Ku Hlakulela Ku Rhula eNtirhweni

HA YINI vanhu van’wana va hlawula van’wana leswaku va va xanisa? Bibele ya hi voningela emhakeni leyi. Yi hlamusela leswaku hi hanya “emasikwini yo hetelela” ya xiyimiso lexi xa swilo naswona hi swona leswi endlaka leswaku ku va ni “minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” Vanhu vo tala hi lava va “tirhandzaka, varhandzi va mali, lava titivaka, lava titlakusaka, vasandzi, lava nga yingisiki vatswari, lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, valumbeti, lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki vunene, vaxengi, lava omeke tinhloko, lava tikukumuxaka hi ku tinyungubyisa.” (2 Timotiya 3:1-5) Eminkarhini leyi ya mpfilumpfilu, mahanyelo ya muxaka lowu ma andzile, naswona ku xanisa van’wana hi yin’wana ya mimbuyelo ya wona leyo vava. Xisweswo, u nga ku hlakulela njhani ku rhula entirhweni?

Ku Lulamisa Swiphiqo

Ku xanisiwa ka munhu hakanyingi ku vangiwa hi swiphiqo leswi nga tlhantlhiwangiki exikarhi ka vatirhi. Xisweswo, hambiloko u nga nghena-ngheni etimhakeni ta vanhu, kambe yisa nyingiso eka timhaka leti mi nga vonangiki hi tihlo rin’we ni munhu un’wana eka tona. Tirhisa vutlhari ni xichavo ku horisa timbanga. Tirhisana na vona hi ndlela leyi ha un’we-un’we a tikhomeke ha yona, u nga va avanyisi tanihi ntlawa. Loko un’wana a vonaka a ri ni xisolo xo karhi ha wena, ringeta ku lulamisa timhaka na yena. Tsundzuka xikhutazo xa Yesu: “Lulamisa timhaka hi ku hatlisa ni loyi a ku mangalelaka.”—Matewu 5:25.

Tlhandlakambirhi, un’wana ni un’wana wa vuyeriwa loko mi pfula tindlela ta mbulavurisano. Hikwalaho, ringeta ku bula kahle ni mulanguteri wa wena, u nga n’wi endli a vona onge u swi endlela ntsena ku n’wi xava. Nakambe, tsundzuka leswaku ku burisana  lokunene ni vanghana ni vatirhi-kuloni swi ta ku pfuna leswaku u nga vi na ntshikilelo. Hosi Solomoni u tsarile: “Makungu ma pfilunganyeka laha ku nga riki na ku kanerisana ka le xihundleni, kambe laha ku nga ni vatsundzuxi vo tala swilo swa humelela.”—Swivuriso 15:22.

Hikwalaho, endla matshalatshala ya ku va ni vunghana ni lava u tirhaka na vona. Leswi a swi vuli swona leswaku “u ta hanyela ku tsakisa vanhu,” u pfumela va ku koka hi nhompfu naswona u tlula yin’wana ya misinya ya milawu ntsena leswaku ku va ni ku rhula. Kambe ku va ni moya wa xinghana swi nga hunguta minkwetlembetano. U nga xiyi ntsena leswi u swi vulaka eka van’wana kambe xiya ni ndlela leyi u swi vulaka ha yona. Nakambe, Bibele yi nyikela xitsundzuxo lexi lexinene: “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi.” (Swivuriso 15:1) “Ririmi ro olova i murhi wa vutomi.” (Swivuriso 15:4) “Ndhuna yi kuceteriwa hi ku lehisa mbilu.” (Swivuriso 25:15) “Marito ya n’wina a ma ve ni nsovo nkarhi hinkwawo, ma lungiwe hi munyu, leswaku mi tiva ndlela leyi mi faneleke ku hlamula un’wana ni un’wana ha yona.”—Vakolosa 4:6.

