Leswi swi endleke endzhaku ka lembe ra vu-100 ku ya fikela hi 1919. Ha yini ku cinca loku ku ri ka nkoka eka ndlela leyi hi byi twisisaka ha yona vuprofeta?

Vumbhoni hinkwabyo byi kombisa leswaku hi 1919, Vakreste lava totiweke va ntshunxiwile eBabilona Lonkulu naswona va hlengeletiwe evandlheni leri basisiweke. Anakanya hi mhaka leyi: Hi ku hatlisa loko Mfumo wa Xikwembu wu sungule ku fuma etilweni hi 1914, vanhu va Xikwembu va ringiwile naswona va basisiwe hakatsongotsongo eka vugandzeri bya mavunwa. * (Vona nhlamuselo ya le hansi.) (Malakiya 3:1-4) Kutani hi 1919, Yesu u veke “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” leswaku ri nyika vanhu lava basisiweke va Xikwembu “swakudya . . . hi nkarhi lowu faneleke.” (Matewu 24:45-47) Hi lembe rero, vanhu va Xikwembu va ntshunxiwe hi ndlela yo fanekisela evuhlongeni bya le Babilona Lonkulu. (Nhlavutelo 18:4) Kambe vanhu va Xikwembu va ve mahlonga ya Babilona Lonkulu rini?

Enkarhini lowu hundzeke, hi vule leswaku vanhu va Xikwembu va ve mahlonga ya Babilona Lonkulu swa xinkarhana ku sukela hi 1918. Xihondzo xo Rindza xa March 15, 1992, xi vule leswaku ku fana ni loko Vaisrayele va yisiwa evuhlongeni eBabilona, Timbhoni ta Yehovha ti ve mahlonga ya Babilona Lonkulu hi 1918. Kambe ndzavisiso lowu endliweke wu kombisa leswaku se a ku ri khale vanhu va Xikwembu va ri mahlonga emahlweni ka lembe ra 1918.

Vuprofeta lebyi nga eka Ezekiyele 37:1-14 byi vule leswaku vanhu va Xikwembu a va ta va mahlonga naswona a va ta ntshunxiwa hi ku famba ka nkarhi. Ezekiyele u vone xivono xa rivala leri taleke hi marhambu. Yehovha u te: “Loko ku ri marhambu lawa, i yindlu hinkwayo ya Israyele.” (Ndzimana 11) Marito lawa a ma kombetela eka tiko ra Israyele naswona hi ku famba ka nkarhi a ma ta kombetela eka “Israyele wa Xikwembu” ku nga vatotiwa. (Vagalatiya 6:16; Mintirho 3:21) Exivonweni, marhambu lawa ma sungule ku hanya naswona ma ve ntshungu lowukulu. Leswi swi hlamusela ndlela leyi vanhu va Xikwembu va ntshunxiweke ha yona eBabilona Lonkulu hi 1919. Kambe xana vuprofeta lebyi byi swi kombisa njhani leswaku va ve mahlonga ku ringana nkarhi wo leha?

Xo sungula, Ezekiyele u xiye leswaku marhambu  lawa ya vanhu lava feke a ma “ome ngopfu.” (Ezekiyele 37:2, 11) Leswi swi vula leswaku vanhu lava va fe khale swinene. Xa vumbirhi, Ezekiyele u vone vafi volavo va sungula ku hanya hakatsongotsongo, ku nga ri hi ku copeta ka tihlo. U twe “mpfumawulo . . . , a ku ri ni ku ketlaketla, marhambu ma tshinelelana, rhambu ri ya eka rhambu ra rona.” Kutani, a vona “misiha ehenhla ka wona, nyama yi humelela.” Ku landzela nhlonge yi funengeta nyama. Endzhaku ka sweswo, “ku hefemula ku ta eka wona, ma sungula ku hanya.” Eku heteleleni, loko se vanhu volavo va hanya, Yehovha u va nyike tiko leswaku va tshama eka rona. A swi ta teka nkarhi leswaku swilo leswi hinkwaswo swi endleka.—Ezekiyele 37:7-10, 14.

