1-3. I yini lexi endleke Vayuda lava a va ri eBabilona va heleriwa hi ntshembo? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni.)

VAYUDA lava a va ri eBabilona se a va heleriwe hi ntshembo! Ku ringana kwalomu ka malembe ya ntlhanu, Ezekiyele u profete leswaku muti wa Yerusalema wu ta lovisiwa kambe vanhu a va nga tshembi leswaku sweswo swi ta endleka. Hambileswi a endleke swikombiso, a vulavula hi ku tirhisa swifaniso, a tivisa hi marungula, lava a va ri evuhlongeni a va nga tshembi leswaku Yehovha a nga pfumelela leswaku muti wa Yerusalema wu lovisiwa. Hambiloko va twa leswaku masocha ya Vababilona ma rhendzele muti, a va ha ri na ntshembo wa leswaku vaaki va wona va ta sirheleleka.

² Kambe endzhaku ka malembe mambirhi muti wu rhendzeriwile, muluveri loyi a humaka eYerusalema u fike eBabilona, a tisa xiviko lexi nge: “Muti wu hlaseriwile!” Mhaka yoleyo yi va tseme nhlana lava a va ri evuhlongeni. A swi va tikela ku xi twisisa hi ku helela xiendlakalo lexi: muti lowu rhandzekaka, tempele yo kwetsima ni tiko leri va ri rhandzaka, hinkwaswo a swi lovisiwile! Ntshembo lowu a ku ri khale va ri na wona a wu hundzuke gome.—Ezek. 21:7; 33:21.

³ Hambiswiritano, hi nkarhi lowu wa gome, Ezekiyele u kombiwe xivono lexi hlamarisaka lexi nyikaka ntshembo. Hi rihi rungula leri  xivono lexi a xi ri na rona eka vanhu lava nga ni gome lava a va ri evuhlongeni? Xivono lexi xi va khumba njhani vanhu va Xikwembu namuntlha naswona un’wana ni un’wana wa hina a nga vuyeriwa njhani eka xona? Leswaku hi kuma tinhlamulo, a hi kambisiseni leswi Yehovha a swi byelaka Ezekiyele.

4. I yini leswi Ezekiyele a swi xiyeke eka xivono lexi a kombiweke xona?

⁴ Hlaya Ezekiyele 37:1-10. Exivonweni Ezekiyele u vekiwe endhawini leyi nga rivala leyi a yi tele hi marhambu. Yehovha u lerise muprofeta Ezekiyele leswaku a ‘hundza ekusuhi’ ni marhambu wolawo lama hangalakeke leswaku a n’wi pfuna a twisisa nkoka wa xivono lexi. Loko Ezekiyele a ri karhi a famba endhawini leyi nga rivala, u xiye swilo swimbirhi hi marhambu wolawo: nhlayo ni xiyimo xa wona. U te: ‘A ku ri ni marhambu yo tala swinene’ naswona “a ma ome ngopfu.”

5. Hi swihi swileriso swimbirhi leswi Yehovha a swi nyikeke Ezekiyele naswona ku endleke yini endzhaku ka loko Ezekiyele a endle leswi Yehovha a n’wi leriseke swona?

⁵ Hiloko Yehovha a nyika Ezekiyele swileriso swimbirhi leswi a swi ta kombisa ku pfuxetiwa loku a ku ta endleka hakatsongotsongo. Xileriso xo sungula a xi ku: “Profeta mayelana ni marhambu lawa,” u ma byela leswaku ma ‘tlhela ma hanya.’ (Ezek. 37:4-6) Loko Ezekiyele a heta ku profeta, “ku twakale mpfumawulo wa ku ketlaketla ka marhambu, marhambu ma sungula ku hlangana,” endzhaku ka sweswo, eka marhambu wolawo ku hume “misiha ni nyama” ‘swi funengetiwa hi nhlonge.’ (Ezek. 37:7, 8) Xileriso xa vumbirhi a xi ku: “Profeta eka moya,” u wu byela leswaku wu ‘hungela’ ehenhla ka mitsumbu leyi. Loko Ezekiyele a heta ku profeta, hiloko “moya wu nghena eka vona va sungula ku hanya, va yima hi milenge, a va ri vuthu lerikulu ngopfu ra nyimpi.”—Ezek. 37:9, 10.