“Ku Anakanyela Ka N’wina A Ku Tiviwe”

Muapostola Pawulo u tsundzuxe Vakreste eFilipi: “Ku anakanyela ka n’wina a ku tiviwe hi vanhu hinkwavo.” (Vafilipiya 4:5) Hi ku landza nsinya lowu wa nawu, tivekele mimpimanyeto leyi faneleke ya ku tikhoma. U nga titshembi ngopfu kumbe ku va ni tingana ngopfu. Loko vanghana va wena va ku vungunya, u nga phikizani na vona hi ku va vungunya na wena. A wu vuyeriwi hi nchumu loko u tsandzeka ku hambanisa exikarhi ka leswinene ni leswo biha. Khoma van’wana hi ndlela ya xichavo, na wena va nga ha ku khoma hi ndlela yoleyo.

U nga ehleketi ntsena hi ndlela leyi u tikhomaka ha yona, kambe ehleketa ni hi ndlela leyi u ambalaka ha yona. Tivutise: ‘Xana swiambalo swa mina swi vula yini ha mina? Xana ndlela leyi ndzi langutekaka ha yona yi pfuxa ku navela ka rimbewu? Xana ndzi ambala hi ndlela ya futa? Xana ndzi fanele ndzi cinca, ndzi ambala hi ndlela leyi xiximekaka loko ndzi ya entirhweni?’

Etindhawini to tala, vatirhi lava gingiritekaka naswona va tirhaka hi vukheta va xiximiwa ni ku fundzhiwa swinene. Hikwalaho, ringeta ku tikumela xichavo hi ku tirha kahle swinene. Tshembeka. Leswi a swi vuli leswaku u fanele u wela-wela mintirho hinkwayo. Wansati un’wana la xanisiweke u pfumerile hi ku famba ka nkarhi leswaku na yena u hoxe xandla eka ku xanisiwa kakwe. U ri: “A ndzi lava ku va la hetisekeke.” Wansati loyi u swi lemukile hi ku famba ka nkarhi leswaku a nge swi koti ku va la hetisekeke: “Ndzi mutirhi lonene, kambe a swi bohi leswaku ndzi endla hinkwaswo hi ndlela leyi hetisekeke.”

U nga tshameli ku khunguvanyisiwa hi swin’wana ni swin’wana swo biha leswi vuriwaka ha wena. A swi vuli swona leswaku nkarhi wun’wana ni wun’wana loko munhu a soriwa, u va a xanisiwa. EBibeleni, Hosi Solomoni u tsarile: “U nga hatliseli ku hlundzukisiwa emoyeni wa wena, . . . Nakambe, u nga nyikeli mbilu ya wena emaritweni hinkwawo lawa vanhu va ma vulavulaka, . . . hikuva mbilu ya wena yi swi tiva ko tala leswaku wena, wena n’wini  u rhukane van’wana.”—Eklesiasta 7:9, 21, 22.

Phela, ku landzela misinya yoleyo leyinene ya milawu a swi tiyisekisi leswaku a wu nge xanisiwi. Hambiloko wo endla matshalatshala lamakulu, vatirhi-kuloni van’wana va nga ha ku tshama enhan’wini. U fanele u endla yini loko swi ri tano?

Lava Nseketelo

Gregory u ri: “Loko va ri karhi va ndzi bisa hi moya tin’hweti to hlayanyana, ndzi vaviseke swinene emintlhavekweni.” Ndlela leyi a titweke ha yona ya fana ni ndlela leyi vanhu lava xanisiwaka va titwaka ha yona, lava u kumaka va twisiwe ku vava hi tindlela to hambana-hambana emintlhavekweni—va kariha, va tivona nandzu, va khomiwa hi tingana, va pfilunganyeka naswona va titwa va nga pfuni nchumu. Ku tshikileriwa swi nga endla leswaku ni munhu la hanyeke kahle a va ni gome. Kunene, Bibele yi vula leswaku “ku tshikileriwa ku nga hlanganisa nhloko ya lowo tlhariha.” (Eklesiasta 7:7) Kutani, i yini lexi nga endliwaka?