Hilaha swi profetiweke hakona, i khale Vaisrayele va ri mahlonga. Va yisiwe evuhlongeni hi lembe ra 740 emahlweni ka ku velekiwa ka Kreste loko tinyimba ta khume ta Israyele, ku nga mfumo wa le n’walungwini, ti sindzisiwe ku suka etikweni ra tona. Hi ku famba ka nkarhi, hi lembe ra 607 emahlweni ka ku velekiwa ka Kreste, muti wa Yerusalema wu lovisiwe hi Vababilona, naswona tinyimba letin’wana timbirhi, ku nga mfumo wa le dzongeni wa Yuda, na tona hilaha ku fanaka ti sindzisiwe ku suka etikweni ra tona. Kutani, hi lembe ra 537 emahlweni ka ku velekiwa ka Kreste, tiko ri ntshunxiwile loko Vayuda va nga ri vangani va tlhelela eYerusalema leswaku va ya pfuxeta tempele ni ku tlhela va gandzela Yehovha.

Kutani rungula leri hinkwaro ri kombisa leswaku Vakreste lava totiweke va ve mahlonga ya Babilona Lonkulu ku ringana nkarhi wo leha, ku nga ri ku sukela hi 1918 ku ya eka 1919. Yesu u tlhele a kombetela eka nkarhi lowu wo leha loko a vula leswaku Vakreste va mavunwa, lava fanekiselaka mfava, lowu a wu ta kula swin’we ni “vana va Mfumo,” lava fanekiselaka koroni. (Matewu 13:36-43) Hi nkarhi wolowo, a ku ri ni Vakreste vatsongo va ntiyiso. Vo tala va lava tivuleke Vakreste va amukele tidyondzo ta mavunwa naswona va ve vagwinehi. Hi yona mhaka hi vulaka leswaku vandlha ra Vukreste a ri khotsiwe hi Babilona Lonkulu. Ri khotsiwe endzhaku ka kwalomu ka lembe ra vu-100 ku ya fikela loko tempele ya Xikwembu ya moya yi basisiwa enkarhini wa makumu.—Mintirho 20:29, 30; 2 Vatesalonika 2:3, 6; 1 Yohane 2:18, 19.

Hi nkarhi wa malembe wolawo ya madzana, vafundhisi ni varhangeri va tipolitiki a va lava ku lawula vanhu. Hi xikombiso, vanhu a va nga pfumeleriwi ku va ni Bibele kumbe ku yi hlaya hi ririmi leri va ri twisisaka. Vanhu van’wana lava a va hlaya Bibele a va hisiwa emhandzini. Kasi lava a va vulavula leswi lwisanaka ni vafundhisi a va xupuriwa hi ndlela ya tihanyi. A swi tika swinene leswaku munhu a dyondza ntiyiso kumbe ku wu dyondzisa van’wana.

Nakambe hi dyondza leswaku vanhu va Xikwembu va sungule ku hanya naswona va ntshunxiwe hakatsongotsongo eka vugandzeri bya mavunwa exivonweni  xa Ezekiyele. Kutani xana leswi swi sungule ku humelela rini naswona njhani? Xivono lexi xi vula leswaku “a ku ri ni ku ketlaketla.” Leswi swi sungule ku endleka eka malembe ma nga ri mangani ya madzana emahlweni ka nkarhi wa makumu. Hi nkarhi wolowo, a ku ri ni vanhu van’wana vo tshembeka lava a va lava ku kuma ntiyiso ni ku tirhela Xikwembu hambileswi a ku tele tidyondzo ta mavunwa. Va dyondze Bibele naswona va endle hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va byela vanhu leswi a va ri eku swi dyondzeni. Van’wana va tirhe hi matimba leswaku va hundzuluxela Bibele hi tindzimi leti vanhu va ti twisisaka.

