Tshama u basile. Tindzawulo to Lawula ni ku Sivela Mavabyi ta le United States, ti vike leswaku, “Ku hlamba mavoko i nchumu wa nkoka lowu u nga wu endlaka leswaku u papalata ku tluleriwa hi mavabyi ni leswaku u tshama u hanye kahle.” Ku vuriwa leswaku mavabyi yo tala lama endlaka 80 wa tiphesente ma tlulela hileswi ku nga hlambiwiki mavoko.” Xisweswo, hlamba mavoko nkarhi na nkarhi. Ma hlambe ngopfu-ngopfu loko u nga si dya, u nga si lunghiselela swakudya, u nga si ambala hambi ku ri ku khoma xilondza naswona endla tano endzhaku ko khoma xiharhi, ni loko u huma exihambukelweni kumbe endzhaku ko cinca n’wana lerhi.

Ku hlamba mavoko hi xisibi ni mati swa antswa swinene ku ri ni ku tirhisa swilo swo karhi leswi pfanganisiweke ni tikhemikhali. Vana va va lava hanyeke kahle loko vatswari va vona va va letela ku hlamba mavoko ni ku ka va nga khoma-khomi milomu ni matihlo ya vona. Ku hlamba siku ni siku ni ku hlantswa swiambalo ni malakani ya wena swi tshama swi basile swi ta endla leswaku u va ni rihanyo lerinene.

Papalata mavabyi lama tlulelaka. Papalata ku khumba kumbe ku dya swakudya ni vanhu lava nga ni mukhuhlwana. Marha ya vona ni marhimila swi nga ku vangela mavabyi. Vuvabyi lebyi nga engatini byo tanihi hepatitis B na C ni bya HIV na AIDS byi tlulela ngopfu hikwalaho ko hlanganyela timhaka ta masangu, ku tlhaveriwa swidzidziharisi emisiheni ni hi ku pomperiwa ngati. Nsawutiso wu nga pfuna ku sirhelela mavabyi man’wana, kambe munhu wo tlhariha u ta tama a landzela swiletelo swa nkoka loko ku ri ni munhu la nga ni mavabyi lama tlulelaka. Tisirhelele eka switsotswana. Loko ku ri ni tinsuna kumbe switsotswana swo karhi leswi vangelaka mavabyi, u nga tshami kumbe u etlela ehandle u nga ti sirhelelanga. Loko u etlela tisirhelele ngopfu-ngopfu u sirhelela vana hi ku tirhisa matavala ni ku va tota murhi wo tisirhelela eka switsotswana. *

Hlayisa kaya ra wena ri tshama ri basile. Endla matshalatshala lama engetelekeke hi laha u nga kotaka ha kona leswaku kaya ra wena ri tshama ri hlelekile ni ku basa endzeni ni le handle. Seletela ndhawu yin’wana ni yin’wana leyi mati ma nga ha yimaka eka yona ni laha tinsuna ti nga tswalanaka kona. Thyaka ni swakudya leswi nga funengetiwangiki swi nga vanga switsotswana ni tinhongana, swilo leswi hinkwaswo swi nga vanga switsongwatsongwana ni mavabyi. Aka xihambukelo lexi u nga tirhumaka eka xona ematshan’weni yo ya enhoveni. Vekela ni xipfalo xo sivela tinhongana leti vangaka vuvabyi bya mahlo ni mavabyi man’wana.

Papalata ku tivavisa. Landzela milawu ya vuhlayiseki loko u tirha, u gada xikanyakanya kumbe xithuthuthu kumbe loko u chayela movha. Tiyiseka leswaku movha wa wena wu le xiyin’weni lexinene. Tirhisa switirhisiwa ni swiambalo leswi faneleke swo tisirhelela swo tanihi manghilazi yo sirhelela mahlo, xihuku xo tisirhelela ni tintangu u tlhela u boha bandhi ra vuhlayiseki ni swo sirhelela tindleve. Papalata ku tshama edyambyini hikuva ri nga ku vangela khensa ni ku khonyana ka nhlonge wa ha ri ntsongo. Loko u dzaha, tshika. Loko u tshika sweswi swi ta endla leswaku vuvabyi bya mbilu, khensa ya mahahu ni vuvabyi byo oma swirho swi nga ku khomi hi ku olova. *