6. I marito wahi ya Yehovha lama pfuneke Ezekiyele leswaku a twisisa xivono?

⁶ Endzhaku ka sweswo Yehovha a byela Ezekiyele leswi xivono lexi xi vulaka swoan a ku: “Marhambu lawa i vanhu hinkwavo va Israyele.” Endzhaku ka loko vanhu lava a va ri evuhlongeni va twe hi ku lovisiwa ka muti wa Yerusalema, a va twa onge va file. Hikwalaho va rile va ku: “Marhambu ya hina ma omile, a ha ha ri na ntshembo. Hi hambanisiwile ni vanhu van’wana.” (Ezek. 37:11; Yer. 34:20) Loko Yehovha a hlamula xirilo xa vona, u vule leswaku xivono lexi tshikilelaka xa marhambu a xi ri ni rungula ro tsakisa ra ntshembo eka Vaisrayele.

7. I yini leswi Yehovha a swi byeleke Ezekiyele hilaha swi hlamuseriweke hakona eka Ezekiyele 37:12-14, naswona leswi swi va nyike xitiyisekiso xihi vanhu Vakwe lava a va ri evuhlongeni?

⁷ Hlaya Ezekiyele 37:12-14. Hi ku tirhisa xivono lexi, Yehovha u tiyisekise vanhu lava a va ri evuhlongeni leswaku u ta va endla va tlhela va hanya, a va rhangela va tlhelela etikweni ra rikwavo kutani a va pfumelela leswaku va tshama kona. Ku tlula kwalaho, Yehovha u tlhele a va vitana “vanhu va mina.” Marito wolawo ma fanele ma va chavelele swinene vanhu lava a va ri evuhlongeni va tlhela va va ni gome! Hikwalaho ka yini a va tiyiseka leswaku xitshembiso lexi xa ku pfuxetiwa  ka vugandzeri lebyi tengeke a xi ta hetiseka? Hikuva i Yehovha loyi a tshembiseke. U te: “Mina Yehovha, ndzi swi vurile naswona ndzi swi endlile.”

8. (a) “Vanhu hinkwavo va Israyele” a va ri eka xiyimo lexi fanaka ni ku fa hi ndlela yihi? (b) Ezekiyele 37:9, yi xi hlamusela njhani xivangelo xa rifu ro fanekisela ra Vaisrayele? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)

⁸ Xana tiko ra khale ra Israyele ri ku vone njhani ku hetiseka ka xiphemu lexi tshikilelaka xa xivono lexi xa vuprofeta? Ku sukela hi 740 B.C.E., Vaisrayele a va nga ha ri na vuxaka lebyinene na Yehovha hikwalaho ka leswi mfumo wu avaneke wu va mifumo yimbirhi ni leswi mfumo wa tinyimba ta khume wu nga yisiwa evuhlongeni. Eka malembe ya kwalomu ka 130, Vayuda va yisiwe evuhlongeni, kutani “vanhu hinkwavo va Israyele” a va ri evuhlongeni. (Ezek. 37:11) Hi ndlela yo fanekisela, ntlawa hinkwawo wa vanhu lava a va ri evuhlongeni hi nkarhi wolowo a wu file ku fana ni marhambu ya le xivonweni xa Ezekiyele. * Nakambe tsundzuka leswaku Ezekiyele a nga lo vona marhambu ntsena kambe a vone marhambu lama a ma “ome ngopfu,” leswi kombisaka leswaku xiyimo xa vona lexi fanaka ni ku fa xi ye emahlweni ku ringana nkarhi wo leha. Kahlekahle loko hi hlanganisa nkarhi lowu Vaisrayele ni Vayuda va wu heteke va ri evuhlongeni i malembe yo tlula 200, ku sukela hi 740 ku ya eka 537 B.C.E.—Yer. 50:33.

9. Hi swihi swilo leswi fanaka leswi humeleleke Vaisrayele va khale na “Israyele wa Xikwembu”?

⁹ Vuprofeta bya ku pfuxetiwa lebyi vulavulaka hi Vaisrayele, byo fana ni lebyi vuriweke hi Ezekiyele byi tlhela byi hetiseka hi ndlela leyikulu. (Mit. 3:21) Leswi tiko ra khale ra Israyele wa nyama a ri “dlayiwile” ni ku ya emahlweni ri file hi ndlela yo fanekisela ku ringana nkarhi wo leha, na “Israyele wa Xikwembu,” ku nga vandlha ra Vakreste lava totiweke a a dlayiwe hi ndlela yo fanekisela a tlhela a va evuhlongeni lebyi fanaka ni rifu ku ringana nkarhi wo leha. (Gal. 6:16)  Kahlekahle, vuhlonga bya vandlha ra vatotiwa hinkwavo byi teke nkarhi wo leha swinene lerova vuxaka bya vona ni Xikwembu byi nga fanisiwa ni bya marhambu lawa a ma “ome ngopfu.” (Ezek. 37:2) Hilaha swi hlamuseriweke hakona eka ndzima leyi nga hundza, vuhlonga bya vandlha ra Vakreste lava totiweke byi sungule emalembeni ya va-100 C.E. naswona byi hete madzana ya malembe hilaha Yesu a swi kombiseke hakona eka xifaniso xakwe xa Mfumo xa koroni ni mfava.—Mat. 13:24-30.

10. (a) I yini leswi a swi ta endleka eka vanhu va Xikwembu leswi profetiweke eka Ezekiyele 37:7, 8? (b) I yini leswi nga ha vaka swi endle leswaku vanhu lava chavaka Xikwembu lava a va ri evuhlongeni va tlhela va va ni ripfumelo hakatsongotsongo?

¹⁰ Emikarhini ya khale, Yehovha u profete leswaku vanhu vakwe a va ta tlhela va hanya hakatsongotsongo. (Ezek. 37:7, 8) Kutani, hi swihi swilo swin’wana leswi hakatsongotsongo swi endleke leswaku vanhu lava chavaka Xikwembu lava a va ri evuhlongeni va va ni ripfumelo ra leswaku ntshembo lowu a va ri na wona wo tlhelela eIsrayele a wu ta hetiseka? Xin’wana lexi endleke leswaku va va ni ntshembo ku fanele ku ri leswi vuriweke hi vaprofeta va nkarhi lowu nga hundza. Hi xikombiso, Esaya u profete leswaku masalela, ku nga “mbewu yo kwetsima” a ma ta tlhelela etikweni ra rikwavo. (Esa. 6:13; Yobo 14:7-9) Nakambe, a swi kanakanisi leswaku vuprofeta byo tala bya ku pfuxetiwa ka vugandzeri lebyi tengeke lebyi Ezekiyele a byi tsaleke byi endle leswaku va tshama va ri ni ntshembo. Ku engetela kwalaho, ku va kona eBabilona ka vavanuna vo tshembeka vo tanihi Daniyele swin’we ni ku lovisiwa ka muti wa Babilona hi ndlela yo hlamarisa hi lembe ra 539 B.C.E., swi fanele swi endle leswaku ntshembo wa lava a va ri evuhlongeni wo tlhelela etikweni ra rikwavo wu tiya.

11, 12. (a) “Israyele wa Xikwembu” u tlhele a hanya njhani hakatsongotsongo? (Nakambe vona bokisi leri nge “Vugandzeri Lebyi Tengeke Byi Pfuxetiwa Hakatsongotsongo.”) (b) Rungula leri nga eka Ezekiyele 37:10 ri pfuxa xivutiso xihi?

