LEXI i xin’wana xa swihlambanyiso leswi nga tolovelekangiki nikatsongo swa le nawini. I xiphemu xa xihlambanyiso lexi vuriwaka el Requerimiento hi Xipaniya, lexi enkarhini wun’wana hi lembe-xidzana ra vu-16, mavuthu ya le Spain a ma fanele ma xi hlaya hi rito leri tlakukeke loko ma fika ematikweni ya le Amerika hi xikongomelo xo ma hlula.

I yini leswi mavuthu wolawo a ma swi tivisa vaaka-tiko naswona ha yini?

Endzhakunyana ka loko Columbus a fike eAmerika hi 1492, tiko ra Spain ni ra Portugal ma vule leswaku ma ni mfanelo yo fuma matiko wolawo lamantshwa. Leswi hamambirhi ka wona a ma pfumela leswaku mupapa i muyimeri wa Kreste laha misaveni, a ma vitana yena leswaku a ma tlhantlhela timholovo. Mupapa a a lerisa kereke leswaku matiko lama ha ku simekiwaka ma averiwa Spain na Portugal loko ku ri leswaku wona ma ta rhumela varhumiwa leswaku va ya hundzula vaaka-tiko va va Makhatoliki.

Loko mavuthu ma ri karhi ma hlula matiko, hosi ya le Spain yi lave tindlela to endla leswaku sweswo swi tekiwa tanihi xiendlo lexi nga enawini. Kutani tiko ra Spain ri vule leswaku leswi mupapa a a yimela Xikwembu loko a ri nyika matiko, mavuthu ya rona a ma ntshunxekile ku dlaya vaaka-tiko va kwalaho, ku cukumeta nhundzu ya vona ni ku va tekela ntshunxeko wa vona.

Tiko ra Spain ri tsale papila leswaku ri tivisa vaaka-tiko hi ta xiboho xa mupapa. Vaaka-tiko a va fanele va amukela vukhongeri bya Vukreste naswona va tiveka ehansi ka hosi ya le Spain. Loko va ala ku endla tano, tiko ra Spain a ri ehleketa leswaku swi fanerile  ku va ri lwa nyimpi ni vaaka-tiko nileswaku Xikwembu a xi ta ri katekisa loko ri endla tano.

Hosi ya le Spain yi lerise leswaku ku hlayiwa Xihlambanyiso leswaku xi ta chavelela ripfalo ra yona ni ku tiyimelela hikwalaho ko lawula matiko lawa yi ma hluleke. Mavuthu ya le Spain hakanyingi a ma hlaya xihlambanyiso hi rito leri tlakukeke loko ma ha ri exikepeni ma nga si hlasela kumbe loko ma chikile ma xi hlayela vaaka-tiko lava a va nga ti twisisi tindzimi ta le Yuropa. Minkarhi yin’wana xihlambanyiso a xi hlayeriwa swiyindlwana leswi a swi nga ri na vanhu hileswi a va balekile hikwalaho ko chava.

Ku sindzisiwa loku ka vanhu leswaku va va Makhatoliki ku endle leswaku ku va ni ku halaka lokukulu ka ngati. Hi xikombiso, vanhu va kwalomu ka 2 000 va rixaka ra Vaaraucania va dlayiwile enyimpini etikweni ra Chile hi 1550. Loko Pedro de Valdivia, rin’wana ra masocha ya vuthu ra le Spain a byela hosi malunghana ni lava saleke, u te: “Ndzi boheke ku lerisa leswaku mahlonga ya madzana mambirhi ma tsemiwa mavoko ni tinhompfu hileswi ma aleke ku yingisa swileriso leswi ndzi ma nyikeke swona minkarhi yo tala hilaha u ndzi leriseke hakona Wena Hosi.” *

Ku hlayiwa ka Xihlambanyiso xexo swi nga ha endleka leswaku ku endle leswaku masocha ya tiko ra Spain ma nga tivoni nandzu. Hambiswiritano, a xi swi kotanga ku kondletela vukhongeri bya vanhu va le Spain. Bartolomé de las Casas murhumiwa wa kereke ya Khatoliki wa hi lembe-xidzana ra vu-16, loyi a byi voneke hi yakwe vuyelo bya Xihlambanyiso xexo u tsale a ku: “Xileriso xexo a xi nga kombisi ntwela-vusiwana, a xi nga xiximi timhaka ta vukhongeri, a xi nga kondleteli mahanyelo lamanene naswona a xi nga twisiseki! Nakambe xi endle leswaku vukhongeri bya Vukreste byi va ni ndhuma yo biha swinene.” Mutsari wa swiendlakalo swa matimu Gonzalo Fernández de Oviedo u vule leswaku ndlela ya tihanyi leyi vaaka-tiko va le matikweni ya Amerika va khomiweke ha yona yi va endle va nga byi languti hi ndlela leyinene vukhongeri bya Vukreste.

Xana Xikwembu xi fanele xi soriwa hikwalaho ka nsele wo tano lowu endliweke hi van’watipolitiki ni vanhu lava tivulaka Vakreste, lava a va vhika hi vito ra xona? Bibele yi ri: “A swi ve ekule swinene ni Xikwembu xa ntiyiso leswaku xi endla hilaha ku hombolokeke, ni Lowa Matimba Hinkwawo ku endla hilaha ku nga lulamangiki!”—Yobo 34:10.