Le Jarimani, vana lava endlaka kwalomu ka 33 wa tiphesente lava velekiweke hi 2010 va velekiwe hi vatswari lava nga tekanangiki hi nawu, loko va pimanisiwa ni vana lava endlaka 15 wa tiphesente ntsena lava velekiweke hi 1993.—MAPHEPHA-HUNGU YA ÄRZTE ZEITUNG NA THE LOCAL YA LE JARIMANI.

Hi ku ya hi rungula ra ku hlayiwa ka vanhu hi 2010, vana lava endlaka 69,4 wa tiphesente va le United States va tshama ni vatswari vambirhi, lava endlaka 23,1 wa tiphesente va tshama ni mana wa vona ntsena, lava endlaka 3,4 wa tiphesente va tshama ni tata wa vona ntsena naswona lava endlaka 4,1 wa tiphesente a va tshama ni vatswari va vona.—NDZAWULO YA U.S. CENSUS BUREAU YA LE U.S.A.

Ku pimanyetiwa leswaku timhangu ta ntumbuluko ti dye mali leyi ringanaka 3,2 wa titriliyoni ta tirhandi hi 2011 eka ikhonomi ya misava. Ku tsekatseka ka misava loku endlekeke eJapani hi yona “mhangu leyi dyeke mali yo tala swinene, laha ku tirhisiweke 1,8 wa titriliyoni ta tirhandi—ku nga hlayiwi leyi tirhisiweke eka mhangu ya ku onhaka ka xivandla xo endla gezi hi nyutliya xa le Fukushima.”—MAGAZINI WA NEW SCIENTIST WA LE BRITAIN.

Emisaveni hinkwayo, nchumu lowu yiviwaka ngopfu eswitolo i chizi. Tiphesente leti tlulaka tinharhu ta chizi leyi xavisiwaka emisaveni hinkwayo ya lahleka lembe ni lembe, ngopfu-ngopfu hikwalaho ko yiviwa exitolo hi vaxavi ni vatirhi va le xitolo.—CENTRE FOR RETAIL RESEARCH YA LE BRITAIN.

Eka ntlango wa bolo, ku ba bolo hi nhloko i xiphemu xa ntlango. Hambiswiritano, minkambisiso ya sweswinyana leyi tirhisaka swifaniso ni swikambelo swa matirhelo ya miehleketo yi kombisa leswaku swi ni khombo ku ba bolo hi nhloko hi ku phindha-phindha. Hi ku ya hi vaendli va ndzavisiso va le Albert Einstein College of Medicine, New York, U.S.A., ku ba bolo hi nhloko “swi nga endla leswaku mutlangi a va ekhombyeni ro vaviseka byongo ni ku kavanyeta matirhelo ya miehleketo.” Ku vaviseka koloko ku voniwe eka vatlangi lava tlangelaka swipano swa le hansi lava baka bolo hi nhloko minkarhi leyi tlulaka 1 000 ku ya eka 1 500 hi lembe, leyi loko yi avanyisiwa yi endlaka “minkarhi yi nga ri yingani ntsena hi siku eka mutlangi loyi a tlangaka bolo nkarhi ni nkarhi.”

Xiviko xa Ndzawulo ya Vutleketli ya le United States xi ri: “Mintlawa leyi lwisana ni timovha leti tirhisaka gezi ni petirolo yi vula leswaku timovha teto ti ni khombo eka vanhu lava fambaka hi milenge hikuva ti dumela ehansi naswona a ti nge vangi pongo leri lava fambaka hi milenge ni lava fambaka hi swikanyakanya va titshegeke ha rona leswaku va xalamukela movha leyi va tshinelelaka exitarateni kumbe emahandzeni ya magondzo.” Entiyisweni, xiviko xexo xi tlhele xi vula leswaku loko timovha leti ti jika ti ri karhi ti cinca tindlela “ti va ekhombyeni ro tlumba munhu loyi a fambaka hi milenge minkarhi leyi tlulaka yimbirhi” ku tlula timovha leti tolovelekeke. Hikokwalaho, National Highway Traffic Safety Administration yi ringanyete leswaku timovha leti tirhisaka gezi ni petirolo swin’we ni leti tirhisaka gezi ntsena ti fanele ti vanga pongo ro karhi loko ti famba hi rivilo leritsongo.