Kutani, loko ku sale nkarhi wutsongo leswaku ku hela lembe ra vu-1800, a swi fana ni loko nhlonge ni nyama swi funengeta marhambu. Charles Taze Russell ni vanghana vakwe va tirhe hi matimba leswaku va kuma ntiyiso wa le Bibeleni ni ku tirhela Yehovha. Va tlhele va pfuna van’wana leswaku va twisisa ntiyiso hi ku tirhisa magazini wa Zion’s Watch Tower ni minkandziyiso yin’wana. Hi ku famba ka nkarhi, “Photo-Drama of Creation” leyi humesiweke hi 1914 ni buku leyi nge The Finished Mystery leyi humesiweke hi 1917 swi pfune vanhu va Yehovha leswaku va tiyisa ripfumelo ra vona. Eku heteleleni hi 1919, a swi fana ni loko vanhu vakwe va pfuxiwile ni ku nyikiwa tiko lerintshwa. Ku sukela kwalaho, lava nga ni ntshembo wo hanya hilaha ku nga heriki emisaveni va sungule ku tirha swin’we ni vatotiwa. Hinkwavo va tirhela Yehovha naswona va ve “vandla lerikulu ngopfu swinene ra nyimpi.”—Ezekiyele 37:10; Zakariya 8:20-23. *—Vona nhlamuselo ya le hansi.

Kutani swi le rivaleni leswaku vanhu va Xikwembu va ve mahlonga ya Babilona Lonkulu endzhaku ka lembe ra vu-100. Lowu i nkarhi lowu vanhu vo tala va veke vagwinehi hi ku amukela tidyondzo ta vukhongeri bya mavunwa kutani va ala ntiyiso. Ku ringana malembe yo tala, a swi tika swinene ku tirhela Yehovha hilaha a swi ri hakona eka Vaisrayele loko va ri mahlonga. Kambe namuntlha munhu un’wana ni un’wana u le ku chumayeriweni ka ntiyiso. Ha tsaka leswi hi hanyaka enkarhini lowu ‘lava va nga ni ku twisisa va nga ta voninga swinene’! Sweswi vanhu vo tala va “tiendla va tenga,” “[va] pfumala xisandzu” naswona va amukela vugandzeri bya ntiyiso!—Daniyele 12:3, 10.

A hi swi tivi leswaku Sathana u endle njhani leswaku a komba Yesu tempele.

Matewu na Luka ku nga van’wana va vatsari va Bibele havumbirhi bya vona va tsale leswi humeleleke. Matewu u vule leswaku ‘Diyavulosi u teke’ Yesu a famba na yena eYerusalema kutani “a n’wi yimisa exihlungwanini xa tempele” ku nga “ndhawu leyi tlakukeke swinene” ya le tempeleni. (Matewu 4:5; nhlamuselo ya le hansi ya nwt-E) Luka u vule leswaku Diyavulosi ‘u n’wi yise eYerusalema kutani a n’wi yimisa exihlungweni xa tempele.’—Luka 4:9.

Enkarhini lowu hundzeke, minkandziyiso ya hina yi vule leswaku Sathana swi nga ha endleka a nga n’wi yisanga Yesu etempeleni hi xiviri loko a ringeta ku n’wi ringa. Xihondzo xo Rindza xa March 1, 1961 xa Xinghezi, xi fanise mhaka leyi ni loko Sathana a ringeta ku ringa Yesu hi ku n’wi komba mimfumo hinkwayo ya misava a ri entshaveni leyi tlakukeke. Xi vule leswaku a ku na ntshava leyi leheke swinene lerova munhu a nga kota ku vona mimfumo hinkwayo ya misava. Xihondzo xo Rindza xi vule leswaku hi ndlela leyi fanaka, kumbexana Sathana a nga n’wi  yisanga Yesu etempeleni ya xiviri. Hambiswiritano, swihloko leswi landzeleke eka Xihondzo xo Rindza swi vule leswaku loko Yesu a lo tilahlela ehansi ku suka etempeleni, a ta va a file.

Van’wana va vula leswaku tanihi leswi Yesu a nga ri Mulevhi, a ta va a nga pfumeleriwanga ku yima ehenhla ka vukwetsimelo bya tempele. Kutani va vula leswaku Sathana a nga ha va a ringete ku ringa Yesu hi ku tirhisa xivono. Eka malembe ya madzana emahlweni ka sweswo, Ezekiyele na yena u yisiwe etempeleni ya le xivonweni.—Ezekiyele 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Kambe loko Yesu a a yisiwe etempeleni ya le xivonweni, van’wana va nga ha tivutisa leswi:

• Xana Yesu a ta va a ringekile ku tilahlela ehansi ku suka etempeleni?