 ¹¹ Xana “Israyele wa Xikwembu,” ku nga vandlha ra Vakreste lava totiweke u tlhele a hanya hakatsongotsongo hi ndlela yihi? Endzhaku ko heta madzana ya malembe va ri evuhlongeni lebyi fanaka ni rifu, ku twakale “mpfumawulo wa ku ketlaketla,” loko vanhu lava chavaka Xikwembu va yimela vugandzeri lebyi tengeke. Hi xikombiso, hi va-1500 William Tyndale u hundzuluxele Bibele hi Xinghezi. Vafundhisi va Rhoma Khatoliki va hlundzukile hikuva se Bibele a yi ta hlayiwa hi vanhu hinkwavo. Tyndale u dlayiwile. Hambiswiritano, vanhu van’wana lava nga ni xivindzi va ye emahlweni va hundzuluxela Bibele hi tindzimi leti engetelekeke naswona vanhu vo tala a va kota ku hlaya Rito ra Xikwembu.

¹² Hi ku famba ka nkarhi, loko Charles T. Russell ni vanghana vakwe va sungule ku tirha hi matimba leswaku va pfuxeta tidyondzo ta ntiyiso ta Bibele, a swi fana ni loko “misiha ni nyama,” swi funengeta marhambu. Zion’s Watch Tower ni mikandziyiso yin’wana swi pfune vanhu va timbilu letinene leswaku va dyondza ntiyiso lowu nga eBibeleni, lowu va endleke leswaku va tihlanganisa ni malandza ya Xikwembu lama totiweke. Eku sunguleni ka va-1900, vanhu va Xikwembu lava totiweke va khutaziwe hi filimi yo tanihi “Photo-Drama of Creation” ni buku leyi nge Finished Mystery. Endzhakunyana ka sweswo, nkarhi wa Xikwembu wu fikile wa leswaku xi endla vanhu va xona va “yima hi milenge.” (Ezek. 37:10) Sweswo swi endleke rini naswona  njhani? Swiendlakalo leswi endlekeke eka muti wa khale wa Babilona swi hi pfuna ku hlamula xivutiso xexo.

13. (a) Marito lama nga eka Ezekiyele 37:10, 14 ma hetiseke njhani ku sukela hi lembe ra 537 B.C.E.? (b) I matsalwa wahi lama kombisaka leswaku vanhu van’wana va mfumo wa tinyimba ta khume va tlhelele eIsrayele?

¹³ Eku sunguleni ka lembe ra 537 B.C.E., Vayuda lava a va ri eBabilona va vone ku hetiseka ka xivono xexo. Njhani? Yehovha u endle leswaku va hanya a tlhela a va endla “va yima hi milenge” hi ku va humesa evuhlongeni kutani a va pfumelela va tlhelela eIsrayele. Ntlawa wa Vaisrayele va 42 360 ni vanhu lava a va nga ri Vaisrayele va kwalomu ka 7 000 va suke eBabilona va ya pfuxa muti wa Yerusalema ni tempele ya wona ni ku tshama etikweni ra Israyele. (Ezra 1:1-4; 2:64, 65; Ezek. 37:14) Kutani endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 70, mahlonga ya kwalomu ka 1 750 ma fambe na Ezra loko a tlhelela eYerusalema. (Ezra 8:1-20) Vayuda lava tlheleleke eYerusalema a va tlula 44 000, hakunene a va ri “vuthu lerikulu.” (Ezek. 37:10) Ku engetela kwalaho, Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku vanhu van’wana va mfumo wa tinyimba ta khume, lava Vaasiriya a va yise vakokwa wa vona evuhlongeni hi va-700 B.C.E., na vona va tlhelele eIsrayele va ya pfuneta ku pfuxa tempele.—1 Tikr. 9:3; Ezra 6:17; Yer. 33:7; Ezek. 36:10.