Minkambisiso yi kombisa leswaku i swinene ngopfu leswaku u nga ringeti ku lwa ni ku xanisiwa loku u ri swaku. Xana munhu la xanisiwaka a nga wu kuma kwihi nseketelo? Tikhampani tin’wana letikulu ti endle lunghiselelo ro pfuna vanhu lava ti va tholeke lava va vonaka onge va cinisiwa rhuvurhuvu. Tikhampani teto ta swi tiva leswaku ku ta vuyeriwa tona loko vanhu va nga xanisiwi entirhweni. Hi ku ya hi nkambisiso wun’wana, vatirhi lava xanisaka munhu entirhweni, va heta nkarhi lowu fikaka eka khume ra tiphesente va nga ri eku tirheni. Kun’wana ni kun’wana laha lunghiselelo leri ri tirhaka kona, munhu la xanisiwaka u fanele a lava mpfuno. Mutsundzuxi la nga yimiki ni munhu wo karhi—a nga ha va a tirhela khampani yoleyo kumbe e-e—a nga ha pfuna vanhu lava katsekaka leswaku va simeka swinawana swo karhi leswi va faneleke va swi landzelela loko va ri entirhweni.

A Ku Na Ntlhantlho Lowu Kongomeke

Ina, hi fanele hi pfumela leswaku a yi kona ndlela yo karhi leyi hetisekeke yo lwa ni ku xanisiwa ka vanhu entirhweni. Hambi ku ri lava va tirhisaka misinya ya milawu ya Bibele leyi vekiweke exihlokweni lexi, va nga ha kuma leswaku va ha ya emahlweni va khomiwa hi ndlela yo biha entirhweni. Volavo va fanele va tiyiseka leswaku ku tiyisela ka vona ni matshalatshala lawa va ma endlaka ya ku kombisa timfanelo ta ku chava Xikwembu entirhweni hambiloko va xanisiwa, Yehovha Xikwembu wa ma vona.—2 Tikronika 16:9; Yeremiya 17:10.

Swi titshege hi mpimo lowu vanhu va xanisiwaka ha wona, van’wana lava nga exiyin’weni xexo va hlawula ku ya lava ntirho kun’wana. Van’wana ku hava lexi va nga xi endlaka, tanihi leswi mintirho yi nga ndlala naswona ku nga riki na laha va nga kumaka mpfuno kona. Monika, la boxiweke exihlokweni lexi hundzeke, u kume leswaku xiphiqo xa kona xi hele loko loyi a a rhangela ku xanisiwa kakwe a tshika ntirho. Hikwalaho ka sweswo, hiloko ku tlhela ku va ni moya wo rhula naswona u swi kotile ku hetisisa vuleteri byakwe a nga si ya lava ntirho kun’wana.

Kasi Peter, la boxiweke exihlokweni xo sungula, u te hefu, loko a huma penceni nkarhi wu nga si fika. Hambiloko a langutane ni ku xanisiwa, Peter u pfuniwe hi nseketelo wa nsati wakwe. U ri: “A a swi tiva leswaku ndzi langutane na yini, naswona a a ndzi seketela swinene.” Loko va ri karhi va tiyiselela miringo, Monika na Peter va kume nchavelelo wo hlawuleka eka vukhongeri bya vona tanihi leswi va nga Timbhoni ta Yehovha. Ku hlanganyela entirhweni wo chumayela swi endle leswaku va titwa va ri ni xindzhuti, kasi hi tlhelo va kume vunghana lebyinene hi ku tihlanganisa ni vapfumeri-kulobye.

Ku nga khathariseki xiyimo lexi u nga eka xona, endla hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya wena ku hlakulela ku rhula entirhweni. Loko u xanisiwa, lwela ku landzela xitsundzuxo xa muapostola Pawulo lexi nge: “Mi nga tlheriseli swo biha hi swo biha hambi eka mani. . . . Loko swi koteka, swi titshege hi n’wina, vanani ni ku rhula ni vanhu hinkwavo. . . . U nga pfumeli ku hluriwa hi swo biha, kambe hambeta u hlula swo biha hi leswinene.”—Varhoma 12:17-21.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]

Ku va ni moya wa vunghana swi nga herisa moya lowu nga riki wunene

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 9]

“Loko swi koteka, swi titshege hi n’wina, vanani ni ku rhula ni vanhu hinkwavo.”—VARHOMA 12:18.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8, 9]

Hatlisa u lulamisa timhaka loko u nga voni hi tihlo rin’we ni van’wana