• Hi minkarhi yin’wana leyi Sathana a ringeteke ku ringa Yesu, u n’wi byele leswaku a hundzula maribye ya xiviri ma va xinkwa xa xiviri naswona a lava leswaku a n’wi gandzela. Kutani xana swi nga endleka leswaku hakunene Sathana a lava leswaku Yesu a tilahlela ehansi ku suka etempeleni ya xiviri?

Kambe loko Sathana a nga tirhisanga xivono kutani a teke Yesu a n’wi yisa etempeleni ya xiviri, van’wana va nga ha tivutisa leswi:

• Xana Yesu u tlule Nawu hi ku yima ehenhla ka vukwetsimelo bya tempele?

• Xana Yesu u fike njhani etempeleni ya le Yerusalema a suka emananga?

A hi kambisiseni rungula rin’wana leri engetelekeke leri nga ta hi pfuna ku hlamula swivutiso leswimbirhi swo hetelela.

Profesa D. A. Carson u tsale leswaku rito ra Xigriki leri nge “tempele” leri tirhisiweke eka Matewu na Luka kumbexana ri vula tempele hinkwayo, ku nga ri ntsena vukwetsimelo bya tempele, ku nga ndhawu leyi a ku pfumeleriwa Valevhi ntsena leswaku va nghena eka yona. Khona ya tempele ya le dzongavuxa a yi ri ni lwangu leri andlalekeke leri a ri tlakukile swinene etempeleni. Swi nga endleka Yesu a yisiwe elwangwini rero. Mpfhuka wo suka kwalaho ku ya eNkoveni wa Kedroni i timitara ta kwalomu ka 140. N’wamatimu Josephus u vule leswaku ndhawu leyi a yi tlakuke swinene lerova loko munhu o yima eka yona a languta ehansi, a ta “khoma hi nsululwana.” Hambileswi Yesu a nga ri Mulevhi, a ta va a yime kwalaho naswona a nga ta arisiwa hi munhu.

Kambe, xana Yesu u fike njhani etempeleni ya le Yerusalema a suka emananga? A hi swi tivi. Bibele yi vula leswaku Yesu u yisiwe eYerusalema. A yi vuli leswaku Yesu a ri ekule ku fikela kwihi ni le Yerusalema kumbe leswaku u ringiwe nkarhi wo tanihi kwihi hi Sathana. Kutani swi nga endleka leswaku Yesu u fambe hi milenge a ya eYerusalema, hambileswi ku endla tano a swi ta va swi n’wi tekele nkarhi wo leha.

Loko Sathana a komba Yesu “mimfumo hinkwayo ya misava,” swi nga endleka a tirhise xivono hikuva a swi koteki leswaku munhu a vona mimfumo leyi hinkwayo entshaveni hambi yi ri yihi laha misaveni. Leswi swi nga ha fana ni ku tirhisa xikirini ku komba munhu swifaniso swa tindhawu tin’wana ta misava. Sathana a nga ha va a tirhise xivono, kambe a a lava leswaku Yesu a korhama a n’wi gandzela. (Matewu 4:8, 9) Kutani loko Sathana a yisa Yesu etempeleni, swi nga endleka leswaku a lava leswaku Yesu a veka vutomi byakwe ekhombyeni hi ku tilahlela ehansi ku suka etempeleni. Kambe Yesu u arile. Hakunene lowu a ku ta va ndzingo lowukulu eka Yesu ku tlula loko a ringiwe exivonweni!

Kutani swi nga endleka leswaku Yesu u yile eYerusalema a fika a yima endhawini leyi tlakukeke swinene ya tempele. Entiyisweni, hilaha hi vuleke hakona eku sunguleni ka xihloko lexi, a hi swi tivi leswaku Sathana u endle njhani leswaku a komba Yesu tempele. Kambe ha tiyiseka leswaku Sathana u ye emahlweni a ringeta ku ringa Yesu leswaku a endla swilo swo biha, naswona minkarhi hinkwayo Yesu a nga pfumelanga ku ringiwa hi yena.