14. (a) Marito lama nga eka Ezekiyele 37:24 ma hi pfuna njhani ku tiva nkarhi lowu vuprofeta lebyi a byi ta hetiseka ha wona hi ndlela leyikulu? (b) Ku endleke yini hi 1919? (Nakambe vona bokisi leri nge “‘Marhambu Lama Omeke’ Ni ‘Timbhoni Timbirhi’—Swi Fambisana Njhani?”)

¹⁴ Xana xiphemu lexi xa vuprofeta bya Ezekiyele xi hetiseke njhani hi ndlela leyikulu? Hilaha Yehovha a byeleke Ezekiyele hakona eka vuprofeta byin’wana lebyi fambisanaka na lebyi, ku hetiseka lokukulu  ka vuprofeta lebyi bya ku pfuxetiwa, a ku ta endleka endzhaku ka loko Davhida Lonkulu, ku nga Yesu Kreste a sungule ku fuma tanihi Hosi. * (Ezek. 37:24) Swi ve tano hakunene, Yehovha u nghenise moya wakwe eka vanhu vakwe hi 1919. Hikwalaho ka sweswo, va tlhele va ‘hanya’ naswona va ntshunxiwe evuhlongeni bya Babilona Lonkulu. (Esa. 66:8) Endzhaku ka sweswo, Yehovha u va pfumelele va tshama “etikweni” ra vona, ku nga paradeyisi yo fanekisela. Xana vanhu va Yehovha namuntlha i “vuthu lerikulu” hi ndlela yihi?

15, 16. (a) Vanhu va Yehovha va namuntlha va va “vuthu lerikulu” hi ndlela yihi? (b) Vuprofeta lebyi bya Ezekiyele byi hi pfuna njhani leswaku hi langutana ni swiyimo swo tika evuton’wini? (Vona bokisi leri nge “Hi Pfuniwa Ku Tlhela Hi Yima Hi Milenge.”)

¹⁵ Loko Kreste a ha ku hlawula nandza wo tshembeka hi 1919, malandza ya Xikwembu ma sungule ku vona leswi muprofeta Zakariya loyi a a ri exikarhi ka lava vuyeke hi le vuhlongeni a swi profeteke a ku: “Vanhu vo tala ni matiko ya matimba va ta ta va ta kombela mpfuno eka Yehovha.” Muprofeta yoloye u hlamusele vanhu volavo lava kombelaka mpfuno eka Yehovha tanihi “vanhu va khume lava humaka eka tindzimi hinkwato ta matiko.” Vanhu volavo a va ta khomelela nguvu ya “Muyuda” ku nga vatotiwa, va ri karhi va ku: “Hi lava ku famba na n’wina hikuva hi swi twile leswaku Xikwembu xi na n’wina.”—Zak. 8:20-23.

¹⁶ Namuntlha, Israyele wo fanekisela (ku nga masalela ya vatotiwa) swin’we ni “vanhu va khume” (ku nga tinyimpfu tin’wana) hinkwavo va vumba “vuthu lerikulu ngopfu ra nyimpi,” ra vanhu va timiliyoni. (Ezek. 37:10) Tanihi masocha ya Kreste lama nga eka vuthu leri nga eku kuleni, hi landzela Hosi ya hina Yesu, hi ya emahlweni hi langutele mikateko ya nkarhi lowu taka.—Ps. 37:29; Ezek. 37:24; Filp. 2:25; 1 Tes. 4:16, 17.

17. Hi ta bula hi yini eka ndzima leyi landzelaka?

¹⁷ Ku pfuxetiwa loku ka vugandzeri lebyi tengeke ku ta endla leswaku vanhu va Xikwembu va va ni vutihlamuleri bya nkoka. Hi byihi vutihlamuleri bya kona? Leswaku hi kuma nhlamulo ya xivutiso xexo, hi fanele hi tlhela hi kambisisa xiavelo lexi Yehovha a xi nyikeke Ezekiyele, Yerusalema wu nga si lovisiwa. Sweswo hi ta swi kambisisa eka ndzima leyi landzelaka ya buku leyi.