomi bya yena lebyi hetisekeke, lebyi nyikeriweke, a byi yimela swona hi ku ya hi nawu. Kutani loko a fika emahlweni ka Xikwembu, u teke ntikelo wa leswi vutomi byebyo a byi yimela swona, a kutsula vanhu lava nga ni xidyoho. Xana Yehovha u ri amukerile gandzelo rero? Ina, naswona leswi swi vonakile hi Pentekosta ya 33 C.E., loko moya lowo kwetsima wu chuluriwa ehenhla ka vadyondzisiwa va 120 eYerusalema. (Mitirho 2:1-4) Hambileswi xiendlakalo lexi a xi tsakisa, nkutsulo hi nkarhi wolowo a ku ri kona wu sungulaka ku tisa mikateko leyi hlamarisaka.

18, 19. (a) Xana hi yihi mitlawa yimbirhi leyi vuyeriwaka hi ku vuyelelana loku ngati ya Kreste yi endlaka leswaku ku va kona? (b) Eka lava va “ntshungu lowukulu,” hi yihi mikateko leyi va yi kumaka sweswi ni leyi va nga ta yi kuma enkarhini lowu taka hikokwalaho ka nkutsulo?

¹⁸ Eka papila leri a ri tsaleleke Vakolosa, Pawulo u hlamusele leswaku Xikwembu xi vone swi fanerile ku vuyisa swilo hinkwaswo eka xona ha Kreste leswaku xi kondletela ku rhula hi ku tirhisa ngati leyi Yesu a yi halateke emhandzini ya nxaniso. Pawulo u tlhele a hlamusela leswaku ku vuyelelanisa  koloko ku katsa mitlawa yimbirhi yo hambana, ku nga swilo “leswi nga etilweni” ni “swilo leswi nga emisaveni.” (Vakolosa 1:19, 20; Vaefesa 1:10) Eka ntlawa lowo sungula ku ni Vakreste va 144 000 lava nyikiweke ntshembo wo tirha tanihi vaprista etilweni ni ku fuma tanihi tihosi ehenhla ka misava na Kreste Yesu. (Nhlavutelo 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Hi ku tirhisa vona mikateko ya nkutsulo yi ta chuluriwa hakatsongotsongo ehenhla ka vanhu lava yingisaka, hi nkarhi wo ringana gidi ra malembe.—1 Vakorinto 15:24-26; Nhlavutelo 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ “Swilo leswi nga emisaveni” i vanhu lava nga ta tiphina hi vutomi lebyi hetisekeke eParadeyisini emisaveni. Nhlavutelo 7:9-17 yi va hlamusela tanihi “ntshungu lowukulu” lowu nga ta pona “enhlomulweni lowukulu.” Kambe a swi kali swi lava leswaku va rindza ku kondza ku fika nkarhi wolowo leswaku va tiphina hi vuyelo bya nkutsulo. “Va hlantswe swiambalo swa vona swo leha va swi endla swo basa hi ngati ya Xinyimpfana.” Hikokwalaho ka leswi va kombiseke ripfumelo eka nkutsulo, hambi ku ri sweswi va vuyeriwa hi ku va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu eka lunghiselelo leri ra rirhandzu. Va vuriwa lavo lulama tanihi vanghana va Xikwembu! (Yakobo 2:23) Hikwalaho ka gandzelo ra Yesu va nga “tshine[la] ekusuhi ni xiluvelo xa musa lowukulu naswona hi khongela eka Xikwembu hi tshunxekile.” (Vaheveru 4:14-16) Loko va dyoha, va kuma ndzivalelo wa xiviri. (Vaefesa 1:7) Hambileswi va nga hetisekangi, va va ni ripfalo leri baseke. (Vaheveru 9:9; 10:22; 1 Petro 3:21) Ku vuyelelana ni Xikwembu a hi nchumu lowu wa ha taka kambe i nchumu lowu nga kona sweswi! (2 Vakorinto 5:19, 20) Hi nkarhi wa Gidi ra Malembe, hakatsongotsongo va ta “ntshunxiwa evuhlongeni bya ku onhaka” naswona eku heteleleni va ta va ni “ntshunxeko lowu vangamaka wa vana va Xikwembu.”—Varhoma 8:21.

20. Xana ku anakanyisisa hi nkutsulo swi ku khumba njhani?

 ²⁰ “Ndzi nkhensa Xikwembu ha Yesu Kreste” hi ku endla lunghiselelo ra nkutsulo! (Varhoma 7:25) Lunghiselelo leri ri vonaka ri olova kambe loko u ri languta kahle ra chavisa. (Varhoma 11:33) Loko hi anakanyisisa ha wona hi ku tlangela, nkutsulo wu khumba timbilu ta hina wu tlhela wu hi tshineta ekusuhi ni Xikwembu xa vululami. Ku fana ni mupisalema, swa fanela leswaku hi dzunisa Yehovha tanihi loyi a “rhandza[ka] ku tshembeka ni vululami.”—Pisalema 